Elizalde
| Elizalde | |
|---|---|
.jpg) | |
| Tipo | Sociedade Anónima |
| Fundación | 1910 |
| Localización | Barcelona, España |
| Fundador | Arturo Elizalde |
| Industria | Automóbil |
| Produtos | Automóbiles, Motores de aviación |
| [ editar datos en Wikidata ] | |
Elizalde foi unha marca española de automóbiles e motores de aviación, fabricados polo empresario Arturo Elizalde Rouvier e os seus descendentes en Barcelona entre 1914 e 1951. Fundada en 1910 como Biada Elizalde e Cía., A empresa cambiou de razón social en 1915 e converteuse en Fábrica Española de Automóbiles Elizalde, pasando a constituírse como a Elizalde, SA en 1927. A firma tiña a planta de produción no Paseo de San Juan de Barcelona e destacou polos seus automóbiles de luxo e deportivos, así como polos motores de avións que empezou a producir desde de 1925, pouco despois da morte do seu fundador.
Historia[editar | editar a fonte]
Antecedentes[editar | editar a fonte]
O 8 de xaneiro de 1908, Arturo Elizalde, o seu cuñado Rafael Biada e Navarro e José María Vallet e Arnau fundaron a Sociedade Mercantil JM Vallet y Cía, coa achega a partes iguais dun capital social de 150.000 pesetas, mentres que Vallet tamén achegaba un taller de reparacións, con maquinaria e persoal especializado, localizado no Paseo de San Juan, núm. 149, de Barcelona. Arturo Elizalde e Rafael Biada exercían de xerentes.
Non foi ata o 18 de xuño de 1910, e tras varias compras a Vallet, se fundou a empresa Biada Elizalde y Cía., Dedicada á reparación de coches en xeral, incluídos os Delahaye, ademais da fabricación de automóbiles propios contando co apoio dos técnicos do anterior taller. Aínda que o impulsor do proxecto era Arturo Elizalde, axudábano os seus fillos Salvador, no Departamento Técnico, e Arturo Luís no Departamento de probas. Débese engadir a Baltasar Bartra, cunha permanencia de máis de 50 anos no Departamento Comercial.
Durante a celebración do Salón Internacional do Automóbil de Barcelona de 1913, a firma presentou varias pezas para automóbil e os amortecedores Telesco, do que eran representantes. Tamén durante ese ano, presentaron o prototipo de automóbil Tipo 11 coa marca Biada y Elizalde.
O 16 de abril de 1914 empezaron a circular os vehículos Biada y Elizalde. Para facer o primeiro lanzamento do Tipo 20 contaran cunha casa belga para facer as primeiras pezas de estampación (argot mecánico para designar pezas de forxa mediante matrices). Con motivo da primeira guerra mundial, Elizalde viuse obrigado a comprar e instalar unha forxa nuns terreos adquiridos no Paseo de San Juan. Isto motivou que Rafael Biada retirásese da sociedade mercantil.
1915: Nace unha marca[editar | editar a fonte]
O 21 de marzo de 1915 toda a compañía quedou en mans de Arturo Elizalde e constituíu a sociedade Fábrica Española de Automóbiles Elizalde. Durante este mesmo ano, o rei Afonso XIII, grande entusiasta da automoción, fixo un percorrido de proba cun coche Tipo 20 polos arredores de Madrid, felicitando aos construtores e instándoos a proseguir co seu labor. O monarca adquiriu pouco despois un cabriolé (automóbil deportivo de dúas prazas convertible asimilable ao que hoxe coñécese como roadster).
En 1917, e baixo os requirimentos da aviación militar española, Elizalde comezou un proxecto para a construción de motores de aviación. Deseñáronse dous motores: o T-40 de 100 CV e o T-80 de 8 cilindros en V e 150 CV. En 1924, a produción da fábrica céntrase exclusivamente na construción de motores de aviación.
Elizalde causou sensación en 1920, ao comezar a produción dun 50/60cv motor oito en liña coñecido como o Tipo 48, un dos primeiros coches con esta configuración en entrar en produción. O seu motor de 8.143 cc tiña catro válvulas por cilindro e unha bomba de aire incorporada. Esta bomba duplicouse como un aspirador para ser utilizado no interior do coche. Tamén foi fabricado un modelo de 5.181 cc motor oito en liña versión Gran Sport, capaz de alcanzar 160 km/h..
Arturo Elizalde, morreu dunha gripe o 4 de decembro de 1925 en París, onde viaxara para asinar unha licenza de construción dos motores Lorraine, que máis tarde equiparía os Breguet 19 das forzas aéreas españolas. Unha vez morto, a súa viúva Carmen Biada iniciou a fabricación de motores de aviación.
1926: Cambio no sector da aviación[editar | editar a fonte]
No transcurso do ano 1926, entregáronse ao Exército do Aire español a primeira serie de motores de 450 CV designados como A- 1 (licenza Lorena). Amplían as dependencias e instalan o Laboratorio de Metalurxia. Tamén entón abandonouse a fabricación de automóbiles.
O 4 de xuño de 1927, constituíuse a sociedade Elizalde, SA, cun capital social de 4 500 000 pesetas. Ocupando a viúva Carmen Biada a Presidencia do Consello de Administración, Julio Renteria como Director Xeral e Antonio Elizalde como Administrador Xeral. Tamén durante este ano, comezouse o deseño e posterior fabricación dos motores de aviación Dragón, tipo V, VII, IX e o Super-Dragón. Tamén se modificou o A-3 que pasou a 12 cilindros en dobre V denominándose A-4 e cando se acoplou o redutor, quedou como A.
Nos últimos anos antes da guerra civil española, fabricou unha serie de 150 motores con licenza checoslovaca da casa Walter que saíron coa denominación J4 con 110 CV, destinados a avionetas de prácticas de voo. O motor Super-Dragón estaba a piques de superar as probas definitivas, e co comezo da guerra, foi destruído xunto con toda a documentación.
1936: Comezo da caída[editar | editar a fonte]
Durante a guerra civil, no período comprendido entre 1936 e 1939, a fábrica foi colectivizada co nome de SAF 8, e as súas instalacións utilizadas para a fabricación de bombas e tamén os motores Shvetsov M-25 copia do Wright R-1820 Cyclone 9, que equipaba os avións republicanos Polikarpov I-16. A fábrica foi bombardeada dúas veces, o que ocasionou a diseminación de talleres e oficinas polo territorio catalán.
Malia todo, logo da guerra, en 1939 reiniciáronse as actividades co encargo de fabricar 150 motores Beta B-1 de 9 cilindros en estrela e con compresor de 750 CV, que equipaban os Junkers Ju 52 / 3m que fabricaba a empresa CASA.
Máis tarde, construíronse novas series de 350 motores potenciados ata os 775 CV. E motores Tigre, os primeiros prototipos do Tigre G con potencias de 125 e 150 CV. Tamén 500 motores para as avionetas escola que fabricou CASA (Bücker Bü 131 "Jungmann" e Bücker Bü 133 "Jungmeister") e AISA (Huarte Mendicoa HM-1B).
O Ministerio do Aire español, mediante o Instituto Nacional de Técnica Aeronáutica, solicitou o proxecto dun motor de 450 CV para equipar os Hispano Aviación HS-42 e os CASA C- 201 Alcotán. O proxecto Sirio quedou terminado en non máis de 10 meses e logo de probado resultou ser de 500 CV.
1951: Nacionalización forzada[editar | editar a fonte]
Finalmente e aguillados pola falta de medios, en 1951 a empresa Elizalde foi nacionalizada, alegando motivos de Defensa Nacional, e absorbida polo INI, con sede social en Madrid, co nome de Empresa Nacional de Motores de Aviación, SA (ENMASA). En 1973, fusionouse coa empresa Construcións Aeronáuticas, SA (CASA).
Produción[editar | editar a fonte]
Automóbiles fabricados por Elizalde[editar | editar a fonte]
Cadro extraído da Fundación Elizalde:
| Modelo | Ano | Potencia |
|---|---|---|
| Tipo 20 | 1914 | 15/20 HP |
| Sport Super 20 | - | 15/20 HP |
| Reina Victoria Eugenia | 1919 | 16/20 HP |
| Tipo 48 Super Cumbre | 1922 | 180 CV |
| Tipo 518 | - | 20/30 HP |
| Tipo 30 | - | 19/30 HP |
| Tipo Sport Super 29 | - | 18/30 HP |
| Tipo 26 | 1925 | 15/20 HP |
| Tipo 513 | 1922/24 | 6/8 HP |
| Tipo 51 | 1922/24 | 8/10 HP |
| Tipo 517 | 1922/24 | 11 HP |
Deseños de motores aéreos[editar | editar a fonte]
| Tipo | Procedencia | Potencia | Estado |
|---|---|---|---|
| T-40 | Propia | 100 CV | Prototipo |
| T-80 | Propia | 150 CV | Prototipo |
| Tipus A | Lorraine | 450 CV | Serie |
| J4 | Walter | 105 CV | Serie |
| Dragón V | Propia | 150 CV | Prototipo |
| Dragón VII | Propia | 320 CV | Prototipo |
| Dragón IX | Propia | 480 CV | Prototipo |
| Super Dragón | Propia | 600 CV | Prototipo |
| Shvetsov M-25 | Còpia | 700/800 CV | Polikarpov I-16 |
| Beta | Propia | 750 CV | Serie |
| Beta 4 | Pròpia | 750 CV | Mini serie |
| Tigre | Propia | 150 CV | Serie |
| Sirio | Propia | 450/500 CV | Serie |
- Elizalde Dragon IX
- Elizalde Super-Dragon
- Elizalde Tigre IV (four-cylinder in-line air-cooled)
- Tigre IVA - 125 hp (93 kW)
- Tigre IVB - 150 hp (112 kW)
- Elizalde Sirio S-VII-A (450 hp seven-cylinder radial air-cooled)
Fondo[editar | editar a fonte]
No Arquivo Nacional de Cataluña consérvase o fondo da empresa. O fondo contén documentación xerada pola empresa Elizalde, SA desde 1909 ata os primeiros anos da Guerra Civil Española (1937). Destaca un libro de actas do consello de Empresa, unha colección de patentes, probas de calidade de motores e chasis e un libro de actas do comité de fábrica. Dentro do fondo conserváronse as publicacións da Escola de Aprendices Elizalde.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
 |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Elizalde  |
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Burgess-Wise, David (2000). The New Illustrated Encyclopedia of Automobiles. BookSales Inc; Rev Upd edition (May 2000). pp. 559. ISBN 0-7858-1106-0.