Iakov Zeldovich
Iakov Borisovich Zeldovich (en belaruso: Якаў Барысавіч Зяльдовіч, en ruso: Я́ков Бори́сович Зельдо́вич), nado en Minsk ou 8 de marzo de 1914 e finado en Moscova ou 2 de decembro de 1987, foi un prolífico físico soviético nado en Belarús. Tivo un papel importante non desenvolvemento das armas nucleares e termonucleares soviéticas, e fixo importantes contribucións aos campos da adsorción e da catálise, as ondas de choque, a física nuclear, a física de partículas, a astrofísica, a cosmoloxía física e a relatividade xeral.
Traxectoria
[editar | editar a fonte]Primeiros anos e estudos
[editar | editar a fonte]De ascendencia xudía, Zeldovich naceu en Minsk o 8 de marzo de 1914. Catro meses máis tarde, a súa familia trasladouse a San Petersburgo. Permaneceron nesa cidade (coñecida como Leningrado dende 1924 ata 1991) ata agosto de 1941, cando o instituto onde estaba Iakov Zeldovich, foi evacuado a Kazán para evitar a invasión da Unión Soviética polo eixe. Permaneceu nesa cidade ata o verán de 1943, cando Zeldovich se trasladou a Moscova.
En maio de 1931, á idade de dezasete anos, convirteuse en asistente de laboratorio no Instituto de Química Física da Academia Rusa de Ciencias. Esta relación co Instituto durou toda a súa vida. En 1936 defendeu a súa tese sobre a adsorción e a catálise en superficies heteroxéneas. O punto máis importante foi a investigación sobre a isoterma de adsorción de Freundlich (ou clásica), na cal Zeldovich descubriu o fundamento teórico desta observación empírica. En 1939 recibiu o grao de Doutor en Ciencias (Física e Matemáticas), pola súa tese sobre a oxidación do nitróxeno. Zeldovich igualmente descubriu o mecanismo, coñecido en fisicoquímica como mecanismo térmico NO ou mecanismo de Zeldovich.
Proxecto nuclear soviético
[editar | editar a fonte]Entre 1937 e 1948 traballou na teoría da ignición, a combustión e a explosión. Dende 1939-1940, xunto con Iuli Jariton, Zeldovich logrou importantes resultados na teoría das reaccións nucleares en cadea. En 1943 comezou a súa participación no proxecto atómico soviético, traballando xunto a Igor Kurchatov. Os seus traballos sobre as armas nucleares continuaron ata outubro de 1963.
Contribución á física de partículas e a física nuclear
[editar | editar a fonte]En 1952 comezou a traballar no campo das partículas elementais e as súas transformacións. Predixo a desintegración beta do mesón pi. Xunto con S. Gershtein deuse de conta da analoxía entre as interaccións débiles e electromagnética, e en 1960 predixo que o fenómeno da catálise do muón (máis precisamente, o muón catalizada por dt-fusión). En 1977, xunto con Fiodor Shapiro, Iakov Zeldovich foi galardoado coa medalla de Kurchatov, o máximo galardón na física nuclear da Unión Soviética. A referencia era "pola predición das características de neutróns ultra-fríos, a súa detección e investigación". Foi elixido membro da Academia de Ciencias da URSS o 20 de xuño de 1958. Foi xefe da división do Instituto de Matemáticas Aplicadas da Academia Rusa de Ciencias dende 1965 ata xaneiro de 1983.
Investigación en astrofísica e cosmoloxía
[editar | editar a fonte]Na década de 1960 comezou a traballar en astrofísica e en cosmoloxía física. En 1964, e de forma independente a Edwin Salpeter foron os primeiros en suxerir que os discos de acreción arredor de buratos negros de gran tamaño son os responsables das enormes cantidades de enerxía radiada polos quásares.[1][2] Dende 1965 foi tamén profesor no Departamento de Física da Universidade Estatal de Moscova, e xefe da división de Astrofísica Relativista no Instituto Astronómico Sternberg.
Zeldovich traballou na teoría da evolución do universo quente, as propiedades da radiación de fondo de microondas, a estrutura a grande escala do universo, e a teoría dos buratos negros. Predixo, con Rashid Siunyaiev, que o fondo cósmico de microondas debe ser sometido á dispersión Compton inversa. Isto denomínase efecto Siunyaiev-Zeldovich, e a medición continúa a ser un dos maiores esforzos de observación da cosmoloxía. Unha interpretación preliminar dos datos da Wilkinson Microwave Anisotropy Probe (WMAP) de Benjamin Bernstein confirmou esta teoría.
Termodinámica dos buratos negros
[editar | editar a fonte]Zeldovich desempeñou un papel clave no desenvolvemento da teoría da evaporación dos buratos negros debido á radiación de Hawking. Na visita de Stephen Hawking e Kip Thorne a Moscova en 1973, os científicos soviéticos Zeldovich e Aleksei Starobinski (o seu estudante de doutoramento) mostráronlle que, segundo o principio de incerteza da mecánica cuántica, os buratos negros en rotación deberían crear e emitir partículas grazas á enerxía de rotacion, que se perdería ao espazo e sairía do burato negro. Se ben sabíase que todo corpo en rotación perdería enerxía, por exemplo, en forma de ondas gravitacionais, o innovador da idea dos soviéticos foi que este mecanismo nunca fora teorizado antes. Posteriormente e sobre esta idea foi desenvolvida a radiación de Hawking, e de aquí deduciuse que os buratos negros tiñan unha certa temperatura, e polo tanto unha cantidade de entropía que era proporcional á área da superficie do horizonte de sucesos. A fórmula para o cálculo da entropía foi a primeira en posuír a constante da gravitación de Isaac Newton (G) a constante de Planck (h) e a velocidade da luz (c).
Recoñecementos
[editar | editar a fonte]Igor Kurchatov chamouno "xenio" e Andrei Sakharov dixo del que era "un home con interese científico universal". Stephen W. Hawking dixo unha vez a Zeldovich: "antes de coñecelo, cría que vostede era un «autor colectivo», como Bourbaki".
- Premio Dirac (1985)
- Medall Bruce (1983)
- Medalla de Ouro da Real Sociedade Astronómica (1984).
- Medalla Kurchatov (1977)
- Tres veces Heroe do Traballo Socialista (1949, 1953, 1957)
- Premio Stalin (1943, 1949, 1951, 1953)
- Premio Lenin (1957)
- Tres Ordes de Lenin (1949, 1962, 1974)
- Dúas Ordes do Traballo da Bandeira Vermella (1945,1964)
- Orde da Revolución de Outubro (1962)
- Un asteroide 11438 Zel'dovich foi bautizado na súa honra en 2001[3]
Familia
[editar | editar a fonte]O seu fillo Boris Yakovlevich Zeldovich, foi tamén un coñecido físico.[4]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Suzy Collin, Quasars and Galactic Nuclei, a Half-Century Agitated Story, 2006
- ↑ Zel'dovich, Ya.B. (1964). The Fate of a Star and the Evolution of Gravitational Energy Upon Accretion. Sov. Phys. Dokl. 9. p. 195. Bibcode:1964SPhD....9..195Z.
- ↑ Asteroide Zel’dovich
- ↑ "Professor Boris Zeldovich passes away at age 74". CREOL, The College of Optics & Photonics. 18 de decembro de 2018. Arquivado dende o orixinal o 27 de decembro de 2018. Consultado o 27 de decembro de 2018.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Iakov Zeldovich  |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Selected works of Yakov Borisovich Zel'dovich, Vol. 1 & 2. Princeton University Press, 1992-1993. ISBN 0-691-08743-1
- Overbye, D. Lonely Hearts of the Cosmos: The Scientific Quest for the Secret of the Universe. Nova York: HarperCollins, 1991.
- Zel'dovich, Ya. B. e Raizer, Yu. P. Physics of Shock Waves and High-Temperature Hydrodynamic Phenomena. Mineola, NY: Dover Publications, 2002. ISBN 0-486-42002-7
- Zel'dovich, Ya. B. e Novikov, I. D. Relativistic Astrophysics, Vol. 1: Stars and Relativity. Mineola, NY: Dover Publications, 1996. ISBN 0-486-69424-0
- Zel'dovich, Ya. B. e Novikov, I. D. Relativistic Astrophysics, Vol. 2: The Structure and Evolution of the Universe. Chicago, IL: University of Chicago Press, 1971.
- Zel'dovich, Ya. B. e Raizer, Yu. P. Elements of Gasdynamics and the Classical Theory of Shock Waves. Nova York: Academic Press, 1968.
- Annotated Bibgliography for Yakov Borisovich Zel'dovich from the Alsos Digital Library for Nuclear Issues
- Iakov Borísovich Zeldovich – páxina dedicada a Zeldovich na Universidade Estatal de Moscova
- Theory of combustión of unmixed gases - Zeldovich 1949, traducido en 1974
