Francisco Coello de Portugal y Quesada

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Non confundir con Francisco Coello de Portugal.
Infotaula de personaFrancisco Coello y Quesada

Retrato de Francisco Coello.
Nome orixinalFrancisco Coello de Portugal y Quesada
Biografía
Nacemento26 de abril de 1822
España Xaén, España
Morte30 de setembro de 1898
(76 anos)
España Madrid, España
Lugar de sepulturacemiterio de San Justo de Madrid Editar o valor em Wikidata
Datos persoais
País de nacionalidadeEspañola
EducaciónAcademy of Military Engineering of Guadalajara (en) Traducir Editar o valor em Wikidata
Actividade
OcupaciónCartógrafo e enxeñeiro militar
Membro de
LinguaLingua castelá Editar o valor em Wikidata
Carreira militar
Rango militarCoronel Editar o valor em Wikidata
Familia
IrmánsDiego Coello de Portugal y Quesada (pt) Traducir Editar o valor em Wikidata
Galiciana: 3838

Francisco Coello de Portugal y Quesada, nado en Xaén o 26 de abril de 1822[1] e finado en Madrid o 30 de setembro de 1898[2], foi un cartógrafo e militar español. Foi o autor de Atlas de España y sus posesiones de Ultramar,[3] a súa obra cume,[4][5] así como membro da Xunta Xeral de Estatística —na que participou na planificación dun catastro xeral para España—, da Real Academia da Historia e da Real Sociedade Xeográfica. Ostentou ademais o título de Cabaleiro da Orde de San Fernando e a Gran Cruz do Mérito Militar.[6] Foi un dos cartógrafos máis destacados de España no século XIX.[7] Retirouse do Exército co rango de coronel.[8]

Traxectoria[editar | editar a fonte]

Primeiros anos[editar | editar a fonte]

Fillo de Diego Coello de Portugal y García del Castillo e de Josefa Quesada y Vial,[9] tivo sete irmáns[10], entre eles Diego Coello de Portugal y Quesada, que chegaría a ser embaixador de España en Roma.[11] Entre 1836 e 1839 estudou na Academia de Enxeñeiros de Guadalaxara, tras o que obtería o grao de tenente.[12] En 1840 participou nos últimos momentos da primeira guerra carlista, na rexión de El Maestrat, a carón do xeneral Espartero[13]; a súa actuación veríase premiada coa concesión da Cruz de San Fernando en 1841.[14] Ao acabar a guerra comezou a súa colaboración como cartógrafo con Pascual Madoz.[14] Con todo, esta viuse interrompida en 1844 tras marchar Coello a Alxeria como agregado militar do exército francés, onde permanecería dous anos.[15] Dise que puido ser esta estancia africana a que inculcou e potenciou nel o seu interese pola cartografía,[16] e grazas a ela elaborou ademais un atlas con trinta mapas de Tunisia e Alxeria.[17]

Portada do Atlas de España y sus posesiones de Ultramar, o seu magnum opus.

Atlas de España y sus posesiones de Ultramar[editar | editar a fonte]

Á volta de África continuou colaborando estreitamente con Pascual Madoz e o seu soado Diccionario geográfico-estadístico-histórico de España y sus posesiones de Ultramar, no que Coello ocupábase da cartografía, publicada nunha obra á parte titulada Atlas de España y sus posesiones de Ultramar,[18] que incluía mapas de todas as provincias de España a unha escala de 1:200.000.[14] En concreto, Francisco Coello e Pascual Madoz solicitaron en 1847 ao Concello de Madrid a base cartográfica dun plano da cidade a escala 1:1.250, terminado de confeccionar en 1846 polos enxeñeiros de camiños Merlo, Gutiérrez e Ribera —proxecto dirixido por Mesonero Romanos— para engadilo ao Atlas, no cal o incluirían finalmente cunha escala 1:5.000,[19] en 1849.[20] Este plano foi designado máis tarde polo Concello madrileño como «Plano Oficial da Vila».[20] O Atlas foi a primeira obra en reflectir a nova división territorial do país de 1833.[21]

O formato pretendido de cada mapa provincial era de 100 x 75 cm, cun total de 65 follas. Con todo, non se completou o proxecto e os mapas de once provincias quedaron sen realizarse, aínda que se confeccionaron mapas da África española e de distintas posesións de ultramar.[22] As follas contaban cun mapa provincial —a base do documento—, planos pequenos a menor escala de diferentes cidades da provincia —dispostos nos laterais das follas— e pequenas anotacións textuais incluídas por Madoz.[22] O procedemento levado a cabo na elaboración dos mapas consistía no debuxo das follas por parte de Coello[a] e un posterior gravado con buril sobre ferro de aceiro,[21] en detrimento do uso de técnicas litográficas, as cales si empregou puntualmente noutras obras súas de menor importancia.[24] Finalmente tinguíase a placa e procedíase á impresión en papel.[25] A publicación das follas foi individual, segundo se ían finalizando, e tivo lugar entre 1847 e 1870,[25] sendo os anos 1851 e 1852 os máis prolíficos en canto a publicación de follas, con cinco delas cada un.[26] O labor de Coello consistía en levar a cabo un traballo de investigación e recompilación de planos ou outras fontes e o posterior debuxo dos novos mapas a partir daquelas, con moi pouco traballo de campo.[17] A subvención gobernamental para a elaboración do Atlas cortouse definitivamente por mor da publicación da primeira folla do Mapa Topográfico Nacional en 1875, polo que o proxecto quedou a medio acabar.[27] O Atlas de España y sus posesiones de Ultramar representa en calquera caso un punto clave no desenvolvemento da cartografía en España e moitos anos máis tarde segue tendo un valor único para o estudo da evolución urbana de moitas cidades españolas,[28] sendo mesmo empregado como obra de referencia na elaboración de proxectos urbanísticos.[29]

Proyecto de líneas de navegación y ferrocarril de 1855.

Proyecto de las líneas generales de navegación y de ferrocarriles en la Península Española[editar | editar a fonte]

O 19 de outubro de 1849, Francisco Coello casou con Aurora Pacheco Casani, nove anos máis nova ca el, con quen tivo catro fillos: Adolfo, Gonzalo, Carlos e Aurora.[1] Grazas á súa boa relación con Zarco del Valle, Coello conseguiu acceso aos fondos do Depósito Topográfico de Enxeñeiros, onde atopaba material cartográfico de interese para o seu Atlas.[30] En 1855 elaborou a monografía Memoria: Proyecto de las líneas generales de navegación y de ferrocarriles en la Península Española,[31][32] que trazaba as directrices a seguir no desenvolvemento das infraestruturas de transporte en España[33] e que propugnaba unha concepción integral do sistema de estradas, ferrocarrís, canles e ríos.[34] Defendeu unha configuración da rede ferroviaria con compoñentes tanto radiais como transversais, indo máis aló de todos os plans elaborados até aquel entón, cuxa estrutura fora sempre radial;[35] ademais cría que o desenvolvemento dun bo sistema de comunicacións podía constituír un vehículo para achegar politicamente a España e Portugal, en liña coa súa convicción iberista.[36]

Francisco Coello, cara a 1882.

Xunta Xeral de Estatística[editar | editar a fonte]

En abril de 1858, Coello ingresou na Comisión de Estatística Xeral do Reino, onde máis tarde entraron a formar parte tamén Laureano Figuerola ou o propio Madoz.[37] Alí exerceu inicialmente como vogal[37] e colaborou[b] na elaboración dun estudo co fin de realizar en España un «Catastro Topográfico Parcelario»,[40] que servise de apoio á Facenda pública. Esta dependía do deficiente sistema de listas onde constaban os nomes dos titulares e os seus respectivos bens,[c] cuxa información proviña das declaracións dos propios propietarios e era, por tanto, de veracidade dubidosa.[38] En 1859 participou na redacción da Lei de Medición do Territorio.[41]

En 1861 esta comisión pasou a denominarse Xunta Xeral de Estatística, baixo dirección de Alejandro Oliván,[42] a cal contaba con tres seccións claramente diferenciadas: a de «operacións xeográficas», a de «mapas especiais» e a de «operacións topográfico-catastrais», encomendadas respectivamente a Francisco de Luxán, Agustín Pascual e Francisco Coello;[43] estas tres evolucionarían cinco anos despois até a formación da sección de Estatística e a de Operacións Xeográficas.[44] O proxecto catastral ideado por Coello foi quizais demasiado rigoroso, detallista e impracticable, pola súa minuciosidade e precisión;[45] os traballos levados a cabo tiveron lugar principalmente en municipios da provincia de Madrid.[46] A Xunta Xeral de Estatística tivo serios problemas de financiamento, polos recortes orzamentarios do Goberno que sufriu ao longo da década de 1860.[47] En 1866, co regreso ao goberno de Narváez, produciuse outro profundo recorte á Xunta, que deviría na dimisión forzada do xeógrafo xienense.[48] Ese mesmo ano Coello solicitou ademais a baixa definitiva no exército.[49]

Últimos anos[editar | editar a fonte]

Mapa provincial de Zamora de 1863 do Atlas de España y sus posesiones de Ultramar, escala 1:200.000.
Mapa provincial de Ávila de 1864 do Atlas de España y sus posesiones de Ultramar, escala 1:200.000.

Desde 1855 Coello fora propietario dunha propiedade coñecida como «Los Hervideros de Fuensanta» —na que se incluía un balneario e adquirida en poxa pública— preto da localidade ciudadrealeña de Pozuelo de Calatrava.[50] Neste contexto fixéronse patentes os problemas económicos que padecía Coello xa cara a 1864, os cales provocaron finalmente que perdese a propiedade da leira por mor das débedas o 1 de xaneiro de 1869.[51]

O 27 de decembro de 1874 entrou a formar parte da Real Academia da Historia,[27] onde ocupou a «Medalla 1» en substitución de Francisco de Paula Quadrado.[6] En marzo de 1876, Francisco Coello foi o principal impulsor e un dos membros fundadores[d] da Sociedade Xeográfica de Madrid[52][54] —máis tarde Real Sociedade Xeográfica—, da que practicamente podería considerarse primeiro presidente.[e] Tiña como obxectivo pór a España ao mesmo nivel doutros territorios e cidades europeas como París, Berlín ou Londres, que xa contaban desde a década de 1820 coas súas respectivas sociedades xeográficas;[56] neste sentido o mesmo Coello afirmou sentir vergoña de que ningún español «sentase» na mesa presidencial do Congreso Xeográfico de París de 1875.[52] Entre os boletíns que a Sociedade emitía de forma mensual incluíanse planos do propio Coello.[57]

Mapa da provincia de Pontevedra de Francisco Coello e con notas de Pascual Madoz.

En palabras de Rodríguez Esteban, Coello «fixo da Sociedade Xeográfica de Madrid o reflexo das súas intencións e da súa actividade, procurando en todo momento situar o labor da Sociedade no campo da esfera científica, da investigación e da propaganda teórica».[58] Tamén defendeu firmemente o interese que debía ter España na ocupación de territorios no norte de África,[59] en concreto o «Cabo da Auga».[60] Nesta liña de africanismo cabe destacar que formou parte, xunto ao rexeneracionista Joaquín Costa, da «So­ciedade Española de Africanistas e Colonialistas», fundada en 1883[61] e cuxa creación fora xa proposta por Coello en 1881.[55] Tamén se mostrou crítico coa Alemaña de Bismarck pola crise das Carolinas en 1885.[62] Coello ostentou o cargo de presidente honorífico da Sociedade desde o 15 de outubro de 1878[f] até a súa morte en 1898,[58] na rúa Serrano nº 23.[6] Foi enterrado no cemiterio sacramental de San Justo, nunha cerimonia á que acudiu Antonio Aguilar y Correa en calidade de representante da Real Academia da Historia,[64] ademais dos xenerais Azcárraga, Polavieja e Chinchilla.[65]

Obras de Francisco Coello[editar | editar a fonte]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ Isto levaba ao cartógrafo xienense da orde de varios meses por cada folla.[23]
  2. ↑ Xunto a outras personalidades da época, como Francisco de Luxán, Celestino del Piélago[38] ou Juan Bautista Trupita.[39]
  3. ↑ Catálogo ou lista na que quedaban recollidos os propietarios de terras e bens inmobles xunto as súas respectivas posesións.
  4. ↑ Xunto a Eduardo Saavedra,[52] Carlos Ibáñez de Ibero[52] ou Carlos María de Castro,[53] entre outros.
  5. ↑ En realidade foi Fermín Caballero, pero este morreu moi pronto, en xuño de 1876.[55]
  6. ↑ Ano no que se fixo coa presidencia Joaquín Gutiérrez Rubalcava.[63]

Referencias[editar | editar a fonte]

  1. ↑ 1,0 1,1 Nicás Moreno 1998, p. 113.
  2. ↑ Martín López 1998, p. 64.
  3. ↑ Martín López 1998, p. 45.
  4. ↑ López Gómez 1998, p. 69.
  5. ↑ Guerrero Villalba 1998, p. 614.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 Varios autores 1979, p. 26.
  7. ↑ Alcázar Molina 2006, pp. 11-12.
  8. ↑ Muro Morales 2007, p. 641.
  9. ↑ Nicás Moreno 1998, p. 112.
  10. ↑ Nicás Moreno 1998, pp. 112-113.
  11. ↑ García Sanz 2002, p. 259.
  12. ↑ Martín López 1998, p. 48.
  13. ↑ López Gómez 1998, p. 74.
  14. ↑ 14,0 14,1 14,2 Martín López 1998, p. 49.
  15. ↑ Martín López 1998, p. 45, 50.
  16. ↑ López Gómez 1998, p. 70.
  17. ↑ 17,0 17,1 Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 212.
  18. ↑ Martín López 1998, p. 49-51.
  19. ↑ Mora Palazón 1998, p. 553.
  20. ↑ 20,0 20,1 Mora Palazón 1998, p. 554.
  21. ↑ 21,0 21,1 Guerrero Villalba 1998, p. 615.
  22. ↑ 22,0 22,1 Guerrero Villalba 1998, p. 616.
  23. ↑ Guerrero Villalba 1998, p. 626.
  24. ↑ Guerrero Villalba 1998, p. 620.
  25. ↑ 25,0 25,1 Guerrero Villalba 1998, p. 627.
  26. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 213.
  27. ↑ 27,0 27,1 Martín López 1998, p. 61.
  28. ↑ Hernández Fernández 1998, p. 592.
  29. ↑ Hernández Fernández 1998, p. 595.
  30. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 214.
  31. ↑ Vidal Raich 1994, p. 105.
  32. ↑ Coello y Quesada 1855, p. Todo el documento.
  33. ↑ Vidal Raich 1994, pp. 105-106.
  34. ↑ Vidal Raich 1994, p. 106.
  35. ↑ Vidal Raich 1994, p. 107.
  36. ↑ Vidal Raich 1994, p. 108.
  37. ↑ 37,0 37,1 Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 215.
  38. ↑ 38,0 38,1 Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 216.
  39. ↑ Alcázar Molina & Ruiz Capiscol 1998, p. 270.
  40. ↑ Alcázar Molina & Ruiz Capiscol 1998, p. 276.
  41. ↑ Sanz García 1998, p. 238.
  42. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 218.
  43. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, pp. 218-219.
  44. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 219.
  45. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, pp. 220-221.
  46. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, pp. 222-224.
  47. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, pp. 225-226.
  48. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, pp. 210, 226-227.
  49. ↑ Nadal i Piqué & Arteaga Fernández 1998, p. 227.
  50. ↑ Barrera Morate 2000, pp. 91-92, 106-107.
  51. ↑ Barrera Morate 2000, pp. 106-108.
  52. ↑ 52,0 52,1 52,2 52,3 Sanz García 1998, p. 240.
  53. ↑ Sanz García 1998, p. 241.
  54. ↑ Martín López 1998, p. 61, 62.
  55. ↑ 55,0 55,1 Martín López 1998, p. 62.
  56. ↑ Sanz García 1998, pp. 232-233.
  57. ↑ Sanz García 1998, p. 242.
  58. ↑ 58,0 58,1 Rodríguez Esteban 1996, p. 64.
  59. ↑ Villanova Valero 1999, pp. 170, 175, 177.
  60. ↑ Villanova Valero 1999, pp. 175.
  61. ↑ Marchán Gustems 2011, pp. 479-480.
  62. ↑ Coello y Quesada 1885, pp. 31-35.
  63. ↑ Sanz García 1998, p. 245, 246.
  64. ↑ López Gómez 1998, p. 71.
  65. ↑ "Entierro de D. Francisco Coello". La Época (17.357): 2. 1 de outubro de 1898. ISSN 2254-559X. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

Bibliografía citada[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]


Predecesor:
Francisco de Paula Quadrado y de Roo
Medalla 1
Real Academia da Historia
1874 - 1898 		Sucesor:
Adolfo Carrasco y Sáyz
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Francisco_Coello_de_Portugal_y_Quesada&oldid=6657622»