Coloratura
A coloratura[1] (do italiano colorear que é "colorear, intensificar, animar") en música fai referencia á elaboración da melodía, en concreto na música vocal e especialmente na operística. Partindo desta definición o termo pode asumir varios significados relacionados. Así pois, é amplamente utilizado para designar certas pasaxes musicais e roles operísticos nos que esta técnica ornamental desempeña un papel relevante, así como por extensión, aos cantantes que interpretan tales roles.[2][3][4][5]
Técnica ornamental
[editar | editar a fonte]A coloratura é a capacidade da voz lírica de executar sucesións de notas rápidas. En ocasións de forma melismática, cando a vogal dunha sílaba se estende a varias notas seguidas. Aínda que deriva do vocábulo latino colorare que significa "colorear", a coloratura non supón ningunha práctica de "colorear" a voz, como alterar a calidade ou timbre da voz con intención expresiva. Por exemplo, a técnica da «voix sombrée» utilizada por Gilbert Duprez na década de 1830.[3] A coloratura constitúe un dos tres determinantes do bel canto, por iso debe poder realizala calquera tipo de voz, aínda que, normalmente escríbese para soprano e tenor, que son as que máis axilidade teñen por natureza.
Uso do termo
[editar | editar a fonte]A coloratura foi definida por primeira vez en dicionarios musicais non italianos, nas obras seguintes: Michael Praetorius no seu Syntagma Musicum de 1618, Sébastien de Brossard no seu Dictionnaire de musique de 1703 e Johann Gottfried Walther no seu Musicalisches Lexicon de 1732. Nestes primeiros textos «o termo abórdase de forma breve e sempre en referencia ao uso italiano».[3] Christoph Bernhard (1628-1692) define "coloratura" de dúas maneiras:[3]
- Cadenza: «escalas que non están tan exactamente vinculadas ao compás, pero que a miúdo se estenden dous, tres ou máis compases máis [e] debería facerse unicamente no peche do xefe.» (Von der Singe- Kunst, oder Maniera, c. 1649)
- Diminución: «cando un intervalo é alterado mediante varias notas máis curtas, de modo que, en lugar dunha nota longa, unha serie das máis curtas apresúranse até a nota seguinte a través de todo tipo de progresións de grao ou salto.» (Tractatus compositionis, c. 1657)
Por outra banda, o termo nunca foi empregado nos máis soados textos italianos sobre canto: Le nuove musiche (1601-2) de Giulio Caccini; Opinioni de 'cantori antichi e moderni (1723) de Pier Francesco Tosi; Pensieri, e riflessioni pratiche sopra il canto figurato (1774) de Giovanni Battista Mancini; Mémoire sur a voix humaine (1841) e Traité complet de l'art du chant (1840-1847) de Manuel García. Tampouco foi utilizado polos autores ingleses Charles Burney (1826-14 ) e Henry Fothergill Chorley (1808-1872). Ambos os autores escribiron por extenso sobre o canto italiano dun período no que a ornamentación era esencial.[3]
Na actualidade o termo coloratura adóitase aplicar especificamente á elaborada e florida ornamentación que se pode observar na música vocal do Clasicismo (século XVIII) e do Romanticismo, máis especificamente no bel canto (século XIX). Con todo, a música dos séculos XV, XVI e XVII, e, en particular, a música barroca até 1750, xa incluía un amplo repertorio que requiría a técnica de coloratura en cantantes e instrumentistas por igual. No significado musicolóxico moderno o termo aplícase para facer alusión a música florida, tanto vogal como instrumental, pertencente a calquera período da historia da música.[3] Por exemplo, en Alemaña a palabra «coloratura» (Koloratur) foi aplicada á ornamentación estereotipada e formulista utilizada en música para tecla do século XVI escrita por un grupo de compositores alemáns para órgano que son coñecidos como os «Coloristas» (Koloristen).[6]
Historia
[editar | editar a fonte]- Barroco
As coloraturas eran recursos habituais na música barroca, onde se escribían tanto para música eclesiástica como para lucimento das estrelas de ópera, as primas donnas e os castrati. As arias de lucimento da ópera barroca posuían unha cadencia especialmente destinada á improvisación. O ideal do cantante para compositores como Johann Sebastian Bach era o cantante con axilidade instrumental, o que incluía a execución de coloraturas en toda a tesitura da voz.
- Clasicismo
Na época clásica, a coloratura deixa de ser a única forma de virtuosismo vocal e coexiste cun canto máis lineal e máis próximo á voz falada. No singspiel de Wolfgang Amadeus Mozart, a clásica aria de coloratura coexiste con formas derivadas do canto popular. Aparece no canto dos séculos XVIII e XIX en forma de escalas, trilos, grandes saltos ou material musical semellante.[6]
- Romanticismo
Na ópera de Rossini, Donizetti e Bellini a coloratura é levada ao extremo en amplitude, rapidez e axilidade. Ese desenvolvemento foi tachado de superficial por compositores como Richard Wagner en Alemaña. Con todo, a coloratura rossiniana é sempre unha expresión dun estado de ánimo. O profesor e teórico máis importante da coloratura e do bel canto foi o barítono Manuel Patricio Rodríguez García. En 1840 e 1847, publicou en París un manual de canto en dúas partes que resume as técnicas do bel canto e describe unha maneira de adquirir unha coloratura áxil a través de repeticións de notas. Na ópera da segunda metade do século XIX, a coloratura fíxose especialmente propia dos papeis femininos dramáticos, como o caso de Violeta en La Traviata de Verdi. Mentres tanto, o tenor de coloratura do tipo rossiniano é substituído polo tenor spinto, ou tenore dei forza, unha voz moi potente, pero incapaz de movementos áxiles. Ese desenvolvemento realízase en todo o canto operístico coas obras de Richard Wagner e a ópera do verismo.
- Séculos XX e XXI
Actualmente o canto de coloratura sobreviviu coas composicións de Monteverdi a Rossini. Con todo, en composicións actuais, os compositores contemporáneos non atoparon maneiras de integrar a técnica de modo natural nas súas creacións.
Tipo de voz
[editar | editar a fonte]O termo «coloratura» aplícase por extensión a certos tipos de voces que dominan esta técnica. Existen múltiples pezas de coloratura escritas para todos os tipos de voz en diferentes xéneros musicais.[2] Cando se describe unha voz como de coloratura sen máis engadidos, adoita facerse referencia á «soprano de coloratura». No entanto, cantantes con outro tipo de voz poden ter dotes para a técnica de coloratura.
A «soprano de coloratura», por exemplo pode tipificarse no famoso personaxe da Raíña da Noite de Die Zauberflöte de Mozart.[4][5] Este tipo de soprano dispón dun amplo rango vocal no agudo e require á cantante que execute con gran facilidade un estilo de canto que inclúe ornamentacións e embelecementos de grande elaboración, incluíndo pasaxes de rápidas escalas en staccato e trilos. Unha soprano de coloratura ten a capacidade vocal para producir notas por encima do do alto (C6) e posúe unha tesitura que vai desde A4 até A5 ou máis arriba. Pola súa banda, as sopranos máis graves teñen unha tesitura que está entre G4 e G5 ou máis abaixo.
Richard Miller distingue dous tipos de soprano de coloratura (coloratura e coloratura dramática) así como a «mezzosoprano de coloratura», e aínda que non contempla a «contralto de coloratura», cita papeis que requiren o uso da técnica de coloratura nunha contralto.[7] Nos máis famosos tratados italianos de canto (Caccini, 1601/2; Tosi, 1723; Mancini, 1774; García, 1841), nunca se empregou o termo coloratura.
.jpg)
Entre as partes de coloratura máis famosas da historia da música destacan:
- «Al·leluia» do Exsultate, jubilate de Mozart, que pode ser arranxado para ser interpretado por unha contralto, unha mezzosoprano ou unha soprano, aínda que orixinalmente foi composta para castrato.
- A aria «Every Valley Shall Be Exalted» do Mesías de Händel, é un exemplo de peza de coloratura para tenor.
- As arias «Ah, il più lieto, il più felice» de Il barbiere di Siviglia e «Languir per una bela» de L'italiana in Algeri de Rossini, son das coloraturas máis populares para tenor.
- A aria da tolemia «Il dolce suono» de Lucia di Lammermoor de Gaetano Donizetti para soprano.[5]
- A aria de Zerbinetta en Ariadne auf Naxos de Richard Strauss, é un exemplo de coloratura para soprano nunha obra do século XX.
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Termo "coloratura" no bUSCatermos da USC.
- ↑ 2,0 2,1 Steane, J. B. & Jander, Owen: «Coloratura». New Grove Dictionary of Opera ed. Stanley Sadie. Macmillan, 1992, (1) p. 907.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 Jander, Owen & Harris, Ellen T.: «Coloratura». New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. Macmillan, 2001 [1980].
- ↑ 4,0 4,1 Randel, Don Michael: The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press, 2003, p. 191.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 De Candé, Roland: Nuevo diccionario de la música. Grasindo, 2002, vol. 1 p. 76.
- ↑ 6,0 6,1 Apel, Willi: The Harvard Dictionary of Music. Harvard University Press, 1969, p. 184.
- ↑ Miller, Richard: Training Soprano Voices. Oxford University Press, 2000, pp. 7-13.
- ↑ «Hamlet (Thomas, Ambroise)». IMSLP. Heugel, 1868, p. 292.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Outros artigos
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Coffin, Berton: The Singer's Repertoire. Parte I Coloratura, Lyric and Dramatic Soprano. Scarecrow Press, 1960.
- Jander, Owen & Harris, Ellen T.: «Coloratura». New Grove Dictionary of Music and Musicians, ed. Stanley Sadie. Macmillan, 2001 [1980].
- Lee, Jung-A: Agility and Fioratura: The Foundation of Coloratura Soprano. Tese. Universidade de Maryland, 2007.
- Parr, Sean M.: Melismatic madness: Coloratura and female vocality in mid nineteenth-century French and Italian opera. Tese. Universidade de Columbia, 2009.
- Steane, J. B. & Jander, Owen: «Coloratura». New Grove Dictionary of Opera ed. Stanley Sadie. Macmillan, 1992.
Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- «Coloratura», «Soprano de coloratura», «Mezzosoprano de coloratura» en Caminodemusica.com
- «Las sopranos de coloratura» en Clasica2.com
