Alcestis

Alcestis

Biografía
Familia
Cónxuxe	Admeto
Fillos	Eumelo
Pais	Pelias   e Anaxibia
Irmáns	Evadne
Descrito pola fonte	Paulys Realenzyklopädie der klassischen Altertumswissenschaft Encyclopædia Britannica 1870 Dictionary of Greek and Roman Biography and Mythology (en)

Morte de Alcestis (Pierre Peyron, 1785

Alcestis (ou Alcestes ou Alceste) foi un personaxe da mitoloxía grega, filla de Pelias e de Anaxibia e dona de Admeto, un heroe que participara na expedición dos Argonautas.

A tradición di que Alcestis era irmá, emtre outros, de Acasto, e a filla de Pelias máis fermosa e piadosa. Foi a única delas que non participou na morte de Pelias.

Pelias esixira ós pretendentes de Alcestis unha condición: que xunciran nun mesmo carro un xabaril e un león e conducir tan estraña xugada ó redor do estadio, algo que só puido conseguir Admeto, coa axuda do deus Apolo, polo que Pelias consentiu no matrimonio.

Despedida de Alcestis e Admeto xunto a dúas divindades infernais que veñen pola alma de Alcestis (ánfora de figuras vermellas procedente de Vulci, segundo debuxo de George Dennis, 1848)

Pero o día da voda, Admeto esqueceu a Ártemis á hora de facer sacrificios ós deuses e esta, irritada, decideu vingarse provocando a morte de Admeto e, como agoiro das futuras desgrazas, encheu de serpes o tálamo nupcial. Aínda que Apolo intentou acougar a ira da súa irmá e levantar a condena, só conseguiu que Hades aceptase outra ánima se alguén se ofrecía voluntariamente para morrer en lugar de Admeto, ademais de atrasar o momento da morte, o que permitiu á parella ter dous fillos.

Chegado por fin o día sinalado como último para a vida de Admeto, Hermes chegou ó palacio reclamándoo para levalo ó Tártaro. Apolo acudiu en axuda do seu amigo e embriagou ás Moiras (responsables de cortar o fío da vida dos homes), conseguindo así un tempo adicional para que Admeto puidese buscar ese voluntario a morrer. Pero ninguén aceptou sacrificarse por el, nin tan sequera os seus pais, xa anciáns, que aduciron que iso non entraba entre as obrigas dos pais polos fillos e que el debía contentarse co prazo de vida que lle correspondeu.

Así ata que a esposa, Alcestis, por amor ó seu home, consentiu en morrer ela e salvar así a vida de Admeto. Deste xeito, Alcestis puido despedirse dos fillos e morrer. Pero cadrou que Heracles, vello amigo de Admeto, apareceu na súa casa cando se estaban organizando os ritos funerarios. Por amizade con Admeto, Heracles baixou ós Infernos e esixiu a Hades a devolución de Alcestis, que puido volver ós brazos de Admeto máis fermosa e moza que nunca; Eurípides conta que Heracles obrigou a Tánatos, personificación da Morte, a que devolvese a Alcestis, cando a estaba esperando ó pé da sepultura. Pero as tradicións máis antigas non contemplan a intervención de Heracles, senón que sería a propia Perséfone, raíña do Inframundo, a que devolvería a Alcestis á vida, conmovida pola abnegación do xesto dela.

Heracles, tendo man de Cerbero, entrega a Alcestis a Admeto (catacumbas da Vía Latina, s. IV d. C.)

Fronte a estas interpretacións mitolóxicas existe unha explicación racionalista, achegada por Plutarco. O sucedido sería unha grave enfermidade de Alcestis, da que se salvou grazas ós tratamentos impostos por un médico de nome Heracles.

Alcestis, traxedia de Eurípides

A historia foi popularizada na traxedia de Eurípides, Alcestis, que converteu o mito nun modelo e exemplo de amor conxugal. Esta traxedia presentouse nas Dionisias de Atenas do ano 483 a. C., festividades en honor a Dioniso que se celebraban anualmente, no mes de marzo. Neste certame, Sófocles conseguiu o primeiro posto e Eurípides o segundo (xunto a As cretenses, Alcmeón en Psófide e Télefo, as tres traxedias perdidas).

Alcestis é a primeira traxedia conservada de Eurípides, e os críticos discuten a que xénero atribuír a obra, se ó drama satírico (como lle correspodería ó estar representada en cuarto lugar, tras tres traxedias) ou á traxedia típica (o que sería unha excepción na organización das Dionisias). O feito de que a obra acabe ben, co reencontro feliz entre a parella, fai pensar máis na primeira posibilidade.

Sitúa a trama en Feras, cidade de Tesalia na que reina Admeto. Comeza con Apolo en persoa, situando o episodio como consecuencia do castigo de Zeus, que mata a Asclepio por resucitar un morto. Apolo, pai de Asclepio, responde matando ós ciclopes, fillos de Zeus, e este castiga a Apolo a servir durante un ano a un mortal, para o que o deus escolle a Admeto. Apolo e a Morte discuten ante a casa de Admeto, e o primeiro resígnase a que a Morte se leve a Alcestis, única persoa que consentiu en morrer para salvar a Admeto, pois a Morte négase a marchar sen levar a alguén. Apolo acéptao pero augura que virá un home, recibido na casa de Admeto, que lle arrebatará -á Morte- a Alcestis, en referencia a Heracles. A Morte entra en palacio para cortar un guecho do cabelo de Alcestis, un xesto típico do ritual funerario grego.

A despedida de Alcestis, tanto do home como dos seus fillos, dos servintes e do coro (que representa a quince anciáns de Feras) ocupa boa parte da traxedia. Admeto chora e pídelle a Alcestis que non morra, nun claro exercicio de cinismo xa que, en definitiva, está permitindo que ela morra no seu lugar. Alcestis pídelle que non volva casar, que non lle dea unha madrasta ós fillos, e el acepta e comprométese a non facer. Por fin, morre Alcestis e o fillo, Eumelo despídese dela, chorando.

Neste momento, cando aínda non empezaron a expoñer o cadáver, aparece Heracles preguntando polo seu amigo, Admeto, que se presenta ante el chorando, pero este non lle di que quen morrera era a súa dona. Heracles, vendo que o seu amigo está de funeral prefire buscar aloxamento noutra casa pero Admeto, que non quere faltar ó sagrado deber da hospitalidade, négase e insiste en que se quede na súa casa. Ordena ós criados que o leven a certas habitacións separadas (para que non teña que escoitar as lamentacións propias do momento) e que lle dean de comer e beber.

A escena seguinte presenta a discusión entre Admeto e o pai, Feres, que trae unha ofrenda para a morta. Admeto rexéitaa e acúsao, a el e á nai, de non querer morrer por el, permitindo que fose Alcestis a que o fixese. Dille que non se considera fillo seu e que busque a forma de ter fillos que o coiden na súa vellez. O pai retruca que nada obriga a un pai a morrer polo seu fillo e que o covarde foi el por deixar morrer á esposa no seu lugar, pero Admeto termina botándoo fóra da súa casa.

Heracles sae do palacio, bébedo e cunha coroa de mirto. Un criado bótalle en cara que se dedique a comer e beber nestas circunstancias e só agora lle di que a morta é a esposa do seu amigo, ante o que responde, alabando a hospitalidade deste, que obrigará a ceder a Tánatos.

Admeto segue a chorar e recoñece, agora, o egoísmo do seu comportamento, preguntándose como vai volver entrar na súa casa no futuro sen esperar á grata acollida de Alcestis. Pero atopa a Heracles que lle fai entrega dunha muller cuberta cun veo, a modo de sudario, que o heroe di haber ganado nunha competición. Heracles quere que a garde ata que el regrese da Tracia pero Admeto resístese a admitila na súa casa, aínda que recoñece o parecido entre esa misteriosa muller e a súa esposa morta. Heracles insiste e dille a Admeto que curará a súa dor co paso do tempo e un novo matrimonio, ó que Admeto se nega categoricamente.

Finalmente, Heracles descobre o veo que oculta o rostro da muller e Admeto, que non pode crer o que ve, chora emocionado. Heracles cóntalle como a recuperou, obrigando á Morte que agardaba xunto á tumba e, dille que aínda terá que esperar tres días a que ela se purifique e poida falar. E marcha a cumprir cos seus traballos.

Admeto, como rei que é de Feras, ordena sacrificios de vacas ós deuses, co que remata a traxedia.

Mención do mito en Esquilo

O traxediógrafo Esquilo menciona de pasada o mito de Alcestis e Admeto na súa obra Euménides, última traxedia da súa triloxía A Orestíada. Nun momento do xuízo a Orestes por asasinar a súa nai Clitemnestra, Apolo, que o defende persoalmente, é recriminado polo coro por ter intervido no destino e a morte dos homes:

[Corifeo] "Igual foi a túa conduta con Admeto. Persuadiches ás Moiras que tornaran en inmortal a aquel que mortal era".
[Apolo] "¿Non é xusto facer o ben a quen te honrou, especialmente cando el te necesita?".
[Corifeo] "A antiga orde arruinando, ti engañaches ás deusas con viño"

Esquilo: Euménides, px. 422-423

Alcestis nas artes

A imaxe de Alcestis na cerámica grega aparece algunha vez en pezas do século V a. C. pero será un motivo que se popularizará a partir da traxedia de Eurípides, no século IV a. C., especialmente en contextos funerarios (pinturas e sarcófagos romanos). O tema recuperará forza na idade moderna (Delacroix, 1854; Waterhouse, 1870).

Véxase tamén

Bibliografía

• Elvira Barba, Miguel Ángel (2008 (3ª ed 2017)). Arte y mito. Manual de iconografía clásica. Sílex. ISBN 9788477378464.  (en castelán)
• Esquilo (1983 (19ª ed 2021)). Tragedias completas. Cátedra. ISBN 9788437604060.  (en castelán)
• Eurípides (2021 (11ª ed)). Tragedias I (El cíclope. Alcestis. Medea. Los Heráclidas. Hipólito. Andrómaca. Hécuba). Cátedra. ISBN 9788437605456.  (en castelán)
• Graves, Robert (2019). Los mitos griegos. Gredos. ISBN 9788424999940.  (en castelán) [especialmente px. 246-248]
• Grimal, Pierre (1981, 1ª ed; 2017, 7ª reimpr.). Diccionario de mitología griega y romana. Paidós. ISBN 9788449324574.  (en castelán)
• Hixino (2009). Fábulas mitológicas. Alianza Editorial. ISBN 9788420650722.  (en castelán) [especialmente Fábulas 50 e 51]
• Homero (trad. Óscar Martínez García) (2010, 1ª ed; 2013, 3ª reimpr.). Ilíada. Alianza Editorial. ISBN 9788420678344.  (en castelán)
• Pseudo-Apolodoro (2016 (3ª ed)). Biblioteca mitológica. Alianza Editorial. ISBN 9788491044277.  (en castelán)