Gran Canaria

Gran Canaria

Bandeira
Localización
27°57′31″N 15°35′33″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Illas Canarias
Provincia	Las Palmas
Poboación
Poboación	851.231 (2019) (545,66 hab./km²)
Xeografía
Parte de	Illas Canarias
Superficie	1.560 km²
Bañado por	Océano Atlántico
Altitude	1.956 m
Punto máis alto	Pico de las Nieves (1.947,96 m)
Identificador descritivo
Fuso horario	UTC±00:00
Código NUTS	ES705

Gran Canaria é unha illa do Arquipélago Canario situada no océano Atlántico, xunto ás costas do norte de África e que pertence politicamente a España. Xunto coas illas de Lanzarote e Fuerteventura forma a provincia das Palmas, integrada ademais polos illotes de La Graciosa, Alegranza, Montaña Clara, Roque del Este, Roque del Oeste e Illa de Lobos. A capital da illa é As Palmas de Gran Canaria, que tamén é capital das Canarias (xunto con Santa Cruz de Tenerife) e da provincia das Palmas.

Etimoloxía

Non existe unanimidade entre os historiadores sobre a orixe do nome da illa. Durante anos aceptouse como máis probable a teoría de que o nome aborixe da illa fose Tamarán ou Tamarant, e que esta estaba dividida nos guanartematos de Telde e Gáldar. Con todo, a tradicional aceptación de devandita denominación está sendo cuestionada en datas recentes, desde o momento en que a palabra Tamarán aparece por primeira vez no século XIX, non se constatando a súa presenza en ningunha fonte clásica nin da época da Conquista. É máis probable que Canaria sexa a versión latinizada do verdadeiro nome aborixe da illa ou da comunidade que a habitaba.

No texto de Plinio o Vello onde se relata a expedición mandada por Juba II, rei monicreque posto polo Imperio Romano na Mauritania, a illa aparece xa denominada como Canaria. A orixe etimolóxica de canaria é costume explicala en relación aos cans que aparecen no propio relato de Plinio; outros estudos lingüísticos e históricos sinalan que a orixe deste topónimo está no antropónimo canarii, unha tribo bérber norteafricana que curiosamente aparece tamén mencionada noutro texto de Plinio.

O nome de Canaria, que coa conquista sería estendido ao conxunto do arquipélago (en plural: Canarias), seguiu utilizándose para se referir á illa durante moito tempo, aínda que, conviviu coa denominación Gran Canaria aparecida xa no século XIV, sendo o uso dun ou outro apelativos válidos durante séculos.

Para o xurdimento do apelativo "Gran" hai distintas versións, todas coincidentes en que foron os conquistadores os que engadiron dita palabra, cunha mestura de temor e admiración, á vista da valentía e bo facer dos nativos da illa na batalla e na súa rutina diaria, así, como pola riqueza paisaxística da illa. A primeira referencia ("Canaria a Grande") aparece na Crónica de Henrique III de Castela, que alude a 1393, pero que data das primeiras décadas do século XV. É en Le Canarien, obra escrita nos primeiros anos do século XV sobre as campañas dos normandos nas illas, onde aparece por primeira vez de forma inequívoca este termo aplicado á illa.

Aínda que errónea polo feito de que se ve precedida por alusións a "Gran Canaria" ou "Canaria a Grande" en escritos anteriores, é de moitos coñecida tamén a versión de que a orixe do apelativo de "Gran" que se dá á Illa de Canaria ten a súa orixe nunha disposición da raíña Isabel I de Castela, chamada A Católica no século XVI, na que se pode ler como segue: "[...] e desde agora mando que esta, ou miña insua de Canaria, sexa chamada Grande". Isto dispuxo a soberana de Castela, tendo en conta do empeño posto polos conversos aborixes grancanarios ás ordes do seu reieciño Fernando Guanarteme na conquista do último reduto por someter do arquipélago canario que era a Punta de Anaga, na veciña illa de Tenerife.

Os antigos nativos da illa eran os denominados canarios, xentilicio que, doutra banda, seguiu utilizándose para facer referencia aos habitantes desta illa ata hai poucas décadas. Actualmente, o xentilicio é "grancanario" e, de xeito informal e coloquial, podemos atoparnos co termo canarión. Aínda actualmente, é posible escoitar noutras illas do arquipélago, a persoas da terceira idade usar o xentilicio "canario", para referirse aos grancanarios.

Descrición

Presa de Chira

A illa de Gran Canaria é a terceira en extensión e a segunda en poboación do arquipélago canario, con 807.049 habitantes (INE, xaneiro de 2006). Gran Canaria, coas súas case 1.600 km², atópase a 28º latitude Norte e 15º 35' lonxitude Oeste e foi bautizada como "continente en miniatura" pola diversidade da súa clima, a súa xeografía, a súa flora e a súa fauna.

Ten unha forma circular cun macizo montañoso no centro. A súa altitude máxima é o Pico de las Nieves con 1.949 metros. Destacan tamén algúns monumentos naturais como o Roque Nublo (1.813 metros) e o Roque Bentayga.

Ao longo dos séculos, Gran Canaria sufriu intenso deforestación como resultado de rexistro continuo, loteamentos e outros usos intensivos, facendo a illa no arquipélago desmatada pola acción humana. Con todo, no século XX cume reforestación século da illa que comezou a ser realizado, recuperando un pouco da masa forestal perdida.

Gran Canaria é Reserva da Biosfera declarada pola UNESCO o 29 de xuño de 2005 abarcando un 46% do territorio terrestre e 100.458 has. de zona mariña.

Na illa podemos distinguir dúas zonas ou rexións:

• O Nordés (Neocanaria) de formación máis recente e onde aparecen algúns terreos sedimentarios e de formación submarina. Nesta zona atopamos socalcos e algúns conos volcánicos como a Montaña de Arucas, o Pico e Caldera de Bandama, así como outras caldeiras de erosión no leste, en Tenteniguada, Temisas e Tirajana. Tamén atopamos nesta zona algúns chairos. Nesta rexión sitúanse os barrancos de Telde, Guayadeque e Tirajana. No extremo Nordés atópase unha pequena península chamada La Isleta, unida ao resto da illa polo Istmo de Guanarteme, coas praias de Las Canteras e Las Alcaravaneras situadas ás súas marxes.

Roque do Frade

Estrada do interior da illa

• Suroeste (Tamarán). A parte máis antiga da illa, feito que pode constatarse facilmente pola súa cantidade de barrancos. A esta rexión pertence tamén o centro da illa, onde atopamos as altitudes máximas. Destaca doutra banda o macizo de Tamadaba cos seus cantís. O Risco Faneque, situado a poucos metros da costa, ten unha altitude de 1.096 metros sobre o nivel do mar. Nesta rexión sitúanse os barrancos da Aldea, Agaete, Arguineguín e Fataga, entre outros. Cabe destacar tamén a reserva natural especial das Dunas de Maspalomas, unha das zonas turísticas máis importantes das Canarias, xunto coa anexa Praia do Inglés.

Gran Canaria posúe 32 Espazos Naturais protexidos, entre os que destacan o Parque Rural do Nublo, a Selva de Doramas, o Barranco de Azuaje, o parque natural de Tamadaba, Piñeiro Santo ou Inagua. Os roques son formacións volcánicas de tipo rochoso que se erixen na paisaxe. Destacan o Roque Nublo, con 1.813 m de altitude (símbolo da illa), o Cura (tamén coñecido como El Fraile, A Ra, O Dedo de Deus, Bentayga, o Roque de Gando, e o Peñón Bermejo. Algunhas praias da illa son Maspalomas, Praia do Inglés, praia das Canteras, Porto Rico, A Laja ou San Agustín.

Poboación

A illa ten unha poboación censada de 807.049 habitantes (2006), da cal o 47% vive no seu capital, As Palmas de Gran Canaria (378.628). As cidades que lle seguen en poboación son Telde (96.547), Santa Lucía de Tirajana (56.268), San Bartolomé de Tirajana (46.428), Arucas (34.245), Ingenio (27.308) e Agüimes (25.541), entre outras. Ademais ao ser o turismo a principal actividade da illa, conta cun importante número de poboación flotante.

Clima

Porto de Mogán

Cacto xigante na Barranca de Tenoia

En canto ao clima, presenta unha gran diversidade debido tanto ao gradiente de altitude como á orientación e o efecto dos ventos alisios, que orixinan acusadas diferenzas paisaxísticas entre barlovento e sotavento. No entanto Gran Canaria é coñecida como "continente en miniatura". A capital da illa, As Palmas de Gran Canaria, é a cidade co mellor clima do mundo, segundo un estudo da Universidade de Syracusa, e Mogán, no sur da illa, o lugar de Europa con máis días despexados.

Características

Vías de comunicación

As principais vías de comunicación da illa co exterior son o Porto da Luz, situado na capital; o Porto das Neves, no municipio de Agaete, vía de comunicación marítima interinsular; e o Aeroporto de Gran Canaria, antigamente coñecido como Aeroporto de Gando, situado a uns 18 km da cidade no sueste da illa, nos municipios de Telde, un dos principais núcleos de poboación da Illa, e Ingenio. A rede viaria da illa é moi densa e ten como punto neurálxico a cidade de Las Palmas de Gran Canaria, aínda que as estradas interiores tenden a organizarse seguindo a propia orografía da illa, polos barrancos principais ata a zona central, tal como facía a rede de camiños premodernos. Entre as principais vías de comunicación cabe destacar o sistema de autoestradas-autovías: a GC-1 é o principal eixo insular, comunica Las Palmas de Gran Canaria coa zona turística do Sur a través do litoral suroriental; a GC-2, que comunica a capital insular con Agaete vértebra a vertente norte, e a Circunvalación de Las Palmas de Gran Canaria que discorre pola área metropolitana da cidade, formada polas autovías GC-3; GC-4; GC-23 e GC-31

Economía

O gran motor económico da illa é o turismo, que á vez foi o artífice do desenvolvemento do sector da construción.

Núcleos turísticos

Dunas de Maspalomas

Á parte da capital, os principais centros turísticos da illa son Maspalomas (cun ecosistema de dunas, pero cuxa conservación periga debido a que o propio desenvolvemento urbanístico impide a rexeneración das mesmas), Porto Rico (praia artificial creada nos anos 60), Porto de Mogán e Meloneras (actualmente a zona de maior expansión turística) etc. O turismo na illa de Gran Canaria é fundamentalmente un turismo de praias, aínda que outros monumentos naturais como o Roque Nublo atraen tamén a un gran número de turistas, experimentando un grande auxe o turismo rural.

Praia da Aldea

Agricultura

Destacan os cultivos de regadío do plátano e o tomate, destinados á exportación. O tomate cultívase no sueste, onde existen grandes propietarios que utilizan man de obra aparcera. No pasado déronse conflitos sociais que seguiron sendo relativamente frecuentes ata hai poucas décadas.^{[Cómpre referencia]} O plátano cultívase na zona norte.

Nas medianías danse os cultivos de secaño de cereais, leguminosas e papas, todos estes para o abastecemento interno. Os cultivos de medianías foron sufrindo un enorme retroceso nas últimas décadas.

Monumentos históricos

A maior parte dos monumentos que se poden ver en Gran Canaria son posteriores á época da conquista, aínda que se puideron preservar algúns xacementos e lugares pertencentes aos aborixes da Illa (Cova pintada de Gáldar, o Cenobio de Valerón en Santa María de Guía). Outros monumentos son a Catedral de Santa Ana ou das Canarias, a Igrexa de San Juan Bautista (tamén coñecida como a Catedral de Arucas, a Basílica da nosa Señora a Virxe do Piñeiro (Patroa da Diocese Canariense), o Museo Canario, a Praza do Espírito Santo, a Casa de Colón, a ermida de San Antonio Abade, onde Cristovo Colón rezou antes de continuar para o descoñecido na viaxe do descubrimento, os Castelos da Luz, Mata, San Francisco e San Cristóbal, a Casa Forte ou Roma (construción castelá máis antiga da illa) etc.

Municipios

A Illa de Gran Canaria está dividida en 21 municipios:

Mapa municipal de Gran Canaria

Agaete Agüimes La Aldea de San Nicolás Artenara Arucas Firgas Gáldar Ingenio Mogán Moya As Palmas de Gran Canaria

San Bartolomé de Tirajana Santa Brígida Santa Lucía de Tirajana Santa María de Guía de Gran Canaria Tejeda Telde Teror Valleseco Valsequillo de Gran Canaria Vega de San Mateo

Galería de imaxes

• 
  O Roque Nublo, rocha no centro da illa.
• 
  Vista do Teide (Tenerife) dende o Roque Nublo (Gran Canaria), cun mar de nubes por baixo.
• 
  Barrancas en Fataga.
• 
  Tunos (froita dos cactos) no sur da illa.
• 
  Roque Bentayga, no centro de Gran Canaria.