Xoán I de Portugal

Xoán I de Portugal, nado en Lisboa o 11 de abril de 1357 e finado na mesma vila o 14 de agosto de 1433, foi rei de Portugal, fillo ilexítimo de Pedro I de Portugal con Teresa de Lourenço, unha rapaza filla do mercader lisboeta Lourenço Martins, aínda que durante moito tempo se sostivese que era de orixe galega. En 1364 foi consagrado Gran Mestre da Orde de Avis.

Foi alcumado O de Boa Memoria, pola lembranza positiva do seu reinado na memoria dos seus habitantes. Tamén é coñecido como O bo ou O Grande.

Interreino

Á data da morte do rei Fernando I sen herdeiros directos, Portugal parece en perigo de perder a independencia. A raíña Leonor Teles de Meneses era impopular e vista con desconfianza. Fíxose notoria a súa conexión amorosa ao nobre galego Xoán Fernandes Andeiro, que vivía no pazo, atraeu todas as críticas contra a súa persoa e contra o conde Andeiro. Para máis, a sucesión do trono recaeu sobre a princesa Beatriz, casada co rei Xoán I de Castela.

No entanto, a burguesia e parte da nobreza uníronse á voz popular que clama contra a perda da independencia, tan duramente mantida por D. Fernando I. Dous pretendentes apareceron para competir con D. Beatriz pola coroa portuguesa:

• D. Xoán, príncipe de Portugal, fillo de Pedro I e Inés de Castro, era visto por moitos como o lexítimo herdeiro, dado o suposto casamento dos seus pais;
• D. Xoán, fillo de D. Pedro I e de Teresa de Lourenço, que foi aprobado como rei.

Co apoio dun grupo de nobres, entre eles Álvaro Pais e o mozo Nuno Álvares Pereira, e animado polo descontento xeral, o Mestre de Avis asasinou o conde de Andeiro no pazo, o 6 de decembro de 1383 e iniciou o proceso de obtención da rexencia en nome do Infante Xoán. Con este último, aprisionado por Xoán I de Castela, abríase a posibilidade política de o mestre de Avis ser rei.

Como sería de esperar, Xoán I de Castela non desistiu da súa pretensión e preparouse para loitar polos dereitos da súa consorte á coroa portuguesa. Seguiu a Crise de 1383-1385, ou unión, un período de anarquía e inestabilidade política onde diferentes cidades de Portugal se declaraban por Leonor Teles (ata a abdicar da rexencia para a súa filla), por Beatriz ou polo Mestre de Avis.

A guerra civil durou máis dun ano. Nuno Álvares Pereira, posteriormente condestábel de Portugal, revelouse como un xeneral de gran valor, ao contrario do pretendente ó trono. Fernão Lopes é un crítico feroz das accións militares do Mestre, que tería tendencia a preferir enxeños e planos complicados, sen resultados, ao contrario da loita valente e cabaleiresca, e das vitorias cruciais de D. Nuno, particularmente no Alentejo e na axuda a Lisboa, onde o mestre quedou sitio sen ter abastecidose das provisións necesarias para aturar un cerco.

Reinado

O xenio militar de Nuno Álvares Pereira foi decisivo na Batalla de Aljubarrota.

Finalmente o 6 de abril de 1385, as Cortes portuguesas reunidas en Coimbra declaran o Gran Mestre de Avis, D. Xoán I, rei de Portugal. Esta tomada de posición resultaba na práctica como unha declaración de guerra a Castela, xa que atacaba o estatuto de D. Beatriz de Portugal como herdeira.

Pouco despois, Xoán I de Castela invade Portugal co obxectivo de tomar Lisboa e eliminar D. Xoán I de Portugal do trono. Con Castela, seguía un continxente de cabalería francesa, aliada de Castela para oporse ós ingleses, que tomaron o partido de D. Xoán I (Guerra dos Cen Anos). Como resposta, D. Xoán I nomea D. Nuno Álvares Pereira Condestábel de Portugal protector do reino.

A invasión castelá foi rexeitada durante o verán, despois da decisiva batalla de Aljubarrota, realizada o 14 de agosto, cerca de Alcobaça, onde o exército castelán foi case totalmente aniquilado. Castela, entón, retira-se e a estabilidade da coroa de D. Xoán I queda definitivamente establecida.

En 1387, D. Xoán I casa con D. Filipa de Lancaster, filla de Xoán de Gante, fortalecendo por lazos familiares os acordos do Tratado de Alianza Luso-Británica, que perdura ata hoxe. Despois da morte en 1390 de Xoán de Castela, sen herdeiros de D. Beatriz, a ameaza castelá ao trono de Portugal estaba sempre posta de parte. A partir de entón, D. Xoán I dedicouse ao desenvolvemento económico e social do país, sen se involucrar en máis disputa coa veciña Castela ou a nivel internacional. A excepción foi a conquista de Ceuta, no norte de África, en 1415, unha praza de importancia estratéxica no control da navegación na costa de África que é conquistada o 21 de agosto. Despois da súa conquista son armados cabaleiros, na mesquita daquela cidade, os príncipes D. Duarte, D. Pedro e D. Henrique. Mentres, na véspera da partida de Lisboa, faleceu a raíña D. Filipa de Lencastre.

Legado

Bandeira persoal de D. Xoán I coa súa divisa: «Pour bien»

Cronistas contemporáneos describen D. Xoán I como un home arguto, cios en conservar o poder xunto de si, pero ao mesmo tempo benevolente e de personalidade agradable. Na xuventude, a educación que recibiu como Gran Mestre da Orde de Avis transformouse nun rei invulgarmente culto para a época.

O seu amor ao coñecemento pasou tamén para os fillos, designados por Luís de Camões, n'Os Lusíadas, por "Ínclita xeración": o rei Duarte de Portugal foi escritor, D. Pedro, Duque de Coimbra o "Príncipe das Sete Partidas", foi un dos príncipes máis esclarecidos do seu tempo e moito viaxar, e Henrique, duque de Viseu, "o navegador", investiu toda a súa fortuna en investigación relacionada coa navegación, náutica e cartografía, dando inicio á epopea dos descubrimentos.

A súa única filla, D. Isabel de Portugal, casou co duque de Borgoña e entreteve unha corte refinada e erudita nas súas terras.

No reinado de D. Xoán I son descubertas as illas de Porto Santo (1418), da Illas de Madeira (1419) e dos Azores (1427), ademais de se faceren expedicións ás Canarias. Ten inicio, igualmente, a colonización dos Azores e da Madeira.

D. Xoán morreu o 14 de agosto de 1433. Xace na Capela do fundador, no Mosteiro de Santa María da Vitoria, na Batalla.

Descendencia

Casamento de D. Xoán I coa D. Filipa de Lencastre.

Do seu casamento con Filipa de Lencastre (1359-1415) naceron nove fillos. Destes, os seis que chegaron á idade adulta serían lembrar como a ínclita xeración:

• Branca de Portugal (1388-1389), morreu nova
• Afonso de Portugal (1390-1400), morreu novo
• Duarte de Portugal (1391-1438), sucesor do seu pai no trono portugués, poeta e escritor
• Pedro, Duque de Coimbra (1392-1449), foi un dos príncipes máis esclarecidos do seu tempo. Foi rexente durante a minoría do seu sobriño, o futuro rei D. Afonso V e morreu na batalla de Alfarrobeira
• Henrique, duque de Viseu, O Navegador (1394-1460), investiu a súa fortuna en investigación relacionada coa navegación, náutica e cartografía
• Isabel (1397-1471) casou con Filipe III, duque de Borgoña e entreteve unha corte refinada e erudita nas súas terras
• Branca de Portugal (1398), morreu nova
• Xoán, Infante de Portugal (1400-1442), condestábel de Portugal e avó de Isabel de Castela
• Fernando, o Infante Santo (1402-1433), morreu no cativerio en Fez

D. Xoán tivo tamén dous fillos naturais de Inés Pires:

• Afonso (1377-1461), primeiro Duque de Bragança
• Beatriz (ca. 1386-1447), casada con Thomas Fitzalan, 12.º conde de Arundel

Véxase tamén

Ligazóns externas

• (en portugués) Chronica del Rey D. Ioam I de Boa Memoria e dos reys de Portugal o decimo, Fernão Lopes (1380-1460), Lisboa: Antonio Alvarez, 1644, na Biblioteca Nacional Digital

Rei de Portugal
Segue a: Fernando I de Portugal (de jure e de facto) Leonor Teles de Meneses (de jure)	Xoán I de Portugal (1385-1433)	Precede a: {{{DESPOIS}}}
	Dinastía de Avis