Alga

Fucus spiralis na praia de Boa, Noia

Alga, olga ou ouca, é un termo informal para referirse a calquera organismo dun grupo grande e diverso de fotosintéticos eucariotas, que inclúe especies de múltiples clados distintos. Estes organismos van desde microalgas unicelulares como a chlorella, a prototheca e as diatomeas, até macroalgas multicelulares como a alga xigante, unha gran alga parda que pode alcanzar os 50 m de lonxitude. A maioría das algas son organismos acuáticos e carecen de moitos dos tipos de células e tecidos distintivos, como o estoma, o xilema e o floema que se atopan nas plantas terrestres. As algas mariñas máis grandes e complexas denomínanse "algas mariñas". Pola contra, as formas de auga doce máis complexas son as carófitas, unha división de algas verdes que inclúe, por exemplo, as Spirogyra e algas de pedra. As algas que son transportadas pasivamente pola auga son plancto, concretamente fitoplancto.

As algas constitúen un grupo polifilético xa que non inclúen un antepasado común, e aínda que os seus plastidios que conteñen clorofila parecen ter unha orixe única (a partir da simbioxénese con cianobacterias), estas adquiríronse de diferentes maneiras. As algas verdes son un exemplo destacado de algas que teñen cloroplastos primarios derivados de cianobacterias endosimbiontes. As diatomeas e as algas pardas son exemplos de algas con cloroplastos secundarios derivados de algas vermellas endosimbióticas, que adquiriron mediante fagocitose. As algas presentan unha ampla gama de estratexias reprodutivas, desde a simple división celular asexual até formas complexas de reprodución sexual a través de esporas.

As algas carecen das diversas estruturas que caracterizan ás plantas (que evolucionaron a partir de algas verdes de auga doce), como os filidios (estruturas similares a follas) e os rizoides das briófitas (plantas non vasculares), e as raíces, follas e outros órganos xilémicos/floémicos que se atopan nas traqueófitas (plantas vasculares). A maioría das algas son autótrofas, aínda que algunhas son mixótrofas, e obteñen enerxía tanto da fotosíntese como da absorción de carbono orgánico, xa sexa por osmotrofia, mizotrofia ou fagotrofia. Algunhas especies unicelulares de algas verdes, moitas algas douradas, euglenidas, dinoflaxelados e outras algas convertéronse en heterótrofos (tamén chamados algas incoloras ou apocloróticas), ás veces parasitos, que dependen totalmente de fontes de enerxía externas e teñen un aparello fotosintético limitado ou inexistente. Outros organismos heterotróficos, como os apicomplexos, tamén se derivan de células cuxos antepasados posuían plastidios clorofílicos, pero non se consideran tradicionalmente algas. As algas teñen un mecanismo fotosintético que se deriva en última instancia das cianobacterias, que producen osíxeno como subproduto da división das moléculas da auga, a diferenza doutros organismos que realizan a fotosíntese anoxixénica, como as púrpuras e as bacterias verdes do xofre. As algas filamentosas fosilizadas da conca de Vindhya datáronse entre 1600 e 1700 millóns de anos.

Debido á gran variedade de tipos de algas, existe unha ampla gama de aplicacións industriais e tradicionais na sociedade humana. As prácticas tradicionais de cultivo de algas mariñas existen desde fai miles de anos e teñen unha forte tradición nas culturas alimentarias da Asia Oriental. As aplicacións máis modernas da alguicultura amplían as tradicións alimentarias das algas comestibles a outras aplicacións, como a alimentación do gando, o uso de algas para a biorremediación ou o control da contaminación, a transformación da luz solar en combustibles de algas ou outros produtos químicos utilizados en procesos industriais, e en aplicacións médicas e científicas. Unha revisión realizada no 2020 revelou que estas aplicacións das algas poderían desempeñar un papel importante no secuestro de carbono para mitigar o cambio climático, á vez que proporcionan produtos lucrativos de valor engadido para as economías mundiais.

A disciplina da bioloxía que estuda as algas é a ficoloxía ou algoloxía, tradicionalmente unha especialización da botánica.

Etimoloxía e estudo

O singular alga é unha palabra latina. A etimoloxía é dubidosa. Aínda que algúns especulan que está relacionado co latín algēre, 'estar frío', Non se coñece ningunha razón que asocie as algas coa temperatura. Unha fonte máis probable é alliga, 'enlazar, entrelazar'.

A palabra grega antiga para "alga" era φῦκος (phŷkos), que podería significar alga mariña (probablemente alga vermella) ou un colorante vermello derivado dela. A latinización, fūcus, significaba principalmente a cor cosmética. A etimoloxía é incerta, pero un forte candidato foi durante moito tempo algunha palabra relacionada co hebreo bíblico פוך (pūk), "pintar" (se non esa palabra en si), unha sombra cosmética usada polos antigos exipcios e outros habitantes do Mediterráneo oriental. Pode ser de calquera cor: negro, vermello, verde ou azul.

O estudo das algas chámase máis comunmente ficoloxía (do grego phykos 'algas'); O termo algoloxía está a caer en desuso.

Relacións evolutivas entre os diferentes grupos de algas

Algas

"Algas" Procarióticas

As "algas azuis" ou cianofíceas – modernamente clasificadas Cyanobacteria como un "reino" dentro do dominio Eubactería ou "verdadeiras" bacterias – foron un dos primeiros seres vivos en apareceren na Terra, co máis antigo fósil datado en 3.800 millóns de anos (Precámbrico) e considérase que tiveron un papel preponderante na formación do osíxeno da atmosfera.

Estes organismos teñen unha estrutura procariótica, sen un verdadeiro núcleo celular e cos pigmentos fotosintéticos dispersos no citoplasma.

Algas Eucarióticas

Todos os restantes grupos de algas son eucarióticos (cun verdadeiro núcleo celular) e realizan a fotosíntese usando organelos chamados cloroplastos. Os cloroplastos conteñen ADN e teñen unha estrutura semellante ás cianobacterias – pénsase que evolucionaron a partir dunha alga máis "primitiva" que era endosimbionta.

Hai diferentes tipos de cloroplastos, que poden reflectir diferentes eventos endosimbióticos. Existen tres grupos de organismos que teñen cloroplastos "primarios":

• As algas verdes e as plantas "superiores";
• As algas vermellas (Rodophyta); e
• Glaucophyta.

Nestes grupos, o cloroplasto está rodeado por dúas membranas que se pensa que se orixinaron na cianobacteria endosimbionte. Os glaucófitos posúen cloroplastos moi primitivos (denominados "cianelos"), moi semellantes aos das cianobacterias e mantendo aínda a capa de peptidoglicano entre as dúas membranas. Os cloroplastos das algas vermellas teñen unha pigmentación máis próxima das cianobacterias actuais. As algas verdes e as plantas "superiores" teñen cloroplastos con clorofilas a e b, esta última atopada nalgunhas cianobacterias, mais non na maioría. Estes feitos indican que probabelmente estes tres grupos de plantas teñen orixe nun antepasado común – unha especie de alga cunha cianobacteria endosimbionte.

Hai outros dous grupos de organismos con clorofila b – as Euglenophyta e as Chlorarachniophyta – mais nestes grupos, os cloroplastos rodéanse, respectivamente, por tres e por catro membranas, que se pensa seren provenientes do propio ensosimbionte. Os cloroplastos dos Chlorarachniophyta conteñen un nucleomorfo reducido, que podería ser un residuo do núcleo do endosimbionte. Hai unha teoría segundo a cal os cloroplastos da Euglena teñen só tres membranas por se ter formado por mizocitose en vez de fagocitose.

Os restantes grupos de algas todos teñen cloroplastos con clorofilas a e c – que non son coñecidas en ningún procarionte, nin nos cloroplastos primarios. Non obstante, algunhas semellanzas xenéticas entre estes grupos e as algas vermellas suxiren que existen relacións evolutivas entre todos. Son os seguinte estes grupos:

• Heterokonta (división Heterokontophyta) inclúen as algas douradas, diatomáceas e algas castañas;
• Haptophyta ou Prymnesiophyta, que teñen pigmentos semellantes aos Heterokonta, mais a estrutura das células é moi diferente, tipicamente con dous flaxelos lixeiramente diferentes un do outro e outro organelo chamado "haptonema", que é superficialmente semellante a un flaxelo, mais que difire no arranxo dos microtúbulos e no comportamento (pertencen a este grupo os cocolitoforídeos);
• Cryptomonadina (ou Cryptophyta); e
• Dinoflaxelados.

Nos primeiros tres destes grupos (tamén coñecidos polo nome Chromista), o cloroplasto posúe catro membranas e, no grupo Cryptomonadina mantén o nucleomorfo. O cloroplasto do dinoflaxelado típico posúe apenas tres membranas, mais este grupo presenta considerábel variabilidade nos cloroplastos. O grupo Apicomplexa, a que pertence o plasmodio da malaria, e que está relacionado cos dinoflaxelados (de acordo co proxecto Árbore Evolutiva, estes seres atópanse agrupados nos Alveolata), non posúe cloroplastos típicos, mais si plastidios.

As "algas verdes" agrúpanse hoxe en día en dúas liñaxes dentro do reino Plantae (ou Viridaeplantae):

• un grupo que inclúe as clases Prasinophyta (que está aínda en estudo, que se pensa que pode ser parafilética), Chlorophyceae, Trebouxiophyceae (anteriormente considerada a orde Microthmaniales) e Ulvophyceae.
• o outro grupo, o clade Streptophyta, inclúe as ordes Chlorokybales, Klebsormidiales, Zygnematales, Charales, Coleochaetales e os embriófitos, ou sexa, as plantas terrestres. Estas ordes estaban anteriormente colocadas dentro dunha clase Charophyceae, dentro da tradicional división Chlorophyta (Algas verdes), mais estudos filoxenéticos recentes levaron a adoptar a presente clasificación.

Gran parte do material usado nesta sección obtívose do proxecto Tree of Life, especialmente das páxinas con "copyright" de Richard M. McCourt (1996).

Formas de organización das algas

A maior parte das algas son seres unicelulares, vivindo libres na auga e movéndose co auxilio de flaxelos ou por movemento ameboide. Algunhas especies non teñen movemento propio e ocorren no ambiente ben na forma cocoide (de coccus, o tipo máis simple de bacteria), ben na forma capsoide, cobertas de mucilaxe. Porén, mesmo as algas unicelulares se agrupan por veces en formas coloniais, móbeis ou non. Algúns destes tipos de organizacións, que poden ocorrer ao longo do ciclo de vida dunha especie, son:

• colonia simple – pequenos grupos de células móbeis (exemplo: Volvox)
• colonia palmeloide – grupo de células sen mobilidade embebidas en mucilaxe
• filamento – unha fiada de células unidas, quer polas paredes celulares, quer por mucilaxe; por veces ramificados
• colonia parenquimatosa – grandes grupos de células formando un pseudo-talo, por veces con diferenciación parcial de tecidos.

As algas castañas, vermellas e algúns grupos de algas verdes presentan individuos con tecidos totalmente diferenciados en órganos parcialmente equivalentes aos das plantas "superiores". O corpo do individuo chámase talo e en moitos casos presenta un estipe, parecido cun caule, mais sen tecidos vasculares, un órgao de fixación que se pode asemellar a unha raíz, e láminas foliares, parecidas con verdadeiras follas.

As formas máis complexas atópanse na orde Charales, que aparentemente son os parentes máis próximos das plantas superiores.

Ecoloxía das algas

As algas teñen un importante papel na biosfera– sempre o tiveron, basta recordar que foron as primeiras produtoras de osíxeno no noso planeta. No presente, son as responsábeis pola maior parte da produción nos ecosistemas acuáticos: como produtores primarios, e forman a base da cadea alimentaria deses ecosistemas.

As macroalgas mariñas, ou sexa, as que teñen dimensións maiores que as do fitoplancto, como as algas verdes, vermellas e castañas, poden, por veces colonizar grandes porcións do substrato, fornecendo refuxio, alimento e mesmo substrato secundario a unha gran variedade de organismos, converténdose nun microhábitat específico dentro dun ecosistema maior.

Algunhas algas son excelentes indicadores de determinados problemas ecolóxicos. Por exemplo, cando se ve un tapete de leituga de mar ou de algas azuis nunha zona, iso é normalmente indicador de polución por exceso de efluentes nitroxenados.

Por veces, as algas planctónicas multiplícanse rapidamente – normalmente en condicións de temperatura óptima e de nutrientes abundantes ou nun determinando período da sucesión – formando o que se chama "flor da auga" ou "marea vermella". É un fenómeno natural que desaparece cando cambian as condicións de temperatura ou cando as algas consomen todos os nutrientes da auga. Este fenómeno tamén pode ser froito e unha indicación de polución. A longo prazo poden levar á destrución da biodiversidade dun ecosistema litoral, como os das rías, lagos ou esteiros. Unha vez que as algas que morren son descompostas, redúcese a concentración do osíxeno na auga.

Algunhas especies, como determinados dinoflaxelados, orixinan un tipo de marea vermella onde se producen a liberación de toxinas. Isto é un fenómeno denominado afloramento de algas nocivas. As toxinas liberadas no medio poden provocar a morte dunha gran cantidade de peixes, aves ou doutros animais que se alimentan deles.

Usos

• Farmacéuticos.
• Comestíbeis (ver artigo Algas comestibles).
• Fertilizantes. Dende antigo empréganse coma fertilizantes dos solos en zonas costeiras e en Galicia o seu uso era moi común. Como fertilizante chamábaselle argazo ou valume e valumada. Hoxe empréganse diferentes tipos de algas coma Ascophyllum ou Kelonia tamén coma bioestimulantes foliares.

Ditos e refráns

• Miña comadre Pelonia, foi ao mar buscar argazo, para peitear o cabelo, que lle cría lendiazo
• Vai coller o gasto, cun sacho e cun cesto, o gasto das bestas, dos homes e porcos, e mais para estrume, o golfe mareiro, a xeba e argazo, o bocho e verdello.

Golfo ou canouco: "Laminaria digitata".

Galería de imaxes

Artigo principal: Galería de imaxes de algas de Galicia.

• 
  O Grove
• 
  Praia de Boa
• 
  O Burgo, Culleredo

Véxase tamén

Bibliografía

Xeral

• Chapman, V.J. (1950). Seaweeds and their Uses. Londres: Methuen. ISBN 978-0-412-15740-0. 
• Fritsch, F. E. (1945) [1935]. The Structure and Reproduction of the Algae. I & II. Cambridge University Press. 
• van den Hoek, C.; Mann, D. G.; Jahns, H. M. (1995). Algae: An Introduction to Phycology. Cambridge University Press. 
• Kassinger, Ruth (2020). Slime: How Algae Created Us, Plague Us, and Just Might Save Us. Mariner. 
• Lembi, C. A.; Waaland, J.R. (1988). Algae and Human Affairs. Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-32115-0. 
• Mumford, T. F.; Miura, A. (1988). "Porphyra as food: cultivation and economic". En Lembi, C. A.; Waaland, J. R. Algae and Human Affairs. Cambridge University Press. pp. 87–117. ISBN 978-0-521-32115-0. .
• Round, F. E. (1981). The Ecology of Algae. Londres: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-22583-0. 
• Smith, G. M. (1938). Cryptogamic Botany I. Nova York: McGraw-Hill. 
• Ask, E.I (1990). Cottonii and Spinosum Cultivation Handbook. FMC BioPolymer Corporation.Philippines. 

Rexional

Gran Bretaña e Irlanda

• Brodie, Juliet; Burrows, Elsie M.; Chamberlain, Yvonne M.; Christensen, Tyge; Dixon, Peter Stanley; Fletcher, R. L.; Hommersand, Max H.; Irvine, Linda M.; Maggs, Christine A. (1977–2003). Seaweeds of the British Isles: A Collaborative Project of the British Phycological Society and the British Museum (Natural History). Londres / Andover: British Museum of Natural History, HMSO / Intercept. ISBN 978-0-565-00781-2. 
• Cullinane, John P. (1973). Phycology of the South Coast of Ireland. Cork: Cork University Press. 
• Hardy, F. G.; Aspinall, R. J. (1988). An Atlas of the Seaweeds of Northumberland and Durham. The Hancock Museum, University Newcastle upon Tyne: Northumberland Biological Records Centre. ISBN 978-0-9509680-5-6. 
• Hardy, F. G.; Guiry, Michael D.; Arnold, Henry R. (2006). A Check-list and Atlas of the Seaweeds of Britain and Ireland (Revised ed.). Londres: British Phycological Society. ISBN 978-3-906166-35-3. 
• John, D. M.; Whitton, B. A.; Brook, J. A. (2002). The Freshwater Algal Flora of the British Isles. Cambridge / New York: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-77051-4. 
• Knight, Margery; Parke, Mary W. (1931). Manx Algae: An Algal Survey of the South End of the Isle of Man. Liverpool Marine Biology Committee Memoirs on Typical British Marine Plants & Animals XXX. Liverpool: University Press. 
• Morton, Osborne (1994). Marine Algae of Northern Ireland. Belfast: Ulster Museum. ISBN 978-0-900761-28-7. 
• Morton, Osborne (1 de decembro de 2003). "The Marine Macroalgae of County Donegal, Ireland". Bulletin of the Irish Biogeographical Society 27. pp. 3–164. 

Australia

• Huisman, J. M. (2000). Marine Plants of Australia. University of Western Australia Press. ISBN 978-1-876268-33-6. 

Nova Zelandia

• Chapman, Valentine Jackson; Lindauer, VW; Aiken, M.; Dromgoole, F. I. (1970) [1900, 1956, 1961, 1969]. The Marine algae of New Zealand. London / Lehre, Germany: Linnean Society of London / Cramer. 

Europa

• Cabioc'h, Jacqueline; Floc'h, Jean-Yves; Le Toquin, Alain; Boudouresque, Charles-François; Meinesz, Alexandre; Verlaque, Marc (1992). Guide des algues des mers d'Europe: Manche/Atlantique-Méditerranée (en francés). Lausanne, Suisse: Delachaux et Niestlé. ISBN 978-2-603-00848-5. 
• Gayral, Paulette (1966). Les Algues de côtes françaises (manche et atlantique), notions fondamentales sur l'écologie, la biologie et la systématique des algues marines (en francés). Paris: Doin, Deren et Cie. 
• Guiry, Michael. D.; Blunden, G. (1991). Seaweed Resources in Europe: Uses and Potential. John Wiley & Sons. ISBN 978-0-471-92947-5. 
• Míguez Rodríguez, Luís (1998). Algas mariñas de Galicia: Bioloxía, gastronomía, industria. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 978-84-8302-263-4. 
• Otero, J. (2002). Guía das macroalgas de Galicia. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 978-84-89803-22-0. 
• Bárbara, I.; Cremades, J. (1993). Guía de las algas del litoral gallego (en castelán). A Coruña: Concello da Coruña – Casa das Ciencias. 

Galicia

• Míguez Rodríguez, Luís (1998) Algas mariñas de Galicia: bioloxía, gastronomía, industria. Vigo: Edicións Xerais de Galicia. ISBN 84-8302-263-X.
• Otero, J. (2002) Guía das macroalgas de Galicia. A Coruña: Baía Edicións. ISBN 84-89803-22-6.
• Bárbara, I.; Cremades, J. (1993). Guía de las algas del litoral gallego. A Coruña: Concello da Coruña - Casa das Ciencias. (en castelán)

Ártico

• Kjellman, Frans Reinhold (1883). The algae of the Arctic Sea: A survey of the species, together with an exposition of the general characters and the development of the flora 20. Stockholm: Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar. pp. 1–350. 

Groenlandia

• Lund, Søren Jensen (1959). The Marine Algae of East Greenland. Kövenhavn: C.A. Reitzel. 9584734. 

Illas Feroe

• Børgesen, Frederik (1970) [1903]. "Marine Algae". En Warming, Eugene. Botany of the Faröes Based Upon Danish Investigations, Part II. Copenhagen: Det nordiske Forlag. pp. 339–532. .

Illas Canarias

• Børgesen, Frederik (1936) [1925, 1926, 1927, 1929, 1930]. Marine Algae from the Canary Islands. Copenhagen: Bianco Lunos. 

Marrocos

• Gayral, Paulette (1958). Algues de la côte atlantique marocaine (en francés). Casablanca: Rabat [Société des sciences naturelles et physiques du Maroc]. 

Suráfrica

• Stegenga, H.; Bolton, J. J.; Anderson, R. J. (1997). Seaweeds of the South African West Coast. Bolus Herbarium, University of Cape Town. ISBN 978-0-7992-1793-3. 

América do Norte

• Abbott, I. A.; Hollenberg, G. J. (1976). Marine Algae of California. California: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0867-8. 
• Greeson, Phillip E. (1982). An annotated key to the identification of commonly occurring and dominant genera of Algae observed in the Phytoplankton of the United States. Washington DC: US Department of the Interior, Geological Survey. Consultado o 19 December 2008. 
• Taylor, William Randolph (1969) [1937, 1957, 1962]. Marine Algae of the Northeastern Coast of North America. Ann Arbor: University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-04904-2. 
• Wehr, J. D.; Sheath, R. G. (2003). Freshwater Algae of North America: Ecology and Classification. Academic Press. ISBN 978-0-12-741550-5. 

Outros artigos

• Algas pardas
• Algas vermellas
• Algas comestibles

Ligazóns externas

• Base de datos sobre algas.
• Páxina irlandesa das algas mariñas Arquivado 09 de setembro de 2005 en Wayback Machine..