Saltar ao contido

Stepanakert

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Xankəndi»)
Modelo:Xeografía políticaStepanakert
Xankəndi (az)
Stepanakert (az)
Xankəndi (az)
Khankendi (en)
Khankendi (en)
Stepanakert (en) Editar o valor en Wikidata
Imaxe
Localización
Editar o valor en Wikidata Mapa
 39°48′55″N 46°45′07″L / 39.8153, 46.7519
Estado históricoUnión Soviética
Estado históricoRepública Socialista Soviética de Acerbaixán
Óblast autónomo da Unión SoviéticaÓblast Autónomo de Nagorno-Karabakh Editar o valor en Wikidata
Capital de
Poboación
Poboación49.848 (2005) Editar o valor en Wikidata (1.711,81 hab./km²)
Xeografía
Superficie29,12 km² Editar o valor en Wikidata
Altitude813 m Editar o valor en Wikidata
Organización política
• Xefe do gobernoElchin Yusubov (en) Traducir (2024–) Editar o valor en Wikidata
Identificador descritivo
Fuso horario
ISO 3166-2AZ-XA Editar o valor en Wikidata

Stepanakert (armenio: Ստեփանակերտ Step'anakert) ou Khankendi (azarí: Xankəndi), é unha cidade da rexión de Nagorno-Karabakh, en Acerbaixán. A cidade foi a capital da República de Artsakh até a ofensiva acerbaixana de 2023 na rexión. A cidade atópase nun val das ladeiras orientais da cordilleira de Karabakh, na marxe esquerda do río Qarqarçay (Karkar).[1]

A área que se convertería en Stepanakert foi orixinalmente un asentamento armenio chamado Vararakn (en armenio: Վարարակն).[2] Durante o período da Unión Soviética, a cidade converteuse na capital da Óblast Autónoma de Nagorno-Karabakh, converténdose nun centro de actividade económica e industrial.[3] Ademais, a cidade converteuse nun fervedoiro de actividade política, servindo como centro das manifestacións armenias que pedían a unificación de Nagorno-Karabakh con Armenia. Stepanakert sufriu grandes danos tras a disolución da Unión Soviética e o estalido da primeira guerra de Nagorno-Karabakh, e pasou a mans dos armenios locais co estabelecemento da República de Artsakh.

Durante o período de control armenio, a cidade foi un centro rexional de educación e cultura, sendo o fogar da Universidade de Artsakh, escolas musicais e un palacio da cultura. A economía baseábase na industria de servizos e tiña diversas empresas, sendo a procesamento de alimentos, elaboración de viño e tecido da seda as máis importantes.[1] No ano 2021, a poboación de Stepanakert era de 75.000 habitantes.[4]

O 29 de setembro de 2023, as autoridades de Acerbaixán tomaron o control da cidade, e toda a poboación armenia fuxiu a Armenia xunto coas forzas do exército de Artsakh.[5]

Historia

[editar | editar a fonte]

Fundación e era soviética

[editar | editar a fonte]
Abaixo a avenida principal de Stepanakert

Segundo fontes armenias medievais, o asentamento foi mencionado por primeira vez como Vararakn[2] (Վարարակն, que significa "primavera fugaz" en armenio), un nome que se mantivo en uso ata 1847, cando pasou a chamarse Khankendi.[6][7] fontes de Acerbaixán din que o establecemento foi fundado a finais do século XVIII por un Can (Khan) de Karabaj, e polo tanto foi chamada Khankendi (en turco "vila do Can").

En 1923 Khankendi foi rebautizado Stepanakert polo goberno soviético para honrar a Stepan Shahumyan, líder étnico armenio da Comuna de Baku, e, logo de que o pogrom de Shusha dera lugar a unha gran destrución en Shusha, a antiga capital da rexión, Stepanakert converteuse na capital do Óblast Autónomo de Artsakh (NKAO). Co tempo, Stepanakert creceu ata converterse na cidade máis importante da rexión (un estado que recibiu en 1940). A súa poboación aumentou de 10.459 habitantes en 1939 a 33.000 en 1978.

En 1926, as autoridades municipais adoptaron un novo deseño da cidade deseñado polo destacado arquitecto armenio Alexander Tamanian, dous deseños adicionais para a expansión aprobáronse máis tarde nos anos 1930 e 1960, os cales mantiveron o plan inicial de Tamanian. Establecéronse varias escolas e dous "policlínicos", e en 1932 foi fundado o teatro dramático armenio que leva o nome de Máximo Gorki. Stepanakert serviu como principal centro económico de Artsakh, e a mediados da década de 1980 había dezanove instalacións produtivas na cidade.

Guerra de Artsakh e independencia

[editar | editar a fonte]
bulevar os Libertadores

As reformas políticas e económicas que o secretario xeral Mikhail Gorbachev iniciara en 1985 deron unha marcada descentralización da autoridade soviética. Os armenios, tanto na propia Armenia como en Artsakh, atoparon no programa de reformas de Gorbachev unha oportunidade para unirse. O 20 de febreiro de 1988, decenas de miles de armenios manifestáronse na antiga praza Lenin de Stepanakert (agora Renacemento) para esixir que a rexión unírase a Armenia. O mesmo día, o Soviet Supremo de Artsakh votou a favor de unirse á RSS de Armenia, un movemento ao que se opoñían firmemente as autoridades da República Socialista Soviética de Acerbaixán.[8] As relacións entre armenios e acerbaixanos de Stepanakert, que apoiaron a posición do goberno de Acerbaixán, deterioráronse nos anos seguintes e, como resultado, case todos os acerbaixanos fuxiron da cidade.

Logo de que Acerbaixán declarara a súa independencia da Unión Soviética en 1991, Stepanakert foi rebautizada polo goberno de Acerbaixán de novo a Khankendi como parte dunha campaña contra o comunismo e a azarificación. A guerra estalou polo control de Nagorno-Karabakh, que finalmente acabou co control de Armenia na rexión e un corredor que comunica a Armenia ao oeste. Antes do conflito, Stepanakert foi a cidade máis grande da Rexión Autónoma, cunha poboación de 70.000 habitantes dun total de 189.000 (no momento os armenios eran o 75% da poboación total da rexión).[9] A principios de 1992, esa cifra reduciuse a 50.000.[10] Durante a guerra, a cidade sufriu un dano inmenso como consecuencia do bombardeo azarí, sobre todo a principios de 1992, cando os acerbaixanos utilizaron a cidade de Shushi como base da artillaría para disparar mísiles BM-21 Grad en contra dela. Tan grande foi o dano causado polo incesante bombardeo, que un xornalista de Time nun artigo de abril de 1992 comentou Apenas un único edificio escapou dos danos en Stepanakert. O exército de Acerbaixán organizou varios ataques terrestres contra a cidade, que foron repelidos con éxito polas forzas armenias. Non foi ata o 9 de maio de 1992, coa captura de Shusha, que o bombardeo planta cesou. A cidade, con todo, seguiu sufrindo bombardeos aéreos polo resto da guerra.

Houbo un alto o lume non oficial observado desde 1994.[11]

Clima

[editar | editar a fonte]

Stepanakert ten un clima semi árido (BS) de acordo co sistema de clasificación do clima Trewartha. No mes de xaneiro, a temperatura media redúcese a 0´5 °C. En agosto, a media é ao redor de 22´6 °C.

Datos climáticos para Stepanakert
Mes Xan Feb Mar Abr Mai Xuñ Xul Ago Set Out Nov Dec Anual
Media máxima en °C 4,7 5,2 9,0 16,1 19,5 24,5 28,1 27,1 23,2 16,4 11,4 7,3 16,0
Media diaria en °C 0,0 1,0 3,5 9,2 12,8 16,0 20,4 19,5 16,0 10,8 5,1 2,4 9,7
Media mínima en °C −2,6 −2,5 1,1 7,0 11,0 15,1 18,4 17,4 14,2 8,7 4,0 0,1 7,7
Precipitación media mm 19 25 42 49 102 79 41 27 34 39 35 13 505
Media de días con precipitacións 6 6 10 10 14 10 4 4 6 6 5 4 85
Fonte: NOAA[12]

Economía, educación e institucións culturais

[editar | editar a fonte]
Unha calzada en Stepanakert coa Universidade de Artsakh no fondo

Antes da guerra de Nagorno-Karabakh, a economía de Stepanakert xiraba principalmente en torno á elaboración de alimentos, os tecidos de seda, e viticultura. A economía da cidade foi danada gravemente durante a guerra, pero nos últimos anos, en gran parte debido aos investimentos da diáspora armenia, a actividade económica e o turismo sobre todo, incrementouse en Stepanakert e o resto da República de Nagorno-Karabakh. Varios hoteis abríronse polos armenios na diáspora, incluíndo o Hotel Nairi, que foi inaugurado por Jack Abolakian, un armenio australiano Iskenderian, e John Iskenderian en 2000.[13]

Hai cinco institucións de educación superior en Stepanakert: a Universidade Estatal de Artsakh e catro universidades privadas. A estatal de Artsakh estableceuse orixinalmente en 1969 como unha rama do Instituto Pedagóxico de Bakú. En 1973, pasou a chamarse Instituto Pedagóxico Stepanakert e tralo fin da guerra, en 1995, recibiu o seu nome actual. A universidade ofrece cursos repartidos en sete departamentos e ten un nivel de asistencia de 4.500 alumnos.[14]

En setembro de 2010, representantes da Fundación Armenia con sede nos Ánxeles e funcionarios de Armenia e a NKR presidiron a cerimonia de inauguración da nova escola Nº 11. A escola espera unha asistencia de 600 estudantes e consta de tres edificios, un parque infantil, ximnasio e outros servizos básicos como un laboratorio de computación e unha clínica de primeiros auxilios. A súa construción foi financiada polo diñeiro reunido pola diáspora armenia.[15]

O Museo Estatal de Artsakh en Stepanakert, ten unha importante colección de obxectos antigos e manuscritos cristiáns.

Transporte

[editar | editar a fonte]
Serán sobre Stepanakert

Autobús

[editar | editar a fonte]

Stepanakert está servida por unha serie de liñas de minibuses regulares. Os vellos autobuses da era soviética foron substituídos por novos autobuses modernos. Tamén operan viaxes regulares a outras provincias de Nagorno-Karabaj desde a cidade.

Aire

[editar | editar a fonte]

Stepanakert está servida polo veciño Aeroporto de Stepanakert, ao norte da cidade, preto da cidade de Ivanyan. En 2009, comezaron a reconstrución das instalacións e os traballos de reparación[16] Aínda que orixinalmente programado para iniciar os primeiros voos comerciais o 9 de maio de 2011, funcionarios de Karabakh pospuxeron a data de reapertura para máis tarde.[17] En maio de 2012, o director da Administración de Aviación Civil da NKR, Tigran Gabrielyan, anunciou que o aeroporto comezaría a operar no verán de 2012.[18] Con todo, o aeroporto aínda permanece pechado debido a razóns políticas. O OSCE Grupo de Minsk, que media no conflito de Nagorno-Karabaj, reafirmou que o funcionamento deste aeroporto non podería ser utilizado para apoiar calquera reclamación dun cambio no status de Nagorno-Karabaj, e instou ás partes a actuar de conformidade co dereito internacional e en consonancia coa práctica actual de voos sobre o seu territorio.[19]

Ferrocarril

[editar | editar a fonte]

Stepanakert utiliza para conectarse unha liña de ferrocarril con Bakú - Tbilisi.

Demografía e relixión

[editar | editar a fonte]
Ano
Armenios
%
Azarís
%
Outros
%
TOTAL
1926[20]
2.724
85´4
343
10´8
122
3´8
3.189
1939[20]
9.079
86´8
672
6´4
708
6´8
10.459
1959[20]
17.640
89´5
1.143
5´8
920
4´7
19.703
1970[20]
26.684
88´1
2.762
9´1
847
2´8
30.293
1979[20]
33.898
87´0
4.303
11´0
747
2´0
38.948
1989[20]
48.200
85´0
7.900
14
600
1
56.705
2005[21]
49.848
99´7
2
0´0
136
0´3
49.986
2012 [2] Arquivado 29 de marzo de 2017 en Wayback Machine.
~100
53.400
Fontes na praza Shahumyan

Durante a era soviética, non había igrexas tradicionais en Stepanakert, aínda que a maior parte da poboación da cidade eran membros da Igrexa Apostólica Armenia. Tamén hai unha igrexa na cidade que foi construída no século XVIII, pero non está funcionando. O 15 de setembro de 2006 colocáronse as primeiras pedras da Igrexa de Santiago en Stepanakert.

Deporte

[editar | editar a fonte]

O Fútbol é o deporte máis popular en Nagorno-Karabakh e a cidade ten un estadio de fútbol ben construído. Desde mediados da década de 1990, os equipos de fútbol de Karabakh comezaron a tomar parte nalgunhas competicións nacionais na República de Armenia. Lernayin Artsakh é o club de fútbol que representa á cidade de Stepanakert. A liga nacional de fútbol de Artsakh púxose en marcha en 2009.

a Selección de fútbol de Artsakh non recoñecida formouse en 2012 e xogou o seu primeiro partido oficial en contra da non recoñecida Selección de fútbol de Abkhazia de Sukhumi o 17 de setembro de 2012. O partido terminou cun empate 1-1.[22][23] Ao mes seguinte, o 21 de outubro de 2012, Artsakh xogou o partido de volta no Estadio da República Stepan Shahumyan contra Abkhazia gañando cun resultado de 3-0.[24]

Tamén hai interese noutros deportes, como baloncesto e voleibol.

Deportistas de Karabakh tamén participan cos equipos que representan e atletas nos Xogos Pan-armenios, organizados na República de Armenia.

Relacións internacionais

[editar | editar a fonte]
O Ministerio de Asuntos Exteriores

Cidades irmáns

[editar | editar a fonte]

Stepanakert está irmanada con:

Montebello, Estados Unidos:

  • O 25 de setembro de 2005, Montebello, California e Stepanakert convertéronse en cidades irmás. Isto levou a unha denuncia presentada polo embaixador de Acerbaixán ante os Estados Unidos, Hafiz Pashayev, que enviou unha carta aos líderes de California, afirmando que a decisión pon en perigo as conversacións de paz entre o seu país e Armenia.[25] A carta foi enviada ao entón gobernador de California Arnold Schwarzenegger, que remitiu a carta ao alcalde de Montebello Bill Molinari xa que se refería a un asunto local, non a un asunto do estado. Molinari respondeu a Pashayev que a cidade ía seguir adiante co seu programa de cidades irmás. A relación de Stepanakert con Montebello está dirixida á revitalización da infraestrutura económica da capital e a construción de lazos culturais e educativos, así como o desenvolvemento do comercio e a atención de saúde entre as dúas cidades. Acerbaixán describiu isto como unha política exterior contraditoria dos Estados Unidos que supostamente apoia ao goberno NKR e a agresión de Armenia contra Acerbaixán.[26]

Iereván, Armenia:

  • Iereván e Stepanakert, as capitais das dúas repúblicas de Armenia, convertéronse en cidades irmás logo dun acordo de colaboración asinado o 28 de setembro de 2012 entre os alcaldes das dúas cidades.[27][28]

España San Sebastián, España:

  • Donostia e Stepanakert asinaron un acordo de cooperación o 15 de setembro de 2014.[29]

Notas

[editar | editar a fonte]
  1. ↑ 1,0 1,1 Baranchikov 2016, p. 225
  2. ↑ 2,0 2,1 Everett-Heath 2019, p. X; Hewsen 2001, p. 265; Adalian 2010, p. 553; Mkrtchyan 1985, pp. 124–125; Mutafian, Chorbajian & Donabédian 1994, p. 139; Kuciukian 2003; Baranchikov 2016, p. 225
  3. ↑ Hewsen 2001, p. 265
  4. ↑ Khachatryan, Karen (13 de agosto de 2021). Stepan Kocharyan, ed. "Drought leads to "unprecedented" water crisis in Stepanakert city". armenpress.am. Stepanakert: Armenpress. Arquivado dende o orixinal o 2 de xullo de 2022. Consultado o 18 de decembro de 2021. 
  5. ↑ "Armenians describe journey to safety after fall of their homeland". The Independent (en inglés). 2023-09-29. Arquivado dende o orixinal o 30 de setembro de 2023. Consultado o 2023-09-30. 
  6. ↑ (en armenio) Mkrtchyan, Shahen. «Ստեփանակերտ» [Stepanakert]. Armenian Soviet Encyclopedia. Yerevan: Armenian Academy of Sciences, 1985, vol. xi, pp. 124-125.
  7. ↑ Hewsen, Robert H. (2001). Armenia: A Historical Atlas. Chicago: University of Chicago Press. p. 265. ISBN 0-226-33228-4. 
  8. ↑ Kaufman, Stuart (2001). Modern Hatreds: The Symbolic Politics of Ethnic War. New York: Cornell Studies in Security Affairs. p. 61. ISBN 0-8014-8736-6. 
  9. ↑ Lobell, Steven E.; Philip Mauceri (2004). Ethnic Conflict and International Politics: Explaining Diffusion and Escalation. New York: Palgrave MacMillan. p. 58. ISBN 1-4039-6356-8. 
  10. ↑ Carney, James. "Carnage in Karabakh Arquivado 30 de novembro de 2008 en Wayback Machine.." Time. 13 de abril de 1992. Consultado o 2 de agosto de 2007.
  11. ↑ (en armenio) Hakobyan, Tatul. Կանաչ ու Սև: Արցախյան օրագիր [Green and Black: An Artsakh Diary]. Yerevan-Stepanakert: Heghinakayin Publishing, 2008, pp. 506-08, Appendix Documents 38-39.
  12. ↑ "Xankandi (Stepanakert) Climate Normals 1961–1990". National Oceanic and Atmospheric Administration. Consultado o 22 de marzo de 2015. 
  13. ↑ Hayrumyan, Naira. "Recovery and Concern: Regional Unrest Reminds of NKR's Years of Progress While Raising Anxiety Arquivado 22 de setembro de 2010 en Wayback Machine.." AGBU Magazine. Vol. 18, № 2, novembro de 2008, pp. 34-37.
  14. ↑ (en armenio) Anon. "ԱՐՑԱԽԻ ՊԵՏԱԿԱՆ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ (Artsakh State University) Arquivado 27 de setembro de 2011 en Wayback Machine.." Azat Artsakh. 29 de agosto de 2006. Consultado o 9 de setembro de 2009.
  15. ↑ "Armenia Fund Opens 600-Student School in Stepanakert." Asbarez. 14 de setembro de 2010. Consultado o 4 de decembro de 2010.
  16. ↑ "Karabakh To Reopen Stepanakert Airport". Asbarez. 5 de outubro de 2010. Arquivado dende o orixinal o 17 de xaneiro de 2013. Consultado o 11 de outubro de 2010. 
  17. ↑ "Nagorno-Karabakh Flights On Hold Despite Airport Reconstruction". RFE/RL. 16 de maio de 2011. Consultado o 16 de maio de 2011. 
  18. ↑ (en armenio) "«Հայկական ժամանակ».Ստեփանակերտի օդանավակայանը վերջապես շահագործման կհանձնվի Arquivado 02 de xaneiro de 2014 en Wayback Machine." [Haykakan Zhamanak: Stepanakert Airport will Finally Become Operational]. Yelaket Lratvakan. 30 de maio de 2012.
  19. ↑ Statement of the OSCE Minsk Group Co-Chairs.
  20. ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 (en ruso) [1]
  21. ↑ De facto and De Jure Population by Adminstative Territorial Distribution and Sex Arquivado 02 de marzo de 2011 en Wayback Machine. Census in NKR, 2005. THE NATIONAL STATISTICAL SERVICE OF NAGORNO-KARABAKH REPUBLIC
  22. ↑ (en armenio) "[https://web.archive.org/web/20141108010119/http://www.tert.am/am/news/2012/09/25/arcaxabxazia/ Arquivado 08 de novembro de 2014 en Wayback Machine. Աբխազիայի ու Արցախի հավաքականները բաժանվեցին խաղաղությամբ՝ 1:1 [Abkhazia's and Artsakh's Teams Peacefully Part Ways, 1-1]." Tert.am. 25 de setembro de 2012. Consultado o 7 de novembro de 2012.
  23. ↑ "Armenia’s newly formed second national football team to face Abkhazia Arquivado 17 de outubro de 2017 en Wayback Machine.." News.am 14 de setembro de 2012.
  24. ↑ "Asbarez.com Artsakh Soccer Team Beats Abkhazia 3-0." Asbarez. 22 de outubro de 2012.
  25. ↑ Wright, Pam. "Montebello's newest Sister City program has come under fire from an ambassador for the Republic of Azerbaijan." Whittier Daily News. 19 de novembro de 2005. Consultado o 2 de agosto de 2007.
  26. ↑ "Azeri pressure group appeals to US envoy over twinning reports." BBC News in BBC Monitoring Central Asia. 24 de novembro de 2005. Consultado o 2 de agosto de 2007.
  27. ↑ "Yerevan - Partner Cities". Yerevan Municipality Official Website. © 2005—2013 www.yerevan.am. Arquivado dende o orixinal o 05 de novembro de 2013. Consultado o 2013-11-04. 
  28. ↑ "Երևանի և Ստեփանակերտի քաղաքապետերը բարեկամության համաձայնագիր են ստորագրել Arquivado 03 de xaneiro de 2014 en Wayback Machine.." [Mayors of Yerevan and Stepanakert Sign Friendship Agreement]. Tert.am. 28 de setembro de 2012.
  29. ↑ LLC, Helix Consulting. "Stepanakert, Donostia sign cooperation agreement". www.panorama.am. Arquivado dende o orixinal o 24 de setembro de 2015. Consultado o 6 de novembro de 2014. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]
Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Stepanakert&oldid=6857683»