República de Artsakh

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Modelo:Xeografía políticaRepública de Artsakh
Արցախ (hy) Editar o valor em Wikidata

HimnoAzat u ankakh Artsakh Editar o valor em Wikidata

Localización
Editar o valor em Wikidata Mapa
 39°49′02″N 46°45′02″L / 39.8172, 46.7506Coordenadas: 39°49′02″N 46°45′02″L / 39.8172, 46.7506
CapitalStepanakert Editar o valor em Wikidata
Contén a división administrativa
Poboación
Poboación146.600 (2012) Editar o valor em Wikidata (46.246,06 hab./km²)
Lingua oficiallingua armenia
lingua rusa Editar o valor em Wikidata
Xeografía
Superficie3,17 km² Editar o valor em Wikidata
Comparte fronteira con
Datos históricos
Creación2 de setembro de 1991 Editar o valor em Wikidata
Disolución1 de xaneiro de 2024 Editar o valor em Wikidata
Evento clave
Organización política
Forma de gobernorepública Editar o valor em Wikidata
• Presidente da República Editar o valor em WikidataSamvel Shahramanyan (2023–) Editar o valor em Wikidata
• Presidente da República Editar o valor em WikidataBako Sahakyan Editar o valor em Wikidata
Órgano lexislativoAsemblea Nacional de Artsakh , (Escano: 33) Editar o valor em Wikidata
MoedaDram de Nagorno-Karabakh Editar o valor em Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
Prefixo telefónico+37447 Editar o valor em Wikidata
Teléfono de emerxencia112 Editar o valor em Wikidata

A República de Artsakh (en armenio: Արցախի Հանրապետություն Arts'akhi Hanrapetut'yun),[1][2] ou sinxelamente Artsakh, comunmente coñecido polo seu antigo nome República de Nagorno-Karabakh (en armenio: Լեռնային Ղարաբաղի Հանրապետություն; Lerrnayin Gharabaghi Hanrapetut'yunentre)[3] até 2017,[4] foi un estado separatista do sur do Cáucaso cuxo territorio era recoñecido internacionalmente como parte de Acerbaixán. Entre 1991 e 2023, Artsakh controlou partes da antiga Óblast Autónomo de Nagorno-Karabakh da República Socialista Soviética de Acerbaixán, incluíndo a súa capital Stepanakert. Foi un enclave dentro de territorio de Acerbaixán dende a segunda guerra de Nagorno-Karabakh en 2020 até a ofensiva acerbaixana de 2023, cando as Forzas Armadas de Acerbaixán tomaron o control do territorio restante que estaba baixo dominio de Artsakh. A súa única ruta de acceso terrestre a Armenia despois da guerra de 2020 foi a través do corredor de Lachin de 5 km de ancho, que estivo baixo a supervisión das forzas de paz rusas.[5]

A rexión de Nagorno-Karabakh, de poboación predominantemente armenia, foi reclamada tanto pola República Democrática de Acerbaixán como pola Primeira República de Armenia cando ambos os países se independizaron en 1918 tras a caída do Imperio Ruso. En 1920 estalou unha breve guerra pola rexión. A disputa foi en gran parte arquivada despois de que a Unión Soviética estabelecese o control da zona e crease o Óblast Autónomo de Nagorno-Karabakh (NKAO) dentro da República Socialista Soviética de Acerbaixán en 1923. Durante todo o período soviético, os armenios da Óblast Autónoma de Nagorno-Karabakh foron fortemente discriminados. As autoridades soviéticas de Acerbaixán traballaron para suprimir a cultura e identidade armenias en Nagorno-Karabakh, meteron presión aos armenios para que abandonasen a rexión e animaron aos acerbaixanos a estabelecerse nela, aínda que os armenios seguían sendo a poboación maioritaria.

No período previo á caída da Unión Soviética a finais dos anos 80, a rexión volveu xurdir como fonte de disputas entre Armenia e Acerbaixán. En 1991, un referendo celebrado na NKAO e na veciña provincia de Shahumyan deu lugar a unha declaración de independencia. O conflito étnico evolucionou a unha guerra total en 1992.[5] A guerra gañouna Artsakh co apoio de Armenia. Aínda que en 1994 se asinou un acordo de alto ao fogo, a situación conxelada deixou o territorio de poboación predominantemente armenia como un estado independente de facto, cun goberno autoproclamado en Stepanakert, pero aínda moi dependente e estreitamente integrado con Armenia, funcionando en moitos aspectos como unha parte de facto de Armenia.[6][7] Even though Armenia never officially recognized the region's independence, it became the main financial and military supporter of the territory.[8][9] En 2017, un referendo na zona aprobou unha nova constitución que transformou o sistema de goberno dun sistema semipresidencial a unha democracia presidencial cun cámara lexislativa, ademais de cambiar o nome do estado de República de Nagorno-Karabakh a República de Artsakh, aínda que ambos os nomes seguían sendo oficiais.

Dende 1994 ata 2020, as tropas armenias e acerbaixanas permaneceron separadas por unha liña de contacto disputada[10] que viu o incidentes mortais esporádicos durante eses anos.[11] En 2020, comezou unha nova guerra na rexión,[5] e desta volta Acerbaixán logrou a vitoria e recuperou todos os distritos ocupados que rodean Artsakh e unha parte importante do territorio reclamado por Artsakh.[6][9][11] O corredor de Lachin que unía Artsakh con Armenia foi bloqueado por Acerbaixán en decembro de 2022. En setembro de 2023, a Azerbaixán lanzou outra ofensiva militar. O goberno de Artsakh acordou desarmarse e iniciar conversas con Acerbaixán, o que provocou unha fuxida de armenios étnicos da zona. O 28 de setembro de 2023, o presidente de Artsakh asinou posteriormente un decreto para disolver todas as institucións da república antes do 1 de xaneiro de 2024.[12] aínda que despois o presidente intentou anular este decreto.[13] Para o 1 de outubro de 2023, case toda a poboación da rexión fuxira a Armenia.[14]

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

A palabra Nagorno- é un adxectivo atributivo ruso de construción moderna, derivado do adxectivo nagorny (нагорный), que significa "terra alta". O nome azarí da rexión inclúe adxectivos semellantes: "dağlıq" (montañoso) ou "yuxarı" (alto). Estas palabras non se utilizan no nome armenio, mais aparecen no nome oficial da rexión durante a era soviética como Óblast Autónomo de Nagorno-Karabakh. Outras linguas aplican as súas propias formas para "alto" ou "terra alta"; por exeplo o nome oficial utilizado pola República de Nagorno-Karabakh en Francia é Haut-Karabakh, literalmente "Alto Karabakh".

A palabra Karabakh considérase xeralmente de orixe turca e persa, e significa literalmente "xardín negro". O nome aparece por vez primeira en fontes xeorxianas e persas durante os século XIII e XIV. Karabagh é outra forma alternativa de escrita de Karabakh, que tamén denomina a un tipo de alfombra cun determinado patrón producida na zona. Nunha teoría alternativa proposta por Bagrat Ulubabyan asevérase que o nome de Karabakh pouse unha orixe túrquico-armenia, cuxo significado sería "Gran Baghk" (en armenio: Մեծ Բաղք). Isto sería unha referencia a Ktish-Baghk (posteriormente Dizak), un dos principados de Artsakh baixo o goberno da dinastía Aranshahik que ostentou o trono de Reino de Syunik entre os séculos XI e XIII e se chamou a si mesmo "Reino de Baghk".

Os nomes da rexión nas distintas linguas locais pódense traducir todos como "Karabakh montañoso" ou "xardín negro montañoso":

  • en armenio: Լեռնային Ղարաբաղ, transliterado: Leṙnayin Ġarabaġ (IPA: /lɛrnɑˈjin ʁɑɾɑˈbɑʁ/)
  • en azarí: Dağlıq Qarabağ (Karabakh montañoso; IPA: /dɑɣˈlɯɣ ɡɑˈɾɑbɑɣ/) ou Yuxarı Qarabağ (Alto Karabakh; /juxɑˈɾɯ ɡɑˈɾɑbɑɣ/)
  • en ruso: Нагорный Карабах, transliterado: Nagornyy Karabakh ou Nagornyi Karabah (IPA: /nɐˈɡornɨj kərɐˈbax/)

Nagorno-Karabakh é ás veces chamado polos seus habitantes armenios Artsakh (en armenio: Արցախ), o nome da décima provincia do antigo Reino de Armenia. En inscricións urarticas (séculos IX a séculos VII  a.C.) usábase para denominar á rexión o nome de Urtekhini. En grego antigo algunhas fontes chaman á zona Orkhistene.

Xeografía[editar | editar a fonte]

Historia[editar | editar a fonte]

Véxase tamén: Alto Karabakh.

Nos séculos VII e VIII, esta rexión, historicamente habitada por armenios e albaneses caucásicos, foi invadida polos árabes, converténdose certa parte da poboación ao islam. No século XV, o territorio de Karabakh formou parte dos estados turcos de Karakoyunlu primeiro, e Akkoyunlu máis tarde. A comezos do século XVI o poder pasou a unha dinastía iraniana, que creou a provincia de Ganja-Karavakh.

En 1813, a través do Tratado de Gulistán, pasou formar parte do Imperio Ruso. A esta rexión posteriormente chegaron moitas familias armenias provenientes de Persia (actual Irán) logo da sinatura do Tratado como resultado das políticas migratorias de Rusia.

Época soviética[editar | editar a fonte]

Despois da Revolución rusa de 1917, Artsakh pasou a formar parte da República Democrática Federal de Transcaucasia, a cal se dividiría en tres repúblicas: Armenia, Acerbaixán e Xeorxia. Acerbaixán reclamou a súa soberanía sobre o territorio coa axuda do Imperio Otomán. En 1917, logo de ser cedida á nova República de Acerbaixán, a poboación acerbaixana, que xeralmente habitaba na sección musulmá de Shusha, iniciou un rápido crecemento demográfico.

En 1920, Transcaucasia foi integrada na esfera soviética, tentado lograr o apoio público con promesas de unión entre Armenia e Karabaj. No entanto, a Unión Soviética tamén tiña plans con respecto a Turquía para convertela ao sistema comunista. Para iso, foi necesario deixar Karabaj baixo soberanía acerbaixana. Así, a rexión autónoma de Nagorno-Karabakh foi integrada á República Soviética de Acerbaixán en 1923.

Guerra e independencia[editar | editar a fonte]

Coa disolución da Unión Soviética en 1991, reabriuse o debate sobre o futuro da rexión. Crendo que se puxo un plan para difundir a cultura acerbaixana na rexión, os habitantes de etnia armenia, apoiados polo seu país, crearon un movemento para a unión co mesmo. En novembro de 1991, trala declaración de secesión dos armenios de Karabakh, o parlamento de Acerbaixán decidiu quitar a autonomía á rexión, o que levou a celebración dun referendo, con resultado da declaración de independencia. A espiral de enfrontamentos levou a accións violentas e masacres contra armenios que residían noutras rexións de Acerbaixán, tales como Sumgait e Bakú. Desta forma comezou a guerra entre Acerbaixán e Armenia, apoiada por Rusia.

Situación actual en Nagorno-Karabaj Artsakh

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Armenian Weekly, ed. (21 de febreiro de 2017). "Artsakh Votes for New Constitution, Officially Renames the Republic". Consultado o 15 de xuño de 2018. 
  2. Nagorno Karabakh Republic Ministry of Foreign Affairs (ed.). "Constitution". Arquivado dende o orixinal o 23 de outubro de 2016. Consultado o 23 de xullo de 2016. 
  3. "Constitution of the Republic of Artsakh". Ministry of Foreign Affairs of the Nagorno Karabakh Republic. Arquivado dende o orixinal o 27 de outubro de 2022. Consultado o 2020-04-19. The names 'Republic of Artsakh' and 'Republic of Nagorno-Karabakh' are identical. 
  4. "Search". 29 de setembro de 2023. Arquivado dende o orixinal o 26 de setembro de 2023. Consultado o 26 de setembro de 2023. 
  5. 5,0 5,1 5,2 Wilson, Audrey (4 de agosto de 2022). "Violence Flares in Nagorno-Karabakh". Foreign Policy (Washington, D.C.: Graham Holdings Company). ISSN 0015-7228. Arquivado dende o orixinal o 9 de agosto de 2022. Consultado o 14 de agosto de 2022. 
  6. 6,0 6,1 "Nagorno-Karabakh Conflict". Council on Foreign Relations. Arquivado dende o orixinal o 29 de setembro de 2023. Consultado o 2023-09-29. 
  7. Hughes, James (2002). Ethnicity and Territory in the Former Soviet Union: Regions in Conflict. London: Cass. p. 211. ISBN 978-0-7146-8210-5. Indeed, Nagorno-Karabakh is de facto part of Armenia. 
  8. "Nagorno-Karabakh profile". BBC News. 2023-09-07. Arquivado dende o orixinal o 30 November 2020. Consultado o 2023-09-29. 
  9. 9,0 9,1 Andrew Higgins; Ivan Nechepurenko (2023-09-27). "A Stunningly Sudden End to a Long, Bloody Conflict in the Caucasus". The New York Times. Arquivado dende o orixinal o 29 September 2023. Consultado o 2023-09-29. 
  10. "How the Nagorno-Karabakh conflict has been shaped by past empires". National Geographic. 2023-09-25. Arquivado dende o orixinal o 29 de setembro de 2023. Consultado o 2023-09-29. 
  11. 11,0 11,1 "The Nagorno-Karabakh Conflict: A Visual Explainer". International Crisis Group. Arquivado dende o orixinal o 29 de xuño de 2020. Consultado o 2023-09-29. 
  12. "Nagorno-Karabakh Republic will cease to exist from Jan 1 2024 - Nagorno-Karabakh authorities". Reuters. 2023-09-28. Arquivado dende o orixinal o 28 de setembro de 2023. Consultado o 2023-09-28. 
  13. "Nagorno-Karabakh almost empty as most of population flees to Armenia". Radio France Internationale. 30 de setembro de 2023. Arquivado dende o orixinal o 2 de outubro de 2023. Consultado o 30 de setembro de 2023. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Ghazaryan, Narine (2021). "The Legal System of Nagorno-Karabakh: International and European Considerations". Unrecognized Entities (en inglés). Brill Nijhoff. ISBN 978-90-04-49910-2.