Premio Abel

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

O Premio Abel /ˈɑːbəl/ (noruegués: Abelprisen) é un premio noruegués concedido anualmente polo goberno noruegués a un ou máis matemáticos destacados.[1]

O premio recibe o nome do matemático noruegués Niels Henrik Abel (1802–1829) e segue o modelo dos premios Nobel;[2][3][4][5][6][7] foi establecido en 2001 e complementa o seu premio irmán en humanidades, o premio Holberg. Ten un galardón monetario de 7'5 millóns de coroas norueguesas[8] (NOK) (arredor de 770 000 euros, cambio de 2017).[9]

A cerimonia de entrega ten lugar no adro da facultade de dereito da universidade de Oslo, onde se entregou o premio Nobel da Paz entre 1947 e 1989.[10] O comité do premio tamén estableceu un simposio Abel, administrado pola Sociedade Matemática Norueguesa.[11]

Historia[editar | editar a fonte]

O premio concédese no adro da Domus Media da facultade de dereito da universidade de Oslo

O premio foi proposto para ser parte da celebración en 1902 do centenario do nacemento de Abel.[12] Pouco antes da súa morte en 1899, o matemático noruegués Sophus Lie propuxo establecer un premio Abel cando descubriu que os plans de Alfred Nobel para uns premios anuais non incluían un premio en matemáticas. O rei Óscar II estaba disposto a financiar un premio matemático en 1902 e os matemáticos Ludwig Sylow e Carl Størmer deseñaron uns estatutos e unha regras para iso. Porén, a influencia de Lie declinou coa súa morte e a disolución da unión entre Noruega e Suecia en 1905 acabou co intento de creación do premio Abel.[12]

Tras o incremento do interese no concepto do premio en 2001, formouse un grupo de traballo para desenvolver a proposta, que se presentou en maio ao primeiro ministro. En agosto de 2001 o goberno noruegués anunciou que a concesión do premio comezaría en 2002, segundo centenario do nacemento de Abel. Atle Selberg recibiu un premio honorífico en 2002, pero o primeiro premio real foi entregado en 2003.[12][13]

En 2010 comezouse unha serie de libros de presentación dos premiados e os seus descubrimentos. Os dous primeiros volumes cobren os anos 2003–2007 e 2008–2012 respectivamente.[14][15]

Criterios de selección[editar | editar a fonte]

A Academia Norueguesa das Ciencias e das Letras anuncia o gañador en marzo segundo a recomendación do comité Abel, que consiste en cinco destacados matemáticos, en 2016 liderados por John Rognes.[16] A Unión Matemática Internacional e a Sociedade Matemática Europea nomean os membros do comité.

Calquera pode enviar unha candidatura, mais non se permiten autocandidaturas. Os candidatos deben estar vivos, mais se o premiado falece tras ser declarado gañador o premio concédese a título póstumo.[12]

Financiamento[editar | editar a fonte]

Orixinalmente, o financiamento procedía da fundación Abel mais hoxe o premio finánciase a partir do orzamento nacional noruegués. En 2001, o goberno noruegués entregou 200 millóns de coroas norueguesas para o financiamento do premio (case 22 millóns de euros) que está controlado por unha xunta na que están presentes membros elixidos pola Academia Norueguesa de Ciencias e Letras.[17]

Premiados[editar | editar a fonte]

Ano Premiado(s) Foto Nacionalidade(s) Institución(s) Cita
2003 Serre, Jean-PierreJean-Pierre Serre
Francia Collège de France "Polo seu papel clave en establecer a forma moderna de moitas partes das matemáticas, incluíndo

a topoloxía, a xeometría alxébrica e a teoría de números."[18]

2004 Atiyah, MichaelMichael Atiyah
Reino Unido Reino Unido Universidade de Edimburgo "Polo descubrimento e demostración do teorema do índice, xuntando topoloxía, xeometría e análise,

e o seu papel fundamental na construción de pontes entre as matemáticas e a física teórica."[19]

Singer, IsadoreIsadore Singer
Estados Unidos de América Estados Unidos Instituto de Tecnoloxía de Massachusetts
2005 Lax, PeterPeter Lax
Hungría Hungría [20] /Estados Unidos de América Estados Unidos Courant Institute "Polas súas rompedoras contribucións á teoría e aplicación das ecuacións en derivadas parciais e

ao cálculo das súas solucións".[21]

2006 Carleson, LennartLennart Carleson
Suecia Suecia [22] Royal Institute of Technology "Polas súas contribucións profundas e seminais á análise harmónica e a teoría de sistemas

dinámicos suaves".[23]

2007 Varadhan, S. R. SrinivasaS. R. Srinivasa Varadhan
India India /

Estados Unidos de América Estados Unidos [24]

Courant Institute "Polas súas contribucións fundamentais á teoría da probabilidade e en particular pola

creación da teoría de grandes desviacións unificada".[25]

2008 Thompson, John G.John G. Thompson
Estados Unidos de América Estados Unidos "Polas súas profundas achegas á álxebra e en particular por dar forma á moderna

teoría de grupos."[26]

Tits, JacquesJacques Tits
Bélxica Bélxica / Francia [27] Universidade de Florida; Collège de France
2009 Gromov, MikhailMikhail Gromov
Rusia Rusia / Francia [28] Institut des Hautes Études Scientifiques[29] e Courant Institute[30] "Polas súas contribucións revolucionarias á xeometría".[31]
2010 Tate, JohnJohn Tate
Estados Unidos de América Estados Unidos Universidade de Texas en Austin "Polo seu amplo e duradeiro impacto na teoría de números."[32]
2011 Milnor, JohnJohn Milnor
Estados Unidos de América Estados Unidos [33] Universidade Stony Brook "Polos descubrimentos pioneiros en topoloxía, xeometría e álxebra."[34]
2012 Szemerédi, EndreEndre Szemerédi
Hungría Hungría / Estados Unidos de América Estados Unidos [35] Alfréd Rényi Institute e Universidade Rutgers "Polas súas contribucións fundamentais á matemática discreta e á teoría da computación, e en

recoñecemento do fondo e duradeiro impacto das súas contribucións á teoría aditiva de números

e á teoría ergódica."[36]

2013 Deligne, PierrePierre Deligne
Bélxica Bélxica Institute for Advanced Study "Polas contribucións seminais á xeometría alxébrica e polo seu impacto na teoría de números,

a teoría da representación e áreas relacionadas".[37]

2014 Sinai, YakovYakov Sinai
Rusia Rusia / Estados Unidos de América Estados Unidos Universidade Princeton e

Landau Institute for Theoretical Physics[38]

"Polas súas contribucións fundamentais aos sistemas

dinámicos, á teoría ergódica e á física matemática."[39]

2015 John F. Nash, Jr
Estados Unidos de América Estados Unidos Universidade Princeton "Polas seminais contribucións á teoría das ecuacións en derivadas parciais non lineares e

as súas aplicacións á análise xeométrica."[40]

Nirenberg, LouisLouis Nirenberg
Canadá / Estados Unidos de América Estados Unidos Courant Institute
2016 Andrew Wiles
Reino Unido Reino Unido Universidade de Oxford[41][42] "Pola súa sorprendente demostración do último teorema de Fermat mediante a conxectura da

modularidade para curvas elípticas semiestables, abrindo unha nova era na teoría de números".[43]

2017 Meyer, YvesYves Meyer
Francia École normale supérieure Paris-Saclay "Polo seu papel primordial no desenvolvemento da teoría matemática das ondículas."[44]
2018 Langlands, RobertRobert Langlands
Canadá / Estados Unidos de América Estados Unidos[45] Institute for Advanced Study "Polo seu programa visionario conectando a teoría de representación coa teoría de números."[46]
2019 Uhlenbeck, KarenKaren Uhlenbeck
Estados Unidos de América Estados Unidos[47] Universidade de Texas en Austin "Polas súas pioneiras achegas sobre ecuacións en derivadas parciais xeométricas, a teoría de

gauge e os sistemas integrables, e polo impacto fundamental do seu traballo en análise, xeometría

e física matemática".[48][49]

2020 Furstenberg, HillelHillel Furstenberg[9]
Israel Universidade Hebrea de Xerusalén "Por ser pioneiros no uso de métodos de probabilidade

e dinámica en teoría de grupos, teoría de números e combinatoria".[50][51]

Margulis, GregoryGregory Margulis[9]
Estados Unidos de América Estados Unidos Universidade de Yale
2021 Lovász, LászlóLászló Lovász
Hungría Hungría Universidade Eötvös Loránd "Polas súas contribucións fundamentais á informática teórica e ás matemáticas discretas e o seu papel primordial en colocalas nos campos centrais das matemáticas modernas".[52]
Wigderson, AviAvi Wigderson
Israel Institute for Advanced Study
2022 Sullivan, DennisDennis Sullivan
Estados Unidos de América Estados Unidos Universidade de Stony Brook "Polas súas contribucións innovadoras á topoloxía no seu sentido máis amplo, e en particular aos seus aspectos alxébricos, xeométricos e dinámicos".[53]
2023 Luis Caffarelli[54]
Arxentina Universidade de Texas "polas súas contribucións fundamentais á teoría da regularidade para ecuacións diferenciais parciais non lineais, incluíndo problemas de fronteiras libres e a ecuación de Monge-Ampère".[55][56]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ "Statutter for Holbergprisen og Nils Klim-prisen". Arquivado dende o orixinal o 23 de setembro de 2015. Consultado o 12 de agosto de 2017. 
  2. ↑ Dreifus, Claudia (29-3-2005). "From Budapest to Los Alamos, a Life in Mathematics". The New York Times. 
  3. ↑ Cipra, Barry A. (26 de marzo de 2009). "Russian Mathematician Wins Abel Prize". ScienceNOW. Arquivado dende o orixinal o 29 de marzo de 2009. Consultado o 29 de marzo de 2009. 
  4. ↑ "Geometer wins maths 'Nobel'". Nature. 26-3-2009. Consultado o 17 de outubro de 2012. 
  5. ↑ Foderaro, Lisa W. (31 de maio de 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". The New York Times. Consultado o 17-10-2012. 
  6. ↑ "Abel Prize Awarded: The Mathematicians' Nobel". The Mathematical Association of America. Abril de 2004. Arquivado dende o orixinal o 27 de agosto de 2012. Consultado o 4 de novembro de 2012. 
  7. ↑ Piergiorgio Odifreddi; Arturo Sangalli (2006). The Mathematical Century: The 30 Greatest Problems of the Last 100 Years. Princeton University Press. p. 6. ISBN 0-691-12805-7. 
  8. ↑ "Nomination Guidelines and Nomination Form". abelprize.no (en (inglés e noruegués)). Arquivado dende o orixinal o 01 de decembro de 2020. Consultado o 13 de outubro de 2020. 
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 Redacción (19 de marzo de 2020). "Premio Abel, «Nobel» de las matemáticas, para los investigadores que encontraron el orden en el caos". abc.es (en castelán). Consultado o 13 de outubro de 2020. 
  10. ↑ "University of Oslo". Oslo Opera House. Arquivado dende o orixinal o 03 de agosto de 2018. Consultado o 22 de decembro de 2012. 
  11. ↑ "Main Page". The Norwegian Academy of Science and Letters. Consultado o 26-7-2012. 
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 "The History of the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 17 de setembro de 2018. Consultado o 26 de xullo de 2012. 
  13. ↑ Modelo:MacTutor Biography
  14. ↑ H. Holden; R. Piene, eds. (2010). The Abel Prize 2003–2007. Heidelberg: Springer. ISBN 978-3-642-01372-0. doi:10.1007/978-3-642-01373-7. 
  15. ↑ H. Holden; R. Piene, eds. (2014). The Abel Prize 2008–2012. Heidelberg: Springer. ISBN 978-3-642-39449-2. doi:10.1007/978-3-642-39449-2. 
  16. ↑ "The Abel Committee 2015/2016". Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 4 de xaneiro de 2016. 
  17. ↑ "Nomination Guidelines". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 02-08-2018. Consultado o 26-7-2012. 
  18. ↑ "The Abel Prize Laureate 2003". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 21 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  19. ↑ "The Abel Prize Laureate 2004". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 21 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  20. ↑ "Peter Lax | Simons Foundation". Simons Foundation. Consultado o 2015-11-12. 
  21. ↑ "The Abel Prize Laureate 2005". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  22. ↑ "Swedish mathematician receives the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 21 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  23. ↑ "The Abel Prize Laureate 2006". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  24. ↑ "Fields Institute – Thematic Program on Dynamic and Transport in Disordered Systems". Fields Institute for Research in Mathematical Sciences. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  25. ↑ "The Abel Prize Laureate 2007". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14 de maio de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  26. ↑ "The Abel Prize Laureate 2008". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14-05-2013. Consultado o 23-12-2012. 
  27. ↑ "Abel Prize Ceremony 2008". The Royal Norwegian Embassy in Seoul. Arquivado dende o orixinal o 16 de xuño de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  28. ↑ "Russian-French mathematician receives the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 15 de xuño de 2013. Consultado o 23 de decembro de 2012. 
  29. ↑ "The Abel Committee's Citation 2009". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22 de agosto de 2016. Consultado o 9 de agosto de 2016. 
  30. ↑ Foderaro, Lisa W. (31 de maio de 2009). "In N.Y.U.'s Tally of Abel Prizes for Mathematics, Gromov Makes Three". The New York Times. Consultado o 17-10-2012. 
  31. ↑ "The Abel Prize Laureate 2009". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22-08-2016. Consultado o 9-8-2016. 
  32. ↑ "The Abel Prize Laureate 2010". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14-05-2013. Consultado o 23-12-2012. 
  33. ↑ "Dimension-Cruncher: Exotic Spheres Earn Mathematician John Milnor an Abel Prize". Scientific American. Consultado o 23-12-2012. 
  34. ↑ "The Abel Prize Laureate 2011". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 14-05-2013. Consultado o 23-12-2012. 
  35. ↑ "Hungarian-American Endre Szemerédi named Abel Prize winner". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 30-08-2012. Consultado o 23-12-2012. 
  36. ↑ "The Abel Prize Laureate 2012". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 16-09-2012. Consultado o 23-12-2012. 
  37. ↑ "The Abel Prize Laureate 2013". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 17 de maio de 2013. Consultado o 20 de xuño de 2013. 
  38. ↑ "The Abel Committee's Citation 2014". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22-08-2016. Consultado o 9-8-2016. 
  39. ↑ "The Abel Prize Laureate 2014". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22-08-2016. Consultado o 26-3-2014. 
  40. ↑ "The Abel Prize Laureates 2015". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22 de agosto de 2016. Consultado o 9 de agosto de 2016. 
  41. ↑ "The Abel Committee's Citation 2016". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 02-08-2016. Consultado o 9-8-2016. 
  42. ↑ "Sir Andrew J. Wiles receives the Abel Prize" (Nota de prensa). The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 22-08-2016. Consultado o 9-8-2016. 
  43. ↑ "The Abel Prize Laureate 2016". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 01-10-2018. Consultado o 15-3-2016. 
  44. ↑ "The Abel Prize Laureate 2017". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 26-05-2017. Consultado o 21-3-2017. 
  45. ↑ http://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Robert Langlands". www.nasonline.org. 
  46. ↑ "The Abel Prize Laureate 2018". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 23 de marzo de 2018. Consultado o 20 de marzo de 2018. 
  47. ↑ http://www.nasonline.org, National Academy of Sciences -. "Karen Uhlenbeck". www.nasonline.org. 
  48. ↑ "Karen Uhlenbeck first woman to win the Abel Prize". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 24 de maio de 2019. Consultado o 19 de marzo de 2019. 
  49. ↑ Chang, Kenneth (19 de marzo de 2019). "Karen Uhlenbeck Is First Woman to Receive Abel Prize in Mathematics - Dr. Uhlenbeck helped pioneer geometric analysis, developing techniques now commonly used by many mathematicians.". The New York Times. Consultado o 19 de marzo de 2019. 
  50. ↑ "Biografía de H. Furstenberg". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 02 de xuño de 2020. Consultado o 23 de marzo de 2020. 
  51. ↑ "biografía de G. Margulis". 23 de marzo de 2020. Arquivado dende o orixinal o 02 de xuño de 2020. Consultado o 23 de marzo de 2020. 
  52. ↑ "The Abel Prize Laureates 2021". The Norwegian Academy of Science and Letters. Arquivado dende o orixinal o 17 de marzo de 2021. Consultado o 17 de marzo de 2021. 
  53. ↑ "2022: Dennis Parnell Sullivan". abelprize.no. Consultado o 2022-06-02. 
  54. ↑ Ansede, Manuel (22 de marzo de 2023). "El argentino Luis Caffarelli gana el ‘Nobel’ de matemáticas por iluminar lo que ocurre en un vaso con hielo". elpais.com (en castelán). Consultado o 22 de marzo de 2023. 
  55. ↑ "The Norwegian Academy of Science and Letters awards the Abel Prize 2023 to Luis A. Caffarelli, The University of Texas at Austin, USA". abelprize.no (en inglés). Consultado o 22 de marzo de 2023. 
  56. ↑ De Ambrosio, Martín (22 de marzo de 2023). "“A nivel de los grandes del siglo”: Luis Caffarelli, el “Messi de la matemática” que ganó el equivalente al Nobel de la disciplina". lanacion.com.ar (en castelán). Consultado o 22 de marzo de 2023. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Premio_Abel&oldid=6432164»