José Prudencio Padilla

José Prudencio Padilla

Biografía
Nacemento	19 de marzo de 1784 Riohacha, Colombia
Morte	22 de outubro de 1828 (44 anos) Bogotá, Colombia
Causa da morte	ferida por arma de fogo
Actividade
Ocupación	político
Carreira militar
Rama militar	Marinha da Colômbia (pt)
Rango militar	general de divisão (pt)

José Prudencio Padilla López, nado en Riohacha o 19 de marzo de 1784 e finado en Bogotá o 2 de outubro de 1828, foi un soldado, mariñeiro e prócer colombiano que participou nas guerras da independencia. Tendo sido excluído pola súa ascendencia parda, pero grazas ás súas destacadas accións militares, foi nomeado almirante da República, e, pola súa popularidade en Cartaxena, senador da Gran Colombia. Foi preso e executado acusado de ter participado na Conspiración Septembrina.

Biografía

Os seus pais foron Andrés Padilla de Sabanalarga, carpinteiro e construtor de pequenas embarcacións, e Josefa Lucía López, descendente de labregos.

Carreira naval

En 1803, Padilla ingresou con dezanove anos na Real Armada do Novo Reino de Granada. En 1805, no marco da alianza entre Napoleón I e Carlos IV, a invasión das Illas Británicas foi organizada por un escuadrón franco-español. O 21 de outubro tivo lugar a batalla de Trafalgar, na que Padilla participou a bordo do "San Juan Nepomuceno". Coa vitoria inglesa, os superviventes foron feitos prisioneiros, entre eles Padilla. En 1808 foi amnistiado, tras o que foi nomeado contramaestre da estación de Cartaxena de Indias, instalándose no arrabalde afrodescendente de Getsemaní, desa cidade. O 11 de novembro de 1811 participou no motín de Getsemaní, que tiña por obxectivo meter presión á Xunta de Goberno de Cartaxena para se declarar "Estado libre, soberano e independente", tal e como sería consignado na Constitución de 1812. Ese proceso de independencia fora desencadeado pola invasión napoleónica de España, que xerou unha crise de lexitimidade, que pretendía resolverse traspasando ao pobo a soberanía, que até entón residía no rei (daquela Fernando VII).

Participación na Campaña de Liberación do Caribe

A partir de 1812 participou na loita contra as provincias realistas de Santa Marta e Riohacha como contramaestre do bergantín "Independiente". En 1813 coñeceu a Simón Bolívar, aceptándoo como líder. En 1815 participou na batalla de Tolu derrotando á fragata española "Neptuno" coa canoneira "Concepción". En recoñecemento a esa acción foi ascendido a tenente de fragata. Ao pouco foi encarcerado, acusado de traizón por Mariano Montilla, crioulo venezolano que se convertera no seu máximo opoñente.

En 1815 Fernando VII retornou ao trono e ordenou a reconquista de Nova Granada e a Capitanía Xeneral de Venezuela, baixo o mando de Pablo Morillo. Debido á chegada da expedición de paz, Padilla foi liberado, participando na defensa de Cartaxena, que durou 106 días de asedio, tras o cal a cidade se rendeu. Aínda que moitos dos patriotas foron capturados e algúns executados, Padilla escapou nunha goleta.

Chegou a Los Cayos, Haití, onde ficou impresionado ao ver un goberno formado por negros e mulatos, que soñaba con replicar na Nova Granada. Bolívar, exiliado en Xamaica, chegou ao mesmo tempo a Haití, desde onde organizou a expedición de marzo de 1816, á que se uniría Padilla, que contemplaría a vitoria naval de Los Frailes e o desembarco de Carúpano; porén, unha vez en terra, a contraofensiva de Francisco Tomás Morales provocou o regreso de Bolívar a Haití. Padilla incorporouse ás tropas do xeneral Manuel Piar. Cando Bolívar volveu ao continente coa segunda expedición financiada por Haití, ordenou ao almirante Luís Brión a captura e execución de Manuel Piar, pola súa orixe afro, e o temor a unha guerra racial. Padilla, como pardo, foi elixido por Bolívar para manter a disciplina das tropas, formadas maioritariamente por pardos, negros, mestizos e indios (véxase racialización), polo que foi ascendido a capitán de navío. Entre 1817 e 1819, Padilla comandou expedicións no Orinoco e o Atlántico e participou na campaña de Casanare, encargado do transporte de tropas e material bélico. En 1820 actuou, como segundo ao mando despois de Luis Brión, na toma de Riohacha e nas batallas de Laguna Sala, Pueblo Viejo, Tenerife, La Barra, Ciénaga de Santa Marta e San Juan.

Debuxo do San Juan Nepomuceno, barco no que Padilla serviu na batalla de Trafalgar.

Execución dos heroes de Cartaxena, pola expedición de paz, o 24 de febreiro de 1816. Generous Jasper, (Museo Nacional de Colombia).

Liberación de Cartaxena

En xaneiro de 1821, as tropas patriotas ao mando de Mariano Montilla e a escuadra ao mando de Padilla, iniciaron o asedio terrestre e marítimo de Cartaxena. O 4 de maio, a frota de Padilla entra na baía de Cartaxena; a máis decisiva desas batallas aconteceu na noite de san Xoán, a escuadra de Padilla venceu ao exército realista logrando a súa rendición o 1 de outubro. Polas súas accións, o goberno da Gran Colombia ascendeu a Padilla ao rango de xeneral de brigada, e nomeouno xeneral comandante do Terceiro Departamento da Mariña e do Escuadrón de Operacións do Río Zulia.

Batalla de Maracaibo

Acción del Castillo de Maracaibo (ca. 1840) , pintura ao óleo de José María Espinosa (c. 1845-1850).

Aínda que as tropas dos patriotas tiveron éxito en terra firme, fracasaran nos intentos de liberar a costa venezolana, polo que a provincia de Maracaibo ficou baixo dominio español. En 1823 Padilla foi nomeado polo vicepresidente Fco. Santander para dirixir a campaña de Maracaibo desde Riohacha, comandando cinco bergantíns, sete goletas e outras dezasete embarcacións. O 24 de xullo de 1823, Padilla alzouse vitorioso diante do castelo de San Carlos, na batalla naval coa que se apoderou do lago. Pola súa vitoria, Padilla foi ascendido a xeneral de división, foille concedido unha medalla de ouro e unha pensión anual de 3.000 pesos, inferior á que percibían a maioría dos xefes militares participantes na campaña.

Participación política

Gravado de Mariano Montilla, principal opoñente de Padilla.

Padilla é xeralmente recoñecido pola súa faceta militar, esquecendo que foi unha figura importante na política de Cartaxena. Porén, a súa orixe parda supuxo unha limitación para acceder a altos cargos, ademais da súa constante marxinación pola elite crioula, que seguiría após a súa morte ocultando o seu papel fundamental na campaña de liberación.

A decepción de Padilla polas súas aspiracións a unha maior inclusión das castas mestizas e afrodescendentes veríase confirmada cando, a pesar de ter demostrado grandes dotes de liderado coa súa vitoria en Maracaibo, non obtivo o recoñecemento político que esperaba: o cargo de alcalde do departamento de Magdalena, que foi concedido ao seu opoñente Mariano Montilla (quen ordenou a súa detención en 1815), dándolle en cambio un mando de segundo nivel subordinado a Montilla.

A situación entre os dous empeorou cara a 1822, coas acusacións que fixo Montilla ante o presidente titular, Francisco de Paula Santander, sobre as intencións de Padilla de xerar unha guerra racial, indicando tanto a existencia de apoios aos exiliados para a reconquista en Sto Domingo, como as pretensións dos soldados zambos de Getsemaní, de ter de xefe a Padilla. A pesar das acusacións e os resentimentos persoais de Montilla, Padilla, cun grande apoio popular en Cartaxena, logrou ser elixido senador en 1822.

Hostilidades coa elite cartaxeneira

Co fin da guerra da independencia comezaron a restablecerse as xerarquías de clase e racistas previas ao conflito. Entre os crioulos, comezou a xerarse indignación co status que acadara un pardo como Padilla. Varios incidentes amosan a exclusión racial que o independentismo non puido superar, como os rexeitamentos cara a Anita Romero, unha muller morena, parella sentimental de Padilla, coa que conviviu tras separarse da súa muller (por considerala adúltera). Un deses episodios foi a negativa do comerciante Juan de Francisco a invitar a Anita a un baile que ofrecía. Marixa Lasso explica o episodio:

Tal falta de respecto encaixa nas relacións tradicionais entre homes de elite e as súas amantes 'pardas'. Estas relacións reforzaron as xerarquías raciais da Colonia, deshonrando ás mulleres pardas, excluídas do honorable papel de esposas lexítimas, mantendo intacta a honra do home branco. A honra do home branco estaba ligada á da súa lexítima muller e dos seus fillos; o que os deshonraba era casar cunha parda, pero non ter relacións extramatrimoniais con elas. Padilla e outros republicanos radicais alteraron estas xerarquías, outorgándolles ás mulleres pardas o mesmo status e trato que as mulleres de elite.

As exclusións sufridas por Padilla motivárono a editar o folleto titulado Al respetable público de Cartagena, no que destaca a persistente desigualdade na nova República, aludindo a que as afrontas que recibiu pola súa condición racial eran extensibles a todos os pardos:

"A espada que empuñei contra o rei de España, esa espada coa que dei días de gloria ao país, esa mesma espada sosterame contra quen tente derrubar a miña clase parda e degradar a miña persoa".

Para a elite crioula de Cartaxena tales reivindicacións eran produto da prepotencia, sinalándoas como unha incitación á guerra racial. Aínda que os ataques de Montilla nunca diminuíron, Padilla foi reelixido senador en 1825.

Acusacións de conspiración e morte

Foi acusado de participar na Conspiración Septembrina, a pesar de estar preso por ter participado nun levantamento de oficiais en Cartaxena que se opuñan a asinar un documento no que afirmarían o apoio a unha constitución vitalicia proposta por Simón Bolívar, un tribunal responsábel dos acusados da conspiración xa o absolvera dos cargos por tal feito; con todo, nun momento de furia, Bolívar disolveu o tribunal, nomeando xuíz único ao xeneral Urdaneta, que dixo que "non aceptaba absolutorias", a sentenza de Padilla foi anulada xunto con outras seguindo instrucións de Bolívar, e por orde de Urdaneta que actuou sumariamente, deixando de lado calquera sensación de imparcialidade ou neutralidade; baixo os cargos de conspiración e traizón, Padilla foi executado en Bogotá o 2 de outubro de 1828.

Debido a estas determinacións, a oposición contra Bolívar e os xefes militares circundantes creceu, contribuíndo con motivos á disolución da Gran Colombia. A Convención de la Nueva Granada en novembro de 1831 rehabilitou a súa memoria en nome do pobo colombiano.

Papel no conflito Bolívar-Santander

Desde 1826 na nova república apareceu o temor á fragmentación territorial coas intencións separatistas de Venezuela e unha crecente tensión entre centralismo e federalismo, entre Bolívar e Santander. Padilla, que mostrara a súa lealdade a Bolívar, tamén sentiu simpatía por Santander, co que contactaba a miúdo por correo. En 1828, Montilla, firme partidario de Simón Bolívar, presentouse para ser elixido deputado de Cartaxena á Convención de Ocaña, pero perdeu as eleccións. Como consecuencia, o bando bolivariano de Cartaxena redactou unha serie de "representacións ante a Convención", co fin de frustrar o seu éxito, xa que o bando santanderino ía cobrando forza. Para iso, Montilla esixiu aos oficiais e xefes militares que asinasen unha exposición contra Santander e a favor de Bolívar, acusando ao primeiro de ser o causante da miseria do exército. Porén, un grupo de militares do Batallón Tiradores manifestouse en contra da firma deste tipo de "representacións á Convención" e solicitou o apoio de Padilla. Tamén se di que o propio Padilla foi quen prohibiu que os axentes ao seu mando asinasen e se ofreceu a defender aos que non.

Mentres tanto, en marzo do mesmo ano, Montilla asumiu poderes extraordinarios para restablecer a orde pública, retirando as tropas de Cartaxena. Padilla decidiu mobilizar os seus homes na cidade e substituír os de Montilla; por aclamación tomou posesión como alcalde no barrio de Getsemaní. Esa acción de Montilla foi entendida polos historiadores como unha provocación que xustificaría as acusacións contra Padilla de xerar un golpe de estado e provocar unha guerra racial, cando o único que buscaba era defender a Convención de Ocaña. Padilla era visto como un perigo para a elite crioula branca; ante as acusacións de Montilla sobre as intencións de Padilla de montar unha pardocracia, este viaxou a Mompox e Ocaña o 8 de marzo, e escribiu cartas a Bolívar, nas que explicaba os seus actos, buscando ser perdoado. Porén, non o conseguiu, porque "a ollos de Bolívar, sempre temeroso da 'pardocracia', a cor de Padilla, a súa estatura política e a súa influencia sobre os pardos da costa caribeña eran demasiado perigosas".

Cando Montilla tentou levar a Padilla a xuízo, comprobou que os membros do Cabido de Cartaxena non consideraron nada antipatrióticos os actos de Padilla, máis ben ao contrario. Porén, o Goberno central foi retirando progresivamente o seu apoio a Padilla, e os mesmos que o defenderan con anterioridade negáronse a declarar no seu nome un mes despois, cando a irmá de Padilla llelo pedira. Pero Padilla confiaba no apoio que recibiría cando volvese a Cartaxena, polo que volveu e foi detido por Montilla, que o enviou a Bogotá para ser xulgado. Marixa Lasso explica así os seus últimos días:

Unha vez alí, a súa xa de por si precaria situación empeorou, xa que estaba vinculado á trama do 25 de setembro para asasinar a Bolívar. Padilla foi declarado culpable do motín de Cartaxena e de participar na conspiración do 25 de setembro. A maioría dos historiadores coinciden en que Padilla non estivo implicado no complot do asasinato; de feito, a súa sentenza dá o mesmo énfase, se non máis, á rebelión de Cartaxena. Moitos contemporáneos tamén o consideran inocente de promover a desorde, e moito menos a guerra racial. Daniel O'Leary escribiu moitas veces ao Libertador para dicirlle que a gravidade dos feitos en Cartaxena fora moi esaxerada. Pero estas opinións non salvaron a Padilla da execución. A mensaxe era clara: a raza era unha carta moi perigosa que podía levar a fatais consecuencias. O 2 de outubro de 1828 Padilla foi executado na praza maior de Bogotá, vestindo o seu uniforme de xeneral. Cando o sarxento encargado do fusilamento lle quitou os galóns, Padilla exclamou: "Esas no me las dio Bolívar, sino la República". As súas últimas palabras foron: “¡Viva la República! ¡Viva la libertad!"

Execución

Padilla feito prisioneiro, chegou a Bogotá o 26 de maio de 1828. Permaneceu en prisión até os feitos que desencadearían a Conspiración de Septembrina. Na noite do 25 de setembro de 1828 produciuse un atentado contra a vida de Simón Bolívar ao tempo que se realizaba un asalto ao Pazo de San Carlos. Uns conspiradores escalaron os muros do edificio que lle servía de cárcere e asasinaron ao coronel José Bolívar, que o custodiaba, para liberalo e nomealo xefe, que se negou a devolver ao seu aloxamento. Acción que non impediría que fose acusado de conspirar con Santander, sendo condenado o 2 de outubro de 1828; por ordes directas de Simón Bolívar, a absolución de Padilla foi anulada e o xeneral Urdaneta como único xuíz designado por Bolívar ordenou a pena de morte, desposuíndoo publicamente da súa insignia militar, fusilado na praza da Constitución e colgado no patíbulo, sendo o final do pardo que acadara o máis alto na nova sociedade republicana.

Explicación da súa execución

O convencemento e a execución de Padilla hai que entendelo desde unha perspectiva crítica, no sentido de que o acontecemento se enmarca dentro do temor a unha pardocracia compartida por sectores criollos, entre eles o de Bolívar. O motivo fundamental do destino de Padilla foi a súa orixe de pardo, e o temor a que a súa popularidade xerase un movemento na procura dunha pardocracia. O propio Bolívar recoñeceu este aspecto ao afirmar na súa carta a Pedro Briceño o 16 de novembro de 1828

"(...) Non puiden prescindir da opinión do consello con respecto a un inimigo público, cuxo castigo sería considerado cruel vinganza. Sinto a morte de Piar, Padilla e os demais que morreron pola mesma causa; de aquí en diante non haberá xustiza que castigue ao asasino máis atroz, porque a vida de Santander é o perdón das impunidades máis escandalosas. O peor de todo é que mañá lle darán un indulto e volverá facer a guerra a todos os meus amigos e favorecer aos meus inimigos. O seu crime purificarase no crisol da anarquía, pero o que aínda me atormenta máis é o xusto clamor co que se queixarán os da clase Piar e Padilla. Dirán con máis que suficiente xustiza que fun a favor daquel infame branco, que non contaba cos servizos daqueles famosos criados do país. Isto dáme desesperación, así que non sei que facer. Mañá vou ao campo a refrescarme a ver se me consolo un pouco de pensamentos tan mortíferos. Sen embargo, estou moi consolo polo espírito que a nación amosa en todas partes, e espero que a boa conduta do Goberno e a ausencia destes asasinos mellore aínda máis o espírito público, O entusiasmo co que todos os pobos me felicitaron non é críble desde Colombia. (...)"

Non obstante, tales ameazas carecían de fundamento, como demostra o feito de que a súa morte non xerou grandes protestas. Segundo a historiadora Aline Helg, as causas desta popularidade, pero non a adhesión, débense tanto ao seu carácter de heroe naval que non expandiu a súa rede de popularidade máis aló de Cartaxena, como ás súas aspiracións de igualdade racial dentro da elite que el non eran o mesmo que os pardos comúns para os que identificarse dentro dunha exclusión implicaba un retorno ao sistema de castas colonial.

Homenaxes

En Colombia

Da Administración e as Forzas Armadas

Padilla recibiu diferentes homenaxes dende o seu fusilamento. Entre elas a rehabilitación do seu nome polos liberais en 1831, sinalando a Simón Bolívar como responsable da morte de Padilla: “vítima inocente dun tirano”. Así mesmo, fixéronse as loitas contra o xeneral Rafael Urdaneta para vingarse de Padilla, ao que, unha vez inaugurada a nova Constitución e regresado Santander, no goberno nacional foron feitas proclamas en xornais así como un funeral simbólico.

Monumento ao Almirante Padilla.

A escola de cadetes da Armada de Colombia leva o seu nome. Durante o ano 2011 levouse a cabo a Expedición Padilla, unha iniciativa da Alcaldía de Cartaxena, a Universidade Tecnolóxica de Bolívar, a Armada Nacional e o Banco da República, polo bicentenario da independencia de Cartaxena, que pretendía consolidar o seu papel de maior liberador do Caribe. Porén, agás este último, tales homenaxes non se basearon nun exercicio crítico que devolvese ao seu carácter de pardo, como condicionante da súa carreira e causa do seu fusilamento a mans de Bolívar e outros patriotas por medo a unha pardocracia, un goberno pardo. A relectura desta clave é fundamental, na medida en que Padilla encarnaba as oportunidades que se abrían aos pardos modestos coma el nas guerras da independencia, como os límites da igualdade xurídica decretados polas constitucións independentistas.

“As clases crioulas, en xeral, eran insensibles á inxustiza social e á distribución desigual da terra, da riqueza e das oportunidades de todos os grupos sociais, principalmente (indíxenas, negros e pardos), que loitaran antes das guerras de independencia por un cambio estrutural radical."

No bulevar Park Way de Bogotá hai unha estatua de bronce na súa honra. Tamén unha das fragatas da Armada de Colombia recibe o nome de "ARC Almirante Padilla".

Relixión

Os restos mortais do almirante descansaron na Igrexa de San Agustín de Bogotá, foron exhumados o 4 de xullo de 1923, e finalmente levados e soterrados na Catedral da Nosa Señora dos Remedios de Riohacha, que foi declarada na súa honra Patrimonio Cultural da Nación Colombiana. Así mesmo, existe unha escola comarcal ao sur de Bogotá que leva o seu nome, o Instituto Educativo Distrital Almirante Padilla, na localidade de Usme, ademais do Centro Auxiliar de Servizos Docentes, en Barrancabermeja, Santander, que leva o nome de CASD José Prudencio Padilla, hoxe institución educativa.

Perú

No parque “El Faro la Marina” de Miraflores, o comandante xeral da Armada peruana, o almirante Fernando Cerdán Ruiz xunto ás autoridades militares da República de Colombia, participaron na inauguración dun busto do almirante Padilla, o 2 de agosto de 2019.

Venezuela

En Maracaibo foi cambiado o nome da Avenida La Padilla polo de Rafael Urdaneta. O municipio Almirante Padilla foi nomeado así na súa honra ao independizarse do distrito Mara en 1985.

Literatura

Sobre José Prudencio Padilla escribíronse diversas obras literarias, algunhas das máis relevantes son “Piar, Peción y Padilla. Tres mulatos de la revolución", de Juan Zapata Olivella; "Allí arriba en La Guajira", de Óscar Perdomo Gamboa, galardoada co premio Estímulo 2016 polo Goberno do Valle del Cauca.; e "José Padilla. Cuadro de un almirante", de Carlos Delgado Nieto.

Véxase tamén

• Almirante Padilla (municipio zuliano)

Bibliografía

• Padilla, José Al respetable público de Cartagena, 15 de novembro de 1824, en: AHNC, Sección República (SR), Archivo Restrepo (AR), fondo XI, caixa 88, vol. 170, fols. 125-126 (énfase no orixinal).
• Jesús C. Torres Almeyda, El Almirante José Padilla (epopeya y martirio); 1981; reimpresión: Bogotá: 'Imprenta y Litografía de las Fuerzas Militares', 1990.
• Enrique Otero D’Costa, Vida del Almirante José Padilla (1778-1828) (1921; reimpresión, Bogotá: 'Imprenta y Litografía de las Fuerzas Militares', 1973);
• Enrique Uribe White, Padilla: Homenaje de la armada colombiana al héroe de la batalla del lago de Maracaibo; Bogotá: 'Imprenta y Litografía de las Fuerzas Militares', 1973.
• Aline Helg. "El general José Padilla: un itinerario militar y político en la construcción de la Nueva Granada independiente" Presentación para a Expedición Padilla. Rioacha: AGUAITA, maio-novembro de 2011.
• Lasso, Marixa (2013). Mitos de armonía racial. Raza y republicanismo durante la era de la revolución, Colombia 1795-1831. Bogotá: Banco da República e Universidade dos Andes.

Ligazóns externas

• http://www.expedicionpadilla.com/ Arquivado 23 de xullo de 2019 en Wayback Machine.. Páxina sobre a expedición de Padilla
• https://web.archive.org/web/20131001010805/http://expedicionpadilla.com/sites/default/files/cuadernillo-EP2.pdf. Recompilación de documentos do almirante Padilla.
• http://www.banrepcultural.org/exposicions-itinerantes/jose-padilla Arquivado 03 de maio de 2022 en Wayback Machine. . Exposición sobre Padilla do Banco da República de Colombia.
• http://www.banrepcultural.org/sites/default/files/brblaa1142015.pdf Arquivado 24 de febreiro de 2021 en Wayback Machine. Recurso á razón, escrito en defensa do xuízo Padilla.