Francisco Sánchez

Francisco Sánchez
Alcume	El Escéptico
Nacemento	1550
Lugar de nacemento	Tui
Falecemento	16 de novembro de 1623
Lugar de falecemento	Tolosa
Nacionalidade	España e Reino de Portugal
Alma máter	Colégio de Guiana
Ocupación	médico, filósofo e matemático
[ editar datos en Wikidata ]

A súa casa en Tolosa.

Francisco Sánchez, alcumado o escéptico, nado en Tui en 1551 e finado en Tolosa en 16 de novembro 1623, foi un filósofo e médico galego (aínda que sobre o lugar de nacemento existen discrepancias), clasificábel na corrente denominada escepticismo.

Traxectoria

Aínda que naceu en Tui, Sánchez foi bautizado en Braga o 25 de xullo de 1551 e pasou a súa crianza alí. Seus pais foi Antonio Sánchez, médico español; e a súa nai Filipa de Sousa, de orixe portuguesa. De orixe xudea, aínda que convertido, foi considerado legalmente un cristián novo.

O seu pai trasladouse a Francia e estabeleceuse en Bordeos. Alí comezou o seu fillo os seus estudos de medicina e continuounos en Italia, residindo un longo tempo en Roma. Graduouse como doutor na escola médica de Montpellier en 1573, tras ser axudante do famoso médico Jean Hucher, Chancelier de l'Université de Montpellier, sorprendeu nunhas brillantes oposicións e ós vinte e catro anos obtivo unha das principais cátedras desa universidade, que desempeñou once anos ata que as guerras civís de relixión e as loitas do tempo da Liga fixéronlle abandonar e refuxiarse en Tolosa, onde viviu o resto dos seus días ocupado en practicar a medicina. Foi profesor da Facultade de Medicina de Tolosa, onde estudara dereito e medicina Miguel Servet de 1528 a 1530 e sentara cátedra Giordano Bruno entre 1579 e 1581.

Declara no prólogo á súa obra filosófica máis ambiciosa, De multum nobili et prima universali scientia. Quod nihil scitur (Do máis nobre e universal primeiro saber. Que nada se sabe), ser un adversario do aristotelismo e do argumento da autoridade. Defendeu o exame directo de calquera realidade antes de tela como tal, sometendo os datos da experiencia á análise e crítica do xuízo, se ben o coñecemento, para el, só pode alcanzar os accidentes, non as pretendidas esencias das cousas. A única realidade cognoscible é o mundo externo. A filosofía de Sánchez, anticipando a crítica de David Hume, detense nunha fenomenoloxía da probabilidade, xa que o noso coñecemento, soamente probábel, só o é de aparencias, de fenómenos. Nisto, como na súa esixencia de método, móstrase como un claro precursor de René Descartes.

Sánchez escribiu o prólogo do seu Quod nihil scitur en 1576 e a obra cartesiana seméllase tanto no inicial á súa que o francés Pierre Daniel Huet acusou incluso ó famoso filósofo de plaxiarlle no que atinxe á "dúbida metódica", e é verdade que as primeiras páxinas do Discurso do método recordan bastante ó prólogo de Sánchez^{[Cómpre referencia]}. Conta logo Sánchez como a súa curiosidade se lle indixestou non achando nada que colmase o seu desexo de coñecer e como nos antigos non atopou máis que "sombras de verdade", de forma que tivo que volver a si mesmo, coma se nada lle dixeran xamais, comezando a examinar as cousas mesmas, xa que así é a verdadeira forma de saber. Como Descartes, Francisco Sánchez diríxese a quen non están obrigados a admitir argumentos de autoridade e examinan as cousas co seu propio criterio, "guiados polos sentidos e a razón". Non promete a Verdade, pois a ignora. Anima ó lector: "Ti mesmo perseguirala, unha vez que sexa dalgún xeito descuberto e sacada do seu escondedoiro, mais non esperes atrapala nunca nin posuíla a propósito; básteche o mesmo que a min: acósaa".

Sinatura no Diploma da Universidade de Mompilher.

Sánchez depende moi directamente da tradición escéptica de Pirrón, que aparece tamén nos Ensaios de Michel de Montaigne. En efecto, en 1562 aparecían en latín os esbozos pirrónicos de Sexto Empírico traducidos do grego polo francés Henri Estienne e, en 1569, a tradución ó latín do Adversus Mathematicos ("Contra profesores dogmáticos") do mesmo autor.

A conclusión da filosofía de Francisco Sánchez é que só é posíbel un coñecemento imperfecto das cousas, xa que os sentidos non captan a verdadeira natureza das cousas, e que nada se sabe con seguridade.

Estatua de Francisco Sánchez en Braga.

Leibniz, Ludwig Gerkrath ou W. Wildeband (que lle pon ao mesmo nivel que a Kant) tiveron en grande estima a filosofía de Sánchez.

Pensamento filosófico

Refutación das teorías da ciencia aristotélica, platónica e escolástica

Francisco Sánchez inicia o Quod nihil scitur coa afirmación:

"Nin tan sequera sei que non sei nada" — (Sanches: 1955, p.15).

adiantando que esta afirmación lle serve de lábaro para dela inferir que

"nada se sabe" — (Sanches: 1955, p.15).

Antes mesmo de se interrogar sobre a natureza da ciencia, Francisco Sánchez ve nas definicións escolásticas nada máis que palabras (flatus voces):

"[...] todas as definicións son verbais, ben como case todas as cuestións. Explícome. A eséncia das cousas non a podemos coñecer — polo menos eu " — (Ibid., p.15).

O filósofo conclúe que é un erro chamarlle hábito á ciencia, pois a ciencia non é unha cualidade,

"antes un acto mental simple" — (Ibid., p.15).

O enfoque da crítica sanchesiana á epistemoloxía aristotélica ten dous albos: por un lado, o aparello categorial e, por outro, a xénese e natureza da propia produción científica.

A ciencia como recordo, defendida por Platón, é, do mesmo modo, refutada. O coñecemento, como recordo, non é aceptada por Sánchez, considerando a teoría da reminiscencia como unha teoría absurda:

"Se a alma sabía antes de unirse ao corpo, tamén despois é ela a que sabe, non o home. Polo tanto, é ou non inepto dicir que a alma sabe?" — (Sanches: 1955, p.41).

Na dedución siloxística, Sánchez contrapón a relación entre a análise e a síntese, coa primacía para a primeira, sendo estas os dous modos de construír a ciencia. A unidade entre a análise e a síntese reflecte, de certo modo, a unidade entre o simple e o complexo, da propia natureza das cousas, residindo aquí a razón pola cal a ciencia é unha e non dupla.

"Non é verdade que a ciencia sexa dupla : se algunha houbese, sería unha e simple, como a visión: hai, porén, dúas maneiras de obtela: unha simple como a materia, a forma e o espírito, se queres: outra, por así dicir, composta, que conviña analizar previamente, coñecendo primeiro cada unha das partes, e só despois o todo. No entanto, o primeiro modo precede sempre ao segundo, mais non sempre segue a aquel" — (Sanches: 1955, p.41).

O escepticismo

Antecedentes e influencias escépticas

Por unha parte, a influencia do escepticismo antigo chega a Francisco Sánchez da man de Cicerón, autor que podemos encontrar en varias ocasións citado na súa obra. Da influencia de Cicerón na época de Sánchez destaca a difusión que tivo a partires de 1535 coa obra Académica, que se converteu nunha obra fundamental para o estudio do escepticismo. Da influencia desa certa visión romana do escepticismo destacan tamén a popular obra de Lucrecio De rerum natura.

Sen embargo, é moi posible que Francisco Sánchez lese as Hipotiposis pirrónicas de Sexto Empírico antes de escribir a súa obra Quod Nihil Scitur, o que o faría entrar en contacto mais estreito co escepticismo antigo. De feito, Raimond Delasse, un discípulo seu, menciona o pirronismo como característica máis relevante do seu mestre. Pero hai notables diferencias co escepticismo de Sánchez, polo que o seu discípulo se refire máis ben a características como o uso da "epoché" (suspensión do xuizo), característica do pirronismo. O aprecio pola obra de Sexto Empírico e os pirrónicos tamén a atopamos en Montaigne, a outra gran figura do escepticismo humanista.

Gracias á súa actividade docente en Francia e os seus estudos en Roma, Sánchez entrou en contacto coas lecturas e influencias intelectuais da época. O escepticismo non gozou de gran número de defensores na época na que viviu Francisco Sánchez, pero hai varias figuras cuxa actividade, moi en concordancia co espíritu do renacemento, deron pe á recuperación de tesis do escepticismo. Así, a obra de Sébastien Châteillon (1515-1563) De arte dubitandi reflectía a situación na que os humanistas críticos aplicaban as súas propias lecturas dos clásicos e da Biblia acerca do que debían de facer e de crer.

Destacan tamén figuras como a de Pico della Mirandola, que puxeran en dúbida a ciencia pagá contrastándoa coa verdade cristiá en Examen vanitatis doctrinae Gentium (Exame da vanidade da sabedoría pagá), debilitando o ámbito de coñecemento que se adquiría nas universidades. Tambén, atopamos a actitude ante o coñecemento de Heinrich Cornelius Agrippa de Nettesheim en discurso De incertitude et vanitate scientiarum (Sobre a incertidume e vanidade das ciencias), que, ó igual que Pico della Mirandola (dos perspectivas diferentes), resulta unha crítica á fidelidade que se lles inculca ós estudantes nas materias tratadas por Aristóteles, Boecio, Tomás de Aquino e Alberto Magno, crítica que retoma con dureza Francisco Sánchez en Quod nihil Scitur. Tamén destaca unha figura cercana ó autor de Juan Luis Vives e a súa obra pedagóxica, así como a súa teoría do saber na obra De anima.

Escepticismo empírico

O empeño principal da filosofía de Sánchez foi o de renovar a idea de ciencia, é dicir, romper cos moldes da epistemoloxía tradicional para iniciar novos caminos na historia do pensamento e da investigación científica. Isto fai da súa figura un dos primeiros homes do Renacemento que foi quen de ver a ciencia nun sentido moderno.

Neste novo plantexamente xoga un papel crucial o escepticismo como ferramenta crítica coa tradición. Por isto, o escepticismo que se mostra en Quod nihil scitur ten unhas características propias que o diferencian do escepticismo pirrónico clásico, xa que úsase como un instrumento de evaluación. En moitos sentidos, este valerse do cuestionamento da tradición e un adianto do que será a dúbida metódica cartesiana.

Así, a actitude escéptica de Sánchez consiste en só aceptar como verdadeiro, total e absoluto coñecemento o que proveña dunha visión directa e última das cousas, este é o coñecemento perfecto da realidade que constitúe a verdadeira ciencia. Esta visión da ciencia oponse radicalmente ó saber mediato, é dicir, o coñecemento adquirido por intermediarios. Esta actitude leva como consecuencia o evitamento do uso de argumentos de autoridade, revisión crítica e o coidado do uso da linguaxe, e, en xeral, a renuncia á autoridade da tradición filosófica na que se educou, buscando unha actitude de independencia.

Por isto, ó longo de Quod nihil scitur, pretende refuta gran parte das posturas aristotélicas e platónicas, adoptando un nominalismo de clara influencia okhamista. Así, a pesar da proclama central da obra de que nada se sabe, Sánchez non renuncia á posibilidade do conocimiento e parte do nominalismo, someténdoo á revisión crítica escéptica, precisamente para evitar a tendencia deste á metafísica (elemento que critica das concepcións platónica e aristotélica) e para eliminar os supostos teolóxicos (voluntarismo). Por isto, o escepticismo que se mostra en Quod nihil scitur ten un obxetivo claro: demostrar a necesidade de un método fiable para coñecer o real na súa diversidade, isto fai que se diferencie do escepticismo pirrónico e tome a forma do escepticismo empírico, que serverá de inspiración ás correntes empíricas posteriores do pensamento moderno.

Epistemoloxía

Para Francisco Sánchez, a aprehensión íntima da cousa é a meta final que constitúe o coñemento verdadero ou perfecto, isto é, a verdadeira ciencia. Este coñecemento perfecto refiere ao coñecemento metafísico pretendido pola escolástica e o neoplatonismo, e é un coñecemento que xamáis lle é dado ó ser humano por completo. Nesta tese baséase a insistencia no sinalamento da ignorancia humana na súa obra filosófica. Para analizar correctamente as causas de esta incapacidade do ser humano para alcanzar a verdadeira ciencia na súa plenitude, o autor establece dous significados de coñecemento:

1) Coñecemento perfecto. Polo cal se contempla e entende a cousa completamente e é o único que chega a acceder ás formas. Este tipo de coñecemento non é posible nos humanos, en todo caso é cousa de Deus.

2) Coñecemento imperfecto, mediante o cal se aprehende a cousa de calqueira meneira, de feito que pode ser máis ou menos claro ou máis ou menos confuso. Os nosos medios son fráxiles e imprecisos, así como nos medios naturales hai confusión e dificultade, isto fai que as nosas investigación non consigan alcanzar o grado de absoluta certidume.

Este último é posible clasificalo xerárquicamente segundo os seus obxectos:

1) Cousas completamente externas e libres de toda acción da mente, é dicir, o coñecemento empírico da cousa ou coñecemento sensorial.

2) Cosas totalmente internas de la mente, como las pasiones y los apetitos, de los que el sujeto tiene conciencia directa.

3) Conocimiento abstractivo, en el que el sujeto opera sobre la realidad sensible con el propósito de trascender la individualidad presente, a fin de construir partiendo de ella cierta naturaleza común.

Influencia posterior

A importancia da figura de Sánchez atópase corriente crítica que culminará co kantismo e correntes posteriores como o positivismo, e que se lle denominou como “empirismo moderno”. Estas correntes adoptarán o mesmo espírito que o pensador tudense, sobre todo en canto á prudencia fronte á metafísica e no ánimo de reducción e revisión do saber. Nesta faena reductiva parece atoparse o acordo común de quenes se encargaron de dar comenzo e consolidar o estilo filosófico do noso tiempo.

Véxase tamén

Bibliografía

• Orden Jiménez, Rafael V. (2012). Francisco Sánchez, el espéptico: Breve historia de un filósofo desenfocado.F (PDF) (en castelán). Fundación Ignacio Larramendi. 

Ligazóns externas

• "Tui centra la Jornada de Cultura Judía en el médico y filósofo Francisco Sánchez" Faro de Vigo, 2/9/2009 (en castelán).
• Sombras de verdad: escepticismo y método
• Rafael V. ORDEN JIMÉNEZ "La teoría de la causalidad natural de Francisco Sánchez el escéptico" (en castelán).
• "Francisco Sánchez". no Álbum da Ciencia do Consello da Cultura Galega.