Péptido antimicrobiano

Diversas estruturas de péptidos antimicrobianos.

Os péptidos antimicrobianos ou péptidos de defensa do hóspede son péptidos de orixe natural con propiedades antibióticas, xeralmente de 12 a 50 aminoácidos, que forman parte da resposta inmunitaria innata e encóntranse en todos os tipos de formas de vida. Estes péptidos funcionan como antibióticos potentes de amplo espectro, que teñen un grande potencial para o seu uso como novos axentes terapéuticos. Os péptidos antimicrobianos matan bacterias gramnegativas e grampositivas (incluídas cepas resistentes aos antibióticos convencionais), micobacterias (incluída a Mycobacterium tuberculosis), virus con envoltura, fungos e mesmo células transformadas ou cancerosas. A diferenza da maioría dos antibióticos convencionais parece que os péptidos antimicrobianos poderían tamén ter a capacidade de potenciar a inmunidade ao funcionaren como inmunomoduladores.

Estrutura

Os péptidos antimicrobianos son un grupo único e diverso de moléculas, que se dividen en subgrupos baseándose na súa composición de aminoácidos e estrutura. Teñen xeralmente entre 12 e 50 aminoácidos. Conteñen dous ou máis residuos cargados positivamente de arxinina, lisina ou, en ambientes ácidos, histidina, e unha grande proporción (xeralmente >50%) de residuos hidrófobos. A estrutura secundaria destas moléculas pode conter o seguinte: i) hélice α, ii) febra β con dous ou máis pontes disulfuro, iii) forquita β ou bucle debida a unha ponte disulfuro ou á ciclación da cadea peptídica, e iv) unha estrutura estendida. Moitos destes péptidos non teñen estrutura en solución libre, e préganse na súa configuración final particionándose nas membranas biolóxicas. Conteñen residuos de aminoácidos hidrófilos aliñados nun dos lados da molécula helicoidal e residuos hidrófobos aliñados no lado oposto. Este carácter anfipático dos péptidos antimicrobianos é o que lles permite particionarse na bicapa lipídica da membrana. A capacidade de asociarse ás membranas é unha característica definitiva dos péptidos antimicrobianos, aínda que a permeabilización das membranas non é necesaria. Estes péptidos teñen diversas actividades antimicrobianas que van desde a permeabilización da membrana á actuación sobre diversas dianas citoplasmáticas.

Tipo	Características	Péptidos antimicrobianos
Péptidos aniónicos	ricos en ácido glutámico e aspártico	Maximina H5 de anfibios, dermcidina humana
Péptidos α-helicoidais catiónicos liñais	carecen de cisteína	Cecropinas, andropina, moricina, ceratotoxina e melitina de insectos, magainina, dermaseptina, bombinina, brevinina-1, esculentinas e buforina II de anfibios, CAP18 de coellos, LL37 humana
Péptido catiónico enriquecido en aminoácidos específicos	rico en prolina, arxinina, fenilalanina, glicina, triptófano	Abaecina, apidaecinas de abellas, profenina de porcos, indolicidina de vacúns.
Péptidos catiónicos e aniónicos que conteñen cisteína e forman pontes disulfuro	conteñen de 1 a 3 pontes disulfuro	Teñen 1 ponte disulfuro: brevininas; 2 pontes: protegrina dos porcos, taquiplesinas dos cangrexos xifosuros; 3 pontes: defensinas humanas; máis de 3: drosomicina da mosca da froita

Modos de acción dos péptidos antimicrobianos.

Actividades

Os péptidos antimicrobianos matan as bacterias utilizando mecanismos diversos, que poden variar segundo a especie bacteriana. A membrana plasmática é unha diana frecuente, pero os péptidos poden tamén interferir coa síntese de ADN e de proteínas, pregamento das proteínas, e síntese da parede celular. O contacto inicial entre o péptido e o organismo diana é electrostático, xa que a maioría das superficies bacterianas son aniónicas, ou hidrófobas, como no péptido antimicrobiano piscidina. A súa composición de aminoácidos, carácter anfipático, carga catiónica e tamaño permítelles unirse e inserirse nas membranas para formar poros por mecanismos de tipo doela de barril, alfombra ou poro toroidal. Alternativamente, poden penetrar na célula para unirse a moléculas intracelulares que son esenciais para as células vivas. Os modelos de unión intracelulares inclúen a inhibición da síntese da parede celular, alteración da membrana plasmática, activación da autolisina, inhibición da síntese de ADN, ARN e proteínas, e inhibición de certos encimas. Porén, en moitos casos, o mecanismo exacto polo que matan aos microorganismos non se coñece. Unha técnica emerxente para o estudo deses mecanismos é a interferometría de polarización dual. A diferenza de moitos antibióticos convencionais estes péptdos parecen ser bactericidas en vez de bacteriostáticos. En xeral a actividade antimicrobiana destes péptidos está determinada medindo a concentración inhibitoria mínima (MIC), que é a concentración máis baixa de fármaco que inhibe o crecemento bacteriano.

Inmunomodulación

Ademais de mataren bacterias directamente estes péptidos teñen tamén varias funcións inmunomoduladoras que poden estar implicadas na eliminación da infección, como a capacidade de alterar a expresión xenética do hóspede, actuar como quimiocinas ou inducir a produción de quimiocinas, inhibir a produción de citocinas proinflamatorias inducidas por lipopolisacáridos, promovendo a curación de feridas, e modulando as respostas das células dendríticas e células da resposta inmunitaria adaptativa. Os modelos animais indican que os péptidos de defensa do hóspede son esenciais para a prevención e a eliminación das infeccións. Parece que moitos péptidos illados inicialmente coa denominación "péptidos antimicrobianos" teñen máis funcións alternativas significativas in vivo (por exemplo a hepcidina).

Modo de acción

Utilízanse varios métodos para determinar os mecanismos da actividade antimicrobiana dos péptidos. En especial, os estudos de Resonancia magnética nuclear en estado sólido proporcionaron unha explicación a resolución de nivel atómico da alteración da membrana por péptidos antimicrobianos.

Métodos	Aplicacións
Microscopia	para visulalizar os efectos de péptidos antimicrobianos nas células microbianas
Espectroscopía de emisión atómica	para detectar a perda de potasio intracelular (que indica que foi afectada a integridade da membrana bacteriana)
Marcaxes fluorescentes	para medir a capacidade dos péptidos antimicrobianos de permeabilizar as membranas de vesículas
Formación de canles iónicas	para avaliar a formación e estabilidade dun poro inducido por péptidos antimicrobianos
Dicroísmo circular e dicroísmo circular orientado	para medir a orientación e estrutura secundaria dun péptido antimicrobiano unido a unha bicapa lipídica
Interferometría de polarización dual	para medir os difeentes mecanismos usados polos péptidos microbianos
Espectroscopía de resonancia magnética nuclear en estado sólido	para medir a estrutura secundaria, orientación e penetración de péptidos antimicrobianos en bicapas lipídicas no estado líquido cristalino relevante bioloxicamente
Difracción de raios X e de neutróns	para medir os patróns de difracción dos poros inducidos polos péptidos nas membranas en multicapas orientadas ou líquidos

Potencial terapéutico

Estes péptidos son excelentes candidatos para desenvolver a partir deles novos axentes terapéuticos e complementos á terapia convencional con antibióticos porque xeralmente teñen unha actividade de amplo rango, son bactericidas en vez de bacteriostáticos e precisan só un curto tempo de contacto para inducir a morte de células. Desenvolvéronse varios péptidos naturais e os seus derivados como novas terapias antiinfecciosas aplicables a condicións tan diversas como a mucosite oral, infeccións de pulmón asociadas con fibrose quística, cancro, e infeccións de feridas e de pel. O Pexiganan é útil para o tratamento de infeccións relacionadas coas úlceras de pés diabéticas. Unha importante limitación deste potencial terapéutico é a posibilidade de que as bacterias desenvolvan resistencia a péptidos, e particularmente se iso produce unha resistencia aos péptidos producidos polo propio sistema inmunitario. O feito de utilizar moita cantidade destes péptidos como axentes terapéuticos fai máis fácil que evolucione a resistencia. A diferenza da resistencia a antibióticos, a resistencia aos péptidos antimicrobianos que imitan aos producidos polo organismo humano pode facer que as bacterias se fagan máis resistentes ao propio sistema inmunitario do corpo.

Os péptidos antimicrobianos foron sucesivamente incorporados ás terapias tópicas. Un dos principais retos a superar asociado coa administración sistémica dun péptido antimicrobiano é a súa susceptibilidade á degradación proteolítica. É dicir, os péptidos son rapidamente degradados cando se introducen na corrente sanguínea.

Selectividade

Os péptidos antimicrobianos interaccionan preferentemente coas células bacterianas antes que coas células do hóspede mamífero, o que permite que maten os microorganismos sen teren unha toxicidade significativa para as células de mamíferos. A selectividade é unha característica moi importante dos péptidos antimicrobianos e pode garantir o seu funcionamento como antibióticos en sistemas de defensa do hóspede.

Factores

Hai algúns factores que están estreitamente relacionados coa selectividade que presentan os péptidos antimicrobianos, entre os cales as súas propiedades catiónicas son as que máis contribúen. Como a superficie das membranas bacterianas está máis cargada negativamente que as células de mamíferos, os péptidos antimicrobianos mostrarán diferentes afinidades cara ás membranas bacterianas e as membranas das células de mamíferos.

Ademais, hai tamén outros factores que afectan á selectividade. O colesterol está normalmente amplamente distribuído nas membranas das células de mamíferos onde funciona como un axente estabilizante das membranas, pero está ausente nas membranas bacterianas; e a presenza do colesterol tamén reduce en xeral a actividade dos péptidos antimicrobianos, debido á mencionada estabilización da bicapa lipídica ou ás interaccións que se producen entre o colesterol e o péptido, o cal é unha protección contra o ataque destes péptidos.

Ademais, o potencial transmembrana afecta ás interaccións péptido-lípido. Hai un potencial transmembrana negativo no lado interno desde a capa externa á interna da bicapa da membrana e isto facilita a permeabilización da membrana probablemente ao facilitar a inserción de peptidos cargados positivamente nas membranas. En comparación, o potencial transmembrana de células bacterianas é máis negativo que o de células de mamíferos normais, polo que as membranas bacterianas serán máis proclives a ser atacadas polos péptidos antimicrobianos cargados positivamente.

De modo similar, crese que o incremento da forza iónica, que en xeral reduce a actividade da maioría dos péptidos antimicrobianos, contribúe parcialmente á selectividade dos péptidos antimicrobianos ao debilitar as interaccións electrostáticas requiridas para a interacción inicial.

Bases moleculares da selectividade celular aos péptidos antimicrobianos.

Mecanismo

As membranas celulares das bacterias son ricas en fosfolípidos ácidos, como o fosfatidilglicerol e a cardiolipina. As cabezas polares destes fosfolípidos están moi cargadas negativemente. Por tanto, as capas externas da bicapa da membrana, que están expostas ao exterior son máis atractivas para o ataque dos péptidos antimicrobianos cargados positivamente. A interacción entre os péptidos antimicrobianos e as membranas é principalmente electrostática. Ademais, como os péptidos antimicrobianos forman estruturas cunha face cargada positivamente e outra face hidrófoba, hai tamén algunhas interaccións hidrófobas entre as rexións hidrófobas dos péptidos e as superficies neutras de partes dos fosfolípidos das membranas bacterianas, o cal actúa como un efecto menor adicional.

Ao contrario, a parte externa das membranas de células de mamíferos ou de plantas está composta principalmente de lípidos sen cargas netas, xa que a maioría dos lípidos con cabezas cargadas negativamente están na capa interna das membranas plasmáticas. No caso das células de mamíferos, as superficies externas das membranas de células de mamíferos están feitas xeralmente de fosfatidilcolina e esfingomielina zwitteriónicas (neutras en conxunto), aínda que conteñen tamén unha pequena porción de gangliósidos cargados negativamente. Por tanto, a interacción hidrófoba entre a face hidrófoba dos péptidos antimicrobianos anfipáticos e os fosfolípidos zwitteriónicos da superficie da célula de mamífero é importante no establecemento da unión péptido-célula. Porén, esta interacción hidrófoba é relativamente feble comparada coa electrostática, o que tamén favorece a unión preferencial ás membranas bacterianas antes que ás células de mamífero.

Utilizouse a interferometría de polarización dual in vitro para estudar e cuantificar a asociación coas cabezas polares, inserción na bicapa, formación de poros e alteración final das membranas.

Control

Realizáronse moitos esforzos para intentar controlar as selectividades celulares. Por exemplo, Katsumi tratou de modificar e optimizar os parámetros fisicoquímicos dos péptidos para controlar as selectividades, incluíndo a carga neta, helicidade, hidrofobicidade por residuo (H), momento hidrófobo (μ) e o ángulo subtendido pola face polar cargada positivamente (Φ). Ademais, probouse con outros métodos como a introdución de D-aminoácidos e aminoácidos fluorados, e substitución de aminoácidos como a Pro→Nlys.

Resistencia bacteriana

As bacterias utilizan varias estratexias de resistencia para evitar que as maten os péptidos antimicrobianos. Entre elas están:

• Algúns microorganismos alteran as cargas netas da súa superficie. Staphylococcus aureus transporta D-alanina desde o citoplasma ao ácido teicoico da superficie, o cal reduce a carga negativa neta debido á introducidón de grupos básicos amino. S. aureus tamén modifica as súas membranas aniónicas por MprF con L-lisina, incrementando a carga positiva neta.
• A interacción de péptidos antimicrobianos con dianas de membrana poden ser limitada por polisacáridos da cápsula de Klebsiella pneumoniae.
• Pode haber alteración no Lípido A, como ocorre en especies de Salmonella, que reducen a fluidez da súa membrana externa ao incrementaren as interaccións hidrófobas entre unha cantidade aumentada de colas acilo do Lípido A ao engadiren miristato ao Lípido A (con 2-hidroximiristato) e formando Lípido A hepta-acilado engadindo palmitato. O incremento do momento hidrófobo crese que retarda ou anula a inserción de péptidos antimicrobianos na membrana e a formación de poros.
• Os residuos das proteínas de membrana sofren alteracións. Nalgunhas bacterias gramnegativas, a alteración na produción de proteínas da membrana externa correlaciónase coa resistencia das bacterias a morreren por causa dos péptidos antimicrobianos.
• A Haemophilus influenzae non tipable transporta os péptidos antimicrobianos ao interior da célula, onde son degradados. E H. influenzae remodela a súa membrana para que pareza que a bacteria xa foi atacada con éxito polos péptidos antimicrobianos, o que a protexe dos ataques de máis péptidos antimicrobianos. Os transportadores de casete de unión ao ATP importan péptidos antimicrobianos e unha bomba de fluxo exporta péptidos antimicrobianos. Ambos os transportadores foron asociados coa resistencia a péptidos antimicrobianos.
• A bacteria produce encimas proteolíticos, que poden degradar péptidos antimicrobianos que orixinan a súa resistencia.
• As vesículas da membrana externa producidas por bacterias gramnegativas únense a péptidos antimicrobianos e secuéstranos fóra das células, protexendo así as células. As vesículas da membrana externa tamén conteñen varias proteases, peptidases e outros encimas líticos, o cal pode ter un papel na degradación de péptidos extracelulares e moléculas de ácidos nucleicos, os cales en caso de que poidan chegar ás células bacterianas poderían ser perigosos para o microorganismo.

Aínda que estes exemplos indican que a resistencia pode evolucionar de forma natural, hai unha preocupación crecente de que o uso de copias farmacéuticas de péptidos antimicrobianos poidan facer que a resistencia apareza máis rapidamente e máis a miúdo. Nalgúns casos, a resistencia a estes péptidos utilizados como fármacos para o tratamento médico pode orixinar resistencia, e non só á aplicación médica dos péptidos, senón tamén aos péptidos antimicrobianos naturais producidos polo propio corpo. Cómpre máis investigación sobre estas moléculas para determinar se o uso de certos péptidos deste tipo producirá máis prexuízos que beneficios ou non.

Exemplos

Todas as especies producen péptidos antimicrobianos, entre os que hai péptidos de bacterias, de fungos, da hidra, de insectos, (mastoparán, poneratoxina, cecropina, moricina, melitina etc.), de ras (magainina, dermaseptina e outros), e de mamíferos (por exemplo, catelicidinas, defensinas e protegrinas).

Bioinformática

Existen varias bases de datos bioinformáticas para catalogar péptidos antimicrobianos como o CAMP (http://www.bicnirrh.res.in/antimicrobial/), CAMP edición 2 (Colección de secuencias e estruturas de péptidos antimicrobianos) (http://www.camp.bicnirrh.res.in/index.php) a Base de datos de Péptidos Antimicrobianos (http://aps.unmc.edu/AP/main.phpArquivado 20 de xullo de 2011 en Wayback Machine.), LAMP e BioPD (https://archive.today/20121203110223/http://biopd.bjmu.edu.cn/help.asp). As bases de datos de péptidos antimicrobianos poden dividirse en dúas categorías sobre a base da fonte dos péptidos que conteñen: bases de datos específicas e bases de datos xerais. Adicionalmente, estas bases de datos teñen varias ferramentas para a análise dos péptidos e a súa predición. Por exemplo CAMP ten varias ferramentas como predición AMP, calculador de características, procura BLAST, clustalW, VAST, PRATT, Helical wheel (Roda helicoidal) etc.

Véxase tamén

Bibliografía

• Amsterdam, D. (1996). "Susceptibility testing of Antimicrobials in liquid media". En Lorian, V. Antibiotics in Laboratory Medicine (Fourth ed.). Baltimore, Md.: Williams and Wilkins. pp. 52–111. 
• Brogden, K.A. (March 2005). "Antimicrobial peptides: pore formers or metabolic inhibitors in bacteria?". Nature Reviews Microbiology 3 (3): 238–250. PMID 15703760. doi:10.1038/nrmicro1098. 
• Campos, M.A.; Vargas, M.A.; Regueiro, V.; Llompart, C.M.; Alberti, S.; Bengoechea, J.A. (December 2004). Weiser, J.N., ed. "Capsule Polysaccharide Mediates Bacterial Resistance to Antimicrobial Peptides". Infection and Immunity 72 (12): 7107–7114. PMC 529140. PMID 15557634. doi:10.1128/IAI.72.12.7107-7114.2004. 
• China, B.; N'guyen, B.T.; De Bruyere, M.; Cornelis, G.R. (April 1994). "Role of YadA in resistance of Yersinia enterocolitica to phagocytosis by human polymorphonuclear leukocytes". Infection and immunity 62 (4): 1275–1281. PMC 186269. PMID 8132334. 
• Chou, Hung-Ta; Kuo, Tsun-Yung; Chiang, Jung-Chun; Pei, Min-Ju; Yang, Wei-Ter; Yu, Hui-Chun; Lin, Shih-Bin; Chen, Wei-Jung (August 2008). "Design and synthesis of cationic antimicrobial peptides with improved activity and selectivity against Vibrio spp". International Journal of Antimicrobial Agents 32 (2): 130–138. PMID 18586467. doi:10.1016/j.ijantimicag.2008.04.003. 
• Dhople, V.; Krukemeyer, A.; Ramamoorthy, A. (September 2006). "The human beta-defensin-3, an antibacterial peptide with multiple biological functions". Biochimica et Biophysica Acta – Biomembranes 1758 (9): 1499–1512. PMID 16978580. doi:10.1016/j.bbamem.2006.07.007. 
• Dürr, U.H.N.; Sudheendra, U.S.; Ramamoorthy, A. (September 2006). "LL-37, the only human member of the cathelicidin family of antimicrobial peptides". Biochimica et Biophysica Acta – Biomembranes 1758 (9): 1408–1425. PMID 16716248. doi:10.1016/j.bbamem.2006.03.030. 
• Giuliani, A.; Pirri, G.; Nicoletto, S. (March 2007). "Antimicrobial peptides: an overview of a promising class of therapeutics". Cent. Eur. J. Biol. 2 (1): 1–33. doi:10.2478/s11535-007-0010-5. 
• Hallock, K.J.; Lee, D.K.; Ramamoorthy, A. (May 2003). "MSI-78, an analogue of the magainin antimicrobial peptides, disrupts lipid bilayer structure via positive curvature strain". Biophys. J. 84 (5): 3052–3060. PMC 1302867. PMID 12719236. doi:10.1016/S0006-3495(03)70031-9. 
• Hancock, Robert E.W.; Rozek, A. (2002). "Role of membranes in the activities of antimicrobial cationic peptides.". FEMS Microbiology Letters 206 (2): 143–149. PMID 11814654. doi:10.1111/j.1574-6968.2002.tb11000.x. 
• Hancock, Robert E.W.; Sahl, Hans-Georg (2006). "Antimicrobial and host-defense peptides as new anti-infective therapeutic strategies". Nature Biotechnology 24 (12): 1551–1557. PMID 17160061. doi:10.1038/nbt1267. 
• Hoskin, D.W.; Ramamoorthy, A. (February 2008). "Studies on anticancer activities of antimicrobial peptides". Biochimica et Biophysica Acta – Biomembranes 1778 (2): 357–375. PMC 2238813. PMID 18078805. doi:10.1016/j.bbamem.2007.11.008. 
• Hunter, H.N.; Fulton, D.B.; Ganz, T.; Vogel, H.J. (October 2002). "The solution structure of human hepcidin, a peptide hormone with antimicrobial activity that is involved in iron uptake and hereditary hemochromatosis.". J Biol Chem 277 (40): 37597–37603. PMID 12138110. doi:10.1074/jbc.M205305200. 
• Langham, Allison A.; Ahmad, Abdallah Sayyed; Kaznessis, Yiannis N. (April 2008). "On the Nature of Antimicrobial Activity: A Model for Protegrin-1 Pores". J. Am. Chem. Soc. 130 (13): 4338–4346. PMC 2474802. PMID 18335931. doi:10.1021/ja0780380. 
• Matsuzaki, Katsumi (2008). "Control of cell selectivity of antimicrobial peptides". Biochimica et Biophysica Acta – Biomembranes 1788 (8): 1687–92. PMID 18952049. doi:10.1016/j.bbamem.2008.09.013. 
• Matsuzaki, Katsumi; Ken-ichi, S.; Nobutaka, F.; Koichiro, M. (March 1995). "Molecular Basis for Membrane Selectivity of an Antimicrobial Peptides, Magainin 2". Biochemistry 34 (10): 3423–3429. PMID 7533538. doi:10.1021/bi00010a034. 
• Mátyus, Edit; Kandt, Christian; Tieleman, D Peter (2007). "Computer simulation of antimicrobial peptides". Curr Med Chem 14 (26): 2789–98. PMID 18045125. doi:10.2174/092986707782360105. 
• Moore, A.J.; Devine,, D.A.; Bibby,, M.C. (1994). "Preliminary experimental anticancer activity of cecropins". Peptide Research 7 (5): 265–269. PMID 7849420. 
• Nikaido, H. (October 1996). "Multidrug efflux pumps of gram-negative bacteria". Journal of Bacteriology 178 (20): 5853–5859. PMC 178438. PMID 8830678. 
• Papagianni, M. (September 2003). "Ribosomally synthesized peptides with antimicrobial properties: biosynthesis, structure, function, and applications". Biotechnol Adv 21 (6): 465–499. PMID 14499150. doi:10.1016/S0734-9750(03)00077-6. 
• Peschel, A.; Otto, M.; Jack, R.W.; Kalbacher, H.; Jung, G.; Götz, F. (March 1999). "Inactivation of the dlt operon in Staphylococcus aureus confers sensitivity to defensins, protegrins, and other antimicrobial peptides". Journal of Biological Chemistry 274 (13): 8405–8410. PMID 10085071. doi:10.1074/jbc.274.13.8405. 
• Thomas, Shaini; Karnik, Shreyas; Barai, Ram Shankar; Jayaraman, V. K. (November 2009). Thomas, Susan Idicula, ed. "CAMP: a useful resource for research on antimicrobial peptides". Nucleic Acids Research 38 (suppl 1): D774–D780. PMC 2808926. PMID 19923233. doi:10.1093/nar/gkp1021. 
• Sitaram, N.; Nagaraj, R. (2002). "Host-defense antimicrobial peptides: importance of structure for activity". Curr Pharm Des 8 (9): 727–742. PMID 11945168. 
• Tennessen, Jacob A. (November 2005). "Molecular evolution of animal antimicrobial peptide: widespread moderate positive selection". Journal of Evolutionary Biology 18 (6): 1387–1394. PMID 16313451. doi:10.1111/j.1420-9101.2005.00925.x. 
• Whitelock, J.M.; Murdoch, A.D.; Iozzo, R.V.; Underwood, P.A. (April 1996). "The Degradation of Human Endothelial Cell-derived Perlecan and Release of Bound Basic Fibroblast Growth Factor by Stromelysin, Collagenase, Plasmin, and Heparanases". Journal of Biological Chemistry 271 (17): 10079–10086. PMID 8626565. doi:10.1074/jbc.271.17.10079. 
• Wildman, K.A.H.; Lee, D.K.; Ramamoorthy, A. (2003). "Mechanism of Lipid Bilayer Disruption by the Human Antimicrobial Peptide, LL-37". Biochemistry 42 (21): 6545–6558. PMID 12767238. doi:10.1021/bi0273563. 
• Yeaman, M.R.; Yount, N.Y. (March 2003). "Mechanisms of antimicrobial peptide action and resistance". Pharmacological reviews 55 (1): 27–55. PMID 12615953. doi:10.1124/pr.55.1.2. 
• Brogden, K.A. (March 2005). "Antimicrobial peptides: pore formers or metabolic inhibitors in bacteria?". Nature Reviews Microbiology 3 (3): 238–250. PMID 15703760. doi:10.1038/nrmicro1098. 

• Waghu, Faiza Hanif; Gopi, Lijin; Barai, Ram Shankar; Ramteke, Pranay; Nizami, Bilal and Idicula-Thomas, Susan (2013). "CAMP: Collection of sequences and structures of antimicrobial peptides". Nucleic Acids Research. PMID 24265220. doi:10.1093/nar/gkt1157. 

• Zasloff, Michael (January 2002). "Antimicrobial peptides of multicellular organisms". Nature 415 (6870): 389–395. PMID 11807545. doi:10.1038/415389a. 

Ligazóns externas

• CAMP:Colección de Péptidos antimicrobianos no National Institute for Research in Reproductive Health (NIRRH)
• Base de datos de péptidos antimicrobianosArquivado 20 de xullo de 2011 en Wayback Machine. en unmc.edu
• UMichOPM - classes - type - 3 - Posicións espaciais calculadas de péptidos na bicapa lipídica
• Antimicrobial Cationic Peptides Medical Subject Headings (MeSH) na Biblioteca Nacional de Medicina dos EUA.