Saltar ao contido

Clitemnestra

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Clitemnestra
Tipopersonaxe da mitoloxía grega Editar o valor en Wikidata
Venerado pormitoloxía grega Editar o valor en Wikidata
Obra
Biografía
Sexomuller Editar o valor en Wikidata
Actividade
Lugar de traballoGrecia Antiga Editar o valor en Wikidata
Familia
NaiLeda Editar o valor en Wikidata
PaiTindáreo Editar o valor en Wikidata
CónxuxeAgamenón e Tántalo Editar o valor en Wikidata
ParellaExisto Editar o valor en Wikidata
Irmá/nPólux, Cástor e Helena Editar o valor en Wikidata
Fillo/aOrestes, Ifixenia, Crisótemis, Electra, Erígone, Ifianasa, Laódice, Helena e Aletes Editar o valor en Wikidata
Descrito pola fonte
[ Wikidata ]
Clitemnestra e Existo, dispostos a matar a Agamenón (pintura de Pierre Narcisse Guérin, Museo do Louvre)

Na mitoloxía grega, Clitemnestra ou Clitemestra (en grego, Κλυταιμήστρα)[1] foi unha raíña mítica de Micenas, filla de Tindáreo e Leda, nai de Electra e Orestes (entre outros fillos) e esposa do heroe Agamenón, a quen asasinou axudada polo seu amante, Existo. Finalmente, morreu asasinada polo seu fillo Orestes, en vinganza polo asasinato do pai.

Nacemento

[editar | editar a fonte]

Leda foi seducida por Zeus en forma de cisne [2], mais a mesma noite na que xaceu co deus tamén o fixo co seu esposo Tindáreo, rei de Esparta [3]. Como resultado, puxo dous ovos, dun dos cales naceron Cástor e Clitemnestra, que eran fillos de Tindáreo, e do outro, Helena (a famosa Helena de Troia) e Pólux, que eran fillos de Zeus. Por isto Clitemnestra figura como irmá xemelga de Helena. Ademais, outras irmás de Clitemnestra eran Timandra e Filónoe. [4][5][6]

Voda con Agamenón

[editar | editar a fonte]

Casou en primeiras nupcias con Tántalo, fillo de Broteas ou, segundo outras fontes, de Tiestes. Tántalo e Agamenón, rei de Micenas, enfrontáronse en guerra e este matou a aquel [7]; outros autores din Agamenón asasinou a Tántalo e ó seu fillo acabado de nacer [8]. En todo caso, casou á forza con Clitemnestra e foi perseguido polos irmáns desta, os Dióscuros, ata que se viu obrigado a suplicar o perdón do seu sogro Tindáreo, perdón que efectivamente obtivo, ata o punto de que Tindáreo acabou abdicando no seu favor o trono de Micenas.

Como esposa de Agamenón, tivo catro fillos: Electra (ou Laódice), Ifixenia (ou Ifianasa) [9], Orestes e Crisótemis, e fíxose cargo de Hermíone, filla de Menelao (o seu cuñado) cando este parteu á guerra de Troia.[10] Porén, nalgunhas tradicións dise que Ifixenia era en realidade filla da súa irmá Helena e de Teseo, mais que foi criada por Clitemnestra.[11]

Sacrificio de Ifixenia

[editar | editar a fonte]

Paris, fillo de Príamo, rei de Troia, raptou a Helena, esposa de Menelao, dando lugar así á Guerra de Troia, e Agamenón e Menelao partiron contra esta cidade para rescatar a Helena.

Cando a frota aquea [12] estaba reunida no porto de Áulide disposta a partir a loitar contra Troia, Agamenón matou unha das cervas sagradas da deusa Ártemis e esta, como castigo, provocou a ausencia de ventos favorables, o que impediu que a frota grega puidese levantar áncoras.

O adiviño Calcante foi interrogado para saber como aplacar á deusa, e a resposta foi que había que sacrificar á filla máis fermosa de Agamenón en nome da deusa Ártemis, para que esta os deixase partir. Nun principio, o rei negouse, mais presionado polo seu irmán Menelao e por Odiseo, aceptouno e enviou unha mensaxe a Clitemnestra para que enviase á súa filla Ifixenia dende Micenas (ou Argos) até Áulide, co pretexto de casala con Aquiles. Aínda así, Agamenón tratou de impedir o sacrificio enviando secretamente outra carta a Clitemnestra na que lle dicía que non enviase á filla, mais esta carta foi interceptada e non chegou ó seu destino; tamén se di que Agamenón mandou a Odiseo a traer a Ifixenia a Áulide, á vez que enviou esa carta advertindo a Clitemnestra de que non obedecera ó que lle dixese Odiseo, pero Menelao interceptou a carta e Clitemnestra nunca soubo a verdade. Sen ver ningunha outra solución, Agamenón consentiu facer o sacrificio.

Nalgunhas versións, Clitemnestra acompañou a súa filla nesa viaxe. Segundo conta a versión máis coñecida, recollida por Eurípides [13], Apolodoro [14] ou Hixino [15], cando Ifixenia chegou no tivo outra que aceptar resignada o sacrificio, pero a deusa apiadouse da moza no último momento e puxo no seu canto unha cerva [16]. Logo levou a Ifixenia a Táuride, onde a converteu na súa sacerdotisa.[17][18][19] Segundo conta Hesíodo, Ártemis salvou a vida de Ifixenia e converteuna na deusa Hécate.[20]

Porén, existen variacións sobre o tema [21]: segundo as versións de Sófocles [22] e de Esquilo [23], o sacrificio remata sen intervención da deusa e Ifixenia morre degolada. Xustifican así que Clitemnestra, en vinganza pola morte da súa filla, mate a Agamenón ao volver da Guerra de Troia.[24]

En todo caso, Clitemnestra regresa a Argos, onde se supón que comeza a preparar a vinganza contra o seu home.

Vinganza

[editar | editar a fonte]
Sacrificio de Ifixenia, nun fresco de Pompeia. Agamenón é o personaxe de costas e cuberto cun veo, o que reflicte que non aceptou de bo grao o sacrificio da súa filla

Cando Agamenón marchou cara Troia, puxo a Clitemnestra baixo a vixilancia dun aedo [25] chamado Demódoco para que a aconsellara e, de paso, mantelo informado a el de calquera infidelidade, mais Existo, curmán de Agamenón, abandonouno nunha illa deserta, onde Demódoco morreu. Así conseguiu seducir a Clitemnestra e convertela na súa amante.[26][27] Clitemnestra fora predisposta a cometer adulterio debido a que Nauplio percorrera Grecia para difundir novas a diversas raíñas de que os seus maridos estaban a tomar concubinas durante a guerra de Troia [28], como vinganza porque os gregos mataran ó seu fillo Palamedes [29][30] Tamén tivo que influír nela o desexo de vingarse contra o seu marido (por matar á filla Ifixenia) ou os celos, pois sabía que Agamenón tomara como concubina a Criseida, unha princesa e adiviña troiana coa que xa tiña dous fillos xemelgos, Teledanmo e Pélope.

Rematada a guerra, cando Agamenón regresou a Micenas, Clitemnestra e o seu amante Existo asasinárono, mentres saía do baño e intentaba vestirse cunha túnica que carecía de aberturas para os brazos e a cabeza (porque ela cosera anteriormente estas aberturas [31]). Logo asasinaron a Casandra [32], que Agamenón trouxera canda si.

Tamén aquí hai diferentes versións. Nuns casos (nas versións máis antigas da lenda) é Existo o que organiza e leva a cabo persoalmente o asasinato de Agamenón, sen participación de Clitemnestra. Pero serán os poetas tráxicos os que dean a versión máis coñecida, segundo a cal ela é cómplice e executora directa do asasinato do seu home, mesmo se di que lle cortou a cabeza cun machado [33]. Existo tamén matou os dous fillos de Agamenón con Casandra.

Algúns mitógrafos engaden que Clitemnestra continuou a vinganza sobre os seus fillos habidos con Agamenón. Mandou pechar na cadea á súa filla Electra ou ben casouna cun labrego humilde de Micenas, para que, cando tiver fillos, estes non puidese reclamar o trono. E intentou matar a Orestes, nese momento con dez anos de idade, pero non o conseguiu porque ben Electra, segundo unhas fontes, ben a súa ama de cría, segundo outras [34], agochárono lonxe de Micenas.

Desde este momento, Clitemnestra e Existo reinaron en Micenas e tiveron unha filla, Erígone, e un fillo, Aletes. Pero varios anos máis tarde morreron a mans de Orestes, que vingou así a morte do seu pai; así mesmo, Orestes matou a Helena, unha das fillas de ambos.[35][36]

Tumba de Clitemnestra, fóra das murallas de Micenas.

Orestes, por haber cometido parricidio, foi perseguido polas Erinias ata que a deusa Atenea fixo que fora xulgado polo tribunal do Areópago, que o absolveu ó considerar que actuou así seguindo as ordes do deus Apolo a través do Oráculo de Delfos. A lenda engade que a medio irmá Erígone se suicidou.

Tumba de Clitemnestra

[editar | editar a fonte]

Existe a tradición de que Agamenón e Clitemnestra están enterrados en Amidas, onde tamén hai unha estatua en honor a Casandra. Pero tamén se asegura que a tumba de Clitemnestra, como a de Existo, está situada en Micenas, nun lugar fóra do recinto das murallas.[37]

A comezos do século XX descubriuse fóra das murallas de Micenas unha tumba de cúpula que fora datada no século XIII a. C. e que máis tarde foi chamada «tumba de Clitemnestra». Esta tumba atópase ao sueste do chamado círculo de tumbas B.[38]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ A forma «Clitemnestra», que se impuxo no uso, é en realidade unha deformación serodia de época bizantina, debida a unha falsa conexión etimolóxica co verbo «μναoμαι»: «lamentar». (Orestíada; edición na Loeb Classical Library de Alan Sommerstein, introdución, 2008).
  2. ↑ Ela transformouse en cisne ou ganso para escapar de Zeus, sen éxito.
  3. ↑ O matrimonio e a descendencia de Tindáreo e Leda estaba maldito por Afrodita. Resulta que Tindáreo esquecera inadvertidamente a Afrodita ó facer un sacrificio ós deuses e esta, ofendida, xurou que as súas fillas, Clitemnestra, Timandra e Helena, serían coñecidas polas súas sonadas relacións adúlteras (Graves, px. 683).
  4. ↑ Grimal, s.v. Clitemnestra.
  5. ↑ Biblioteca mitológica III, 10, 6 e 7: "De Tindáreo e Leda naceu Timandra, a quen desposou Equemo, e Clitemnestra, que casou con Agamenón, e ademais delas, Filónoe, á que Ártemis fixo inmortal" (Pseudo-Apolodoro III, 10, 6).
  6. ↑ EURÍPIDES: Ifixenia en Áulide 50.
  7. ↑ Grimal, s.v. Agamenón.
  8. ↑ Segundo Grimal, foron varios os fillos asasinados.
  9. ↑ Para Graves (px. 450), son unha mesma persoa, pero para Grimal (s.v. Agamenón) son persoas diferentes.
  10. ↑ Biblioteca mitológica: Epítome II, 16.
  11. ↑ Pausanias: Descripción de Grecia II, 22, 6.
    • II: texto español.
      • II, 22, 6: texto inglés, con índice electrónico, no Proxecto Perseus; trad. de 1918 de W.H.S. Jones et al. publicada na Loeb Classical Library. Na parte superior dereita atópanse os rótulos activos "focus" (para cambiar ao texto grego) e "load" (para o texto bilingüe).
  12. ↑ O termo aqueo aplícase á antiga rexión grega de Acaia (ó norte do Peloponeso) ou ós seus habitantes e, por extensión, a toda a antiga Grecia ou ós seus habitantes. Neste caso, refírese ó exército formado polos antigos reinos gregos fronte a Troia e ós reinos que a apoiaban.
  13. ↑ Eurípides: Ifixenia en Áulide.
  14. ↑ Apolodoro: Biblioteca mitológica. Epítome, III. 21.
  15. ↑ Hixino: Fábulas mitológicas. Alianza editorial, 2009, fábula 98.
  16. ↑ Cómpre notar aquí o paralelismo co episodio bíblico de Isaac e Xacob.
  17. ↑ Pseudo-Apolodoro: Epítomes III, 21 e 22. III: 21; 22.
  18. ↑ Hixino: Fábulas (Fabulae).
  19. ↑ Ifixenia en Áulide.
  20. ↑ Véxase o artigo adicado a Ifixenia.
  21. ↑ Resulta frecuente que mitógrafos e traxediógrafos introduzan variantes máis ou menos substanciais sobre os diferentes mitos que narran.
  22. ↑ Sófocles: Tragedias (Electra, px. 387.
  23. ↑ Esquilo: Tragedias completas:La Orestía I. Agamenón, px. 245.
  24. ↑ Sófocles: Electra.
  25. ↑ "Poeta da antiga Grecia que cantaba ou recitaba as fazañas dos deuses e dos heroes, xeralmente acompañado da lira" (DRAG, consultado o 2.01.2024).
  26. ↑ Graves, px. 451.
  27. ↑ Odisea III, 270.
  28. ↑ "Nauplio ... percorreu por mar as rexións gregas e predispuxo ás mulleres dos helenos a cometer adulterio: a Clitemnestra con Existo, a Egialea con Cometes, fillo de Esténelo, e a Meda, a esposa de Idomeneo, por obra de Leuco" (Pseudo-Apolodoro: Epítomes VI, 9). Esta información fixo que algunhas se suicidaran e outras, como Clitemnestra, acabaron enganando ós seus maridos.
  29. ↑ Palamedes descubriu que Odiseo mentía cando se fixo o tolo para non ir á guerra de Troia, o que provocou a inimizade deste. Xa ante Troia, Ulises agochou ouro na tenda de Palamedes e fixo crer ós gregos que ese ouro era un premio de Príamo por traizoalos, o que supuxo a súa condena a morte por lapidación, algo que o seu pai Nauplio nunca perdonou, polo que abandonou o exército grego.
  30. ↑ Epítome VI, 9.
  31. ↑ "Agamenón, á súa volta a Micenas, acompañado de Casandra, é asasinado por Existo e Clitemnestra: esta dálle unha túnica sen orificios nin para os brazos nin para a cabeza e, mentres a viste, é sacrificado" (Pseudo-Apolodoro: Epítomes VI, 23).
  32. ↑ Casandra, adiviña á que ninguén cría, non quixo entrar no palacio porque tiña visións de sangue e morte.
  33. ↑ "A miña nai e o que comparte o seu leito, Existo, como leñadores a unha árbore, abríronlle a cabeza cun machado asasino" (Sófocles: Traxedias: Electra, px. 372).
  34. ↑ Conta a tradición que esta muller acostou ó seu propio fillo na cama de Orestes para que Existo o matara en lugar deste.
  35. ↑ Este tempo concrétase en sete (Grimal px. 111) ou oito anos (Graves px. 458), o que non parece crible porque, segundo as traxedias clásicas, Electra non recoñece ó seu irmán cando este regresa do seu exilio. Outros autores aumentan este prazo ata os 20 anos (Graves, px. 458).
  36. ↑ Epítome VI, 23 - 25.
  37. ↑ Descripción de Grecia II, 16, 6.
  38. ↑ SPAZARI, Elisavet; PETROPOLU; Kelli: Corinto - Micenas - Nauplión - Tirinto - Epidauro.

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Esquilo: Tragedias completas. Ed. Cátedra, 1ª ed. 1983, 19ª ed. 2021.
  • Graves, Robert: Los mitos griegos. Ed. Gredos, 2019, especialmente px. 450-455.
  • Grimal, Pierre: Diccionario de mitología griega y romana. Ed. Paidós, 1ª ed. 1981, 7ª impresión 2017.
  • Hixino: Fábulas mitológicas. Alianza editorial, 2009.
  • Pseudo-Apolodoro: Biblioteca mitológica. Alianza editorial 3ª ed. 2016.
  • Sófocles: Tragedias (Áyax. Las Traquinias. Antígona. Edipo rey. Electra. Filoctetes. Edipo en Colono). Ed. Gredos, 1ª ed. 1981, 1ª reimpr. 2023.

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
  • Ifigenia de Eurípides, joya de la Tragedia griega, conferencia de Eva Tobalina, profesora de Historia antiga, en Raíces de Europa, 21 abril 2023 (en Youtube).
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Clitemnestra&oldid=7033462»