Acuerdo de Escazú

O Acordo Regional sobre el Acceso a la Información, la Participación Pública y el Acceso a la Justicia en Asuntos Ambientales en América Latina y el Caribe, máis coñecido como Acordo de Escazú, é un tratado internacional asinado por 24 países de América Latina e o Caribe respecto de protocolos para a protección do medio ambiente. Actualmente conta con doce ratificacións (Antiga e Barbuda, a Arxentina, Bolivia, Ecuador, Güiana, México, Nicaragua, Panamá, Saint Kitts e Nevis, San Vicente e as Granadinas, Santa Lucía e o Uruguai).^[1]^[2]

O acordo orixínase como resultado da Conferencia das Nacións Unidas sobre o Desenvolvemento Sustentable (Río+20), realizada en 2012, e a Decisión de Santiago adoptada en 2014 por 24 países. Desde ese momento realizouse un proceso de negociación entre os 24 países interesados, a través dunha comisión copresidida polas delegacións de Chile e Costa Rica. Tras catro anos de negociacións, o Acordo Rexional foi adoptado o 4 de marzo de 2018 na cidade costarriqueña de Escazú.^[3]

Este acordo foi o primeiro realizado pola Comisión Económica para América Latina e o Caribe (Cepal), unha axencia da Organización das Nacións Unidas.^[4] O acordo foi asinado finalmente por 14 países o 27 de setembro de 2018 no marco da reunión anual da Asemblea Xeral das Nacións Unidas, e posteriormente por outros 10 países máis e está á espera do proceso de ratificación respectivo por cada Estado asinante.

Este acordo rexional é considerado como un dos instrumentos ambientais máis importantes da rexión. Ten como obxectivo garantir a aplicación plena e efectiva en América Latina e o Caribe dos dereitos de acceso á información ambiental, participación pública naqueles procesos de toma das decisións na contorna ambiental e ao acceso á xustiza no ámbito ambiental, así como a aplicación e ao fortalecemento das capacidades e a cooperación, garantindo a protección do dereito de cada persoa, das xeracións presentes e futuras, a ter un desenvolvemento sustentable e a vivir nun medio ambiente san.^[5]

Durante a Declaración, os países asinantes comprometéronse a avanzar na obtención dunha ferramenta rexional que facilite a aplicación completa dos dereitos ao acceso á información, participación e xustiza en asuntos ambientais. Como resultado, o 4 de marzo de 2018 foi adoptado o Acordo Rexional sobre Acceso á Información, a Participación Pública e o Acceso á Xustiza en Asuntos Ambientais en América e o Caribe, Acordo de Escazú, o cal estivo aberto á firma dos países de América Latina e o Caribe por un período de dous anos, do 27 de setembro de 2018 e até o 26 de setembro de 2020.^[6]

Antecedentes[editar | editar a fonte]

A Declaración de Río sobre o Medio Ambiente e o Desenvolvemento, aprobada no segundo Cume da Terra en Río de Xaneiro en 1992, comprendeu a proclamación de 27 principios fundamentais, entre eles, o Principio 10:^[7]

Principio 10
O mellor modo de tratar as cuestións ambientais é coa participación de todos os cidadáns interesados, no nivel que corresponda. No plano nacional, toda persoa deberá ter acceso adecuado á información sobre o medio ambiente de que dispoñan as autoridades públicas, incluída a información sobre os materiais e as actividades que encerran perigo nas súas comunidades, así como a oportunidade de participar nos procesos de adopción de decisións. Os Estados deberán facilitar e fomentar a sensibilización e a participación da poboación poñendo a información a disposición de todos. Deberá proporcionarse acceso efectivo aos procedementos xudiciais e administrativos, entre estes o resarcimento de danos e os recursos pertinentes.

Declaración de Río sobre o Medio Ambiente e o Desenvolvemento, 1992

Vinte anos máis tarde, durante a Conferencia de Desenvolvemento Sustentable de Nacións Unidas (Río+20) levada a cabo do 20 ao 22 de xuño de 2012 en Río de Xaneiro, dez gobernos de América Latina e o Caribe impulsaron a Declaración sobre a Aplicación do Principio 10 da Declaración de Río. Estes dez países foron Chile, Costa Rica, Xamaica, México, Panamá, Paraguai, o Perú, a República Dominicana e o Uruguai.^[8] Nesta declaración, os dez países afirmaron:

É necesario alcanzar compromisos para a aplicación cabal dos dereitos de acceso á información, participación e xustiza ambientais, consagrados no Principio 10 da Declaración de Río de 1992. Por iso, manifestamos a nosa vontade de iniciar un proceso que explore a viabilidade de contar cun instrumento rexional que pode ir desde guías, talleres, boas prácticas até un Convenio Rexional aberto a todos os países da Rexión e coa significativa participación de toda a cidadanía interesada.

Declaración sobre a Aplicación do Principio 10 da Declaración de Río, 2012

A partir desa declaración, iniciouse o proceso de desenvolvemento do tratado que tivo unha fase preparatoria de 2012 a 2014, culminando na Declaración de Santiago en Chile, e logo a negociación que se levou a cabo de 2014 a 2018, culminando co Acordo de Escazú en Costa Rica.^[9] A partir dese momento, iniciouse o proceso de firma e ratificación do tratado.^[10]

O obxectivo principal do acordo é, segundo o seu Artigo 1:

Garantir a aplicación plena e efectiva en América Latina e o Caribe dos dereitos de acceso á información ambiental, participación pública nos procesos de toma de decisións ambientais e acceso á xustiza en asuntos ambientais, así como a creación e o fortalecemento das capacidades e a cooperación, contribuíndo á protección do dereito de cada persoa, das xeracións presentes e futuras, a vivir nun medio ambiente san e ó desenvolvemento sostible.

Acordo de Escazú, Art. 1^[11]

Proceso e países[editar | editar a fonte]

A fase preparatoria do acordo durou dous anos. Empezou o 22 de xuño de 2012 durante a Conferencia de Desenvolvemento Sustentable de Nacións Unidas (Río+20) e terminou coa Decisión de Santiago o 10 de novembro de 2014.^[9]

É o único acordo vinculante orixinado da Conferencia de Desenvolvemento Sustentable de Nacións Unidas (Río+20), o primeiro acordo rexional ambiental de América Latina e o Caribe, e o primeiro no mundo en adoptar disposicións específicas sobre defensores de dereitos humanos en asuntos ambientais.^[5]

Negociación[editar | editar a fonte]

Logo da Decisión de Santiago, conformouse unha Mesa Directiva con dous países copresidentes e outros cinco como membros. Conformouse un Comité de Negociación onde participou a Mesa Directiva e seis membros do público, para dialogar coa mesa.^[3] A primeira Mesa Directiva estivo conformada polos seguintes sete países:^[12]

Chile e Costa Rica, na súa calidade de copresidentes da Mesa Directiva, e
Arxentina, México, Perú, San Vicente e as Granadinas, e Trinidad e Tobago, na súa calidade de membros da Mesa Directiva.

Tamén formaron parte das negociacións representantes do público asistente, organizacións da sociedade civil e expertos académicos.^[12]

Vinte e catro dos 33 países membros da Comisión Económica para América Latina e o Caribe (Cepal) participaron no proceso final de negociación do acordo na cidade costarriqueña de Escazú, que terminou coa celebración deste o 4 de marzo de 2018.^[13]

Firma[editar | editar a fonte]

O día 27 de setembro de 2018 iniciouse o proceso de firma de cada un dos países subscritores do acordo, durante a celebración da Asemblea Xeral das Nacións Unidas en Nova York, Estados Unidos. 14 países inicialmente subscribiron o convenio: 12 na cerimonia inicial e 2 máis (Haití e República Dominicana) durante a tarde do mesmo día.^[10]

Ao ano e día seguinte, o 28 de setembro de 2019 asinou Paraguai. En xullo de 2019 asinou San Vicente e as Granadinas.^[14] O 24 e 26 de setembro Belize e Dominica asinaron o tratado.^[15]

O prazo para asinar o documento terminou o 26 de setembro de 2020. Dos 33 países de América Latina e o Caribe considerados no acordo, 24 países asinárono.^[16] Aqueles países que asinaron antes dese prazo poderán proceder a ratificalo en calquera momento. Aqueles que non o asinaron, xa non poderán ser países asinantes. No entanto, poden ser Parte do tratado mediante o proceso de adhesión, proceso de paso único equivalente á ratificación.^[17]

Ratificación[editar | editar a fonte]

Unha vez asinado o acordo nas Nacións Unidas, os Estados poden aprobar, ratificar ou aceptar o acordo.^[17]

Así mesmo, a nivel internacional, 11 Estados deben ratificalo para que poida entrar en vigor. A data de finais de 2020, xa o ratificaron 12 países (Antiga e Barbuda, a Arxentina, Bolivia, Ecuador, Güiana, México, Nicaragua, Panamá, Saint Kitts e Nevis, San Vicente e as Granadinas, Santa Lucía e o Uruguai); xa o asinaron e está pendente da súa ratificación, 10 países: (o Brasil, Colombia, Costa Rica, Granada, Guatemala, Haití, Xamaica, Paraguai, o Perú e a República Dominicana).^[18]

O 18 de abril de 2019, tivo lugar a primeira ratificación do Acordo por parte de Güiana. Uns meses despois, o 26 de setembro ratificaron cinco países máis: Bolivia, Xamaica, Saint Kitts e Nevis, San Vicente e as Granadinas e o Uruguai.^[14]

O 4, 9 e 10 de marzo de 2020 ratificaron Antiga e Barbuda, Nicaragua e Panamá, respectivamente. Ecuador depositou o seu instrumento de ratificación o 21 de maio do mesmo ano.^[1] O 24 de setembro Arxentina ratificou o tratado de maneira unánime.^[2] O 5 de novembro o Senado mexicano aprobou tamén por unanimidade a ratificación do acordo.^[19]^[20]

País	Situación	Firma	Ratificación	Notas
Antiga e Barbuda	Negociador e asinante	27-09-2018	04-03-2020	^[21]
Arxentina	Negociador e asinante	27-09-2018	24-09-2020	^[2]
Bahamas	Non participante
Barbados	Non participante
Belize	Asinante	24-09-2020
Bolivia	Negociador e asinante	02-11-2018	26-09-2019	^[1]
Brasil	Negociador e asinante	27-09-2018
Chile	Negociador
Colombia	Negociador e asinante	11-12-2019		^[22]
Costa Rica	Negociador e asinante	27-09-2018
Cuba	Non participante
Dominica	Negociador e asinante	26-09-2020
Ecuador	Negociador e asinante	27-09-2018	21-05-2020	^[23]
O Salvador	Negociador
Granada	Negociador e asinante	26-09-2019
Guatemala	Negociador e asinante	27-09-2018
Güiana	Asinante	27-09-2018	18-04-2019
Haití	Asinante	27-09-2018
Honduras	Negociador
Xamaica	Negociador e asinante	26-09-2019		^[24]
México	Negociador e asinante	27-09-2018	05-11-2020	^[19]
Nicaragua	Asinante	27-09-2019	09-03-2020
Panamá	Negociador e asinante	27-09-2018	10-03-2020
Paraguai	Negociador e asinante	28-09-2018		^[25]
Perú	Negociador e asinante	27-09-2018		^[26]
República Dominicana	Negociador e asinante	27-09-2018
Saint Kitts e Nevis	Negociador e asinante	26-09-2019	26-09-2019	^[27]
San Vicente e as Granadinas	Negociador e asinante	12-07-2019	26-09-2019	^[28]
Santa Lucía	Negociador e asinante	27-09-2018	01-12-2020
Suriname	Non participante
Trinidad e Tobago	Negociador
Uruguai	Negociador e asinante	27-09-2018	26-09-2019
Venezuela	Non participante