Exposición Universal de Barcelona de 1888

O Castelo dos Tres Dragones, actual Museo de Zooloxía, obra de Lluís Domènech i Montaner.

A Exposición Universal de 1888 tivo lugar na cidade española de Barcelona (Cataluña). A exposición estivo aberta entre o 8 de abril e o 9 de decembro de 1888, e recibiu un total de 400.000 visitantes procedentes de todo o mundo.

A inauguración oficial tivo lugar o 20 de maio de 1888 ás 16 horas. Foi presidida por Afonso XIII (que tiña dous anos), a raíña rexente María Cristina, a princesa de Asturias María das Mercés, a infanta María Teresa, o presidente do consello de ministros Práxedes Mateo Sagasta, e o alcalde de Barcelona Francesc Rius i Taulet.

Contexto histórico[editar | editar a fonte]

En 1888, Barcelona tiña 530.000 habitantes e era a segunda cidade máis importante de España no plano político, aínda que a primeira a nivel industrial. España vivía o período da Restauración borbónica. En 1888 gobernaba Práxedes Mateo Sagasta baixo a regencia monárquica de María Cristina de Habsburgo-Lorena, viúva do rei Afonso XII de España (falecido en 1885) e nai de Afonso XIII.

Considérase que a organización da Exposición Universal de 1888 foi o reflexo da boa relación entre a restaurada monarquía e a burguesía industrial catalá, que apoiara o regreso monárquico, en busca dunha paz social que permitise un desenvolvemento económico.

As Exposicións Universais, iniciadas en Londres en 1855, vivían un momento de grande apoxeo. Eran consideradas os maiores eventos políticos, económicos e sociais do mundo, nos que cada país expuña os avances tecnolóxicos, e facía gala do seu potencial económico e industrial. Organizar unha Exposición era unha oportunidade de desenvolvemento económico para a cidade organizadora e de gran prestixio internacional.

Impulsores[editar | editar a fonte]

A idea inicial de organizar unha Exposición Universal en Barcelona tívoa o empresario galego Eugenio Serrano de Casanova. Pero ante a imposibilidade de Serrano de levar a cabo o evento en solitario, asumiu o proxecto o alcalde de Barcelona Francesc Rius i Taulet, que se rodeou dun grupo de empresarios da cidade que, xunto ao alcalde, formaron o chamado "Comité dos Oito". Eran, ademais de Rius i Taulet, Elies Rogent, Lluís Rouvière, Manuel Girona i Agrafel, Manuel Duran i Bas, Josep Ferrer i Vidal, Claudio López Bru (2º Marqués de Comiñas) e Carles Pirozzini i Martí.

O recinto[editar | editar a fonte]

A exposición desenvolveuse nun recinto de 380.000 metros cadrados que englobaba a superficie desde o Arco de Triunfo (construído como entrada ao recinto), o Parque da Ciutadella, o zoolóxico, e parte da actual Estación de França ata o lugar onde hoxe se sitúa o Hospital do Mar, na Barceloneta.

O proxecto de remodelación do parque da Ciutadella, onde se desenvolveu principalmente a exposición, encargouse a Josep Fontserè, que contou coa colaboración de Antoni Gaudí, especialmente na Gran Fervenza, onde interviñeron ademais varios escultores, como Rossend Nobas (A Cuádriga da Aurora) e Venanci Vallmitjana (O nacemento de Venus). Así mesmo, foron reaproveitados diversos edificios da antiga cidadela militar, como a capela (actual Parroquia Castrense), o palacio do gobernador (actualmente un instituto de educación secundaria, o IES Verdaguer) e o arsenal, actual sede do Parlamento de Cataluña.

Unha cuarta parte do recinto estaba ocupada por edificios deseñados polos arquitectos máis prestixiosos do momento, sendo un campo de probas para a arquitectura modernista que comezaba a florecer na cidade condal. O edificio máis importante foi o Palacio da Industria, de 70.000 metros cadrados, obra de Jaume Gustà; desmantelado en 1930, ocupaba o espazo onde actualmente se atopa o Zoo de Barcelona. Tamén destacaron o Palacio das Ciencias e o Palacio da Agricultura, obras de Pere Falqués i Urpí.

A maioría dos edificios da exposición desapareceron. Tan só permanecen en pé: o Arco do Triunfo, obra de Josep Vilaseca; o Castelo dos Tres Dragones (café-restaurante da exposición, actualmente Museo de Zoología), de Lluís Domènech i Montaner; o Museo de Xeoloxía, de Antoni Rovira i Trias; o Hivernáculo, de Josep Amargós; o Umbráculo, de Josep Fontserè; e unha parte da chamada "Galería das Máquinas", hoxe ocupada polos servizos do zoo.

Unha lenda popular asegura que o enxeñeiro francés Gustave Eiffel ofreceu construír a torre a Barcelona para a Exposición Universal de Barcelona de 1888.^[1] Pero non foi Eiffel, senón o enxeñeiro de Tolosa J. Lapierre^[2] quen presentou un proxecto dunha torre de madeira de 210 metros. Tamén presentou un proxecto de torre o arquitecto barcelonés Pere Falqués. A pesar do interese inicial, ningún dos dous proxectos tirou adiante por razóns orzamentarias.

Melloras en Barcelona[editar | editar a fonte]

A pesar de que as actividades da Exposición desenvolvéronse no interior do recinto feiral, a "Expo" contribuíu á mellora de Barcelona en xeral. Por unha banda, a celebración da exposición serviu como acicate para finalizar obras iniciadas moitos anos antes e que quedaran inacabadas, e por outra, aproveitouse para pór en marcha novas infraestruturas e servizos que non só mellorasen a vida dos cidadáns, senón que desen unha imaxe de modernidade da cidade a ollos dos visitantes.

Algunhas das novidades que trouxo consigo a Exposición de 1888 foron:

Urbanización do Parque da Ciutadella, que tras a finalización da Expo converteuse no parque máis grande da cidade.
Finalizouse a urbanización de todo a fronte marítima da cidade, entre o Parque da Ciutadella e La Rambla, construíndo o paseo de Colón e un novo peirao: ao actual Moll de la Fusta.
Construíuse o Grande Hotel Internacional nun terreo gando ao mar no novo paseo de Colón, fronte ao edificio da Capitanía Xeneral. O hotel, deseñado polo arquitecto Lluís Domènech i Montaner, foi construído no tempo marca de 69 días. Tiña planta e tres pisos, e ocupaba un terreo de 5.000 metros cadrados. Con capacidade para 2.000 hóspedes, foi concibido como instalación temporal para acoller aos visitantes. Foi derruído tras a finalización da Exposición.
Construíuse o Palau de Belles Arts, obra de August Font i Carreiras, onde actualmente están os xulgados, xunto ao Parque da Ciutadella e no Paseo de Lluís Companys. Foi o lugar onde se celebrou a inauguración oficial da Exposición con asistencia da Familia Real. Foi destinado a exposicións artísticas, concertos e eventos culturais. Tras a exposición, seguiu aberto ata 1942.
Construíuse o Palacio de Xustiza, no Paseo Lluís Companys, obra de Enric Sagnier i Villavecchia e Josep Domènech i Estapà.
Construíuse o Monumento a Colón na Praza Portal de la Pau, punto de unión do paseo de Colón e La Rambla, obra de Gaietà Buïgas; a escultura foi obra de Rafael Atché. O monumento inaugurouse o 1 de xuño de 1888, en plena celebración da Exposición.
Urbanizouse a zona contigua ao recinto da exposición, na zona do Born.
Inaugurouse o Mercado do Born, de Josep Fontserè, construído entre 1884 e 1886.
Inauguráronse "As Golondrinas", embarcacións de recreo que saían fronte á estatua a Colón e daban un paseo marítimo aos visitantes.
Dotouse de iluminación eléctrica ás primeiras rúas de Barcelona (La Rambla, Paseo de Colón, Praza de Sant Jaume e interior do recinto da exposición).

Consecuencias[editar | editar a fonte]

A Exposición Universal foi considerada un éxito, tanto polo número de visitantes como polo rendemento económico, e a proxección internacional que deu a Barcelona. Ademais, axudou a urbanizar unha gran zona da cidade.

A exposición, exposta nun momento de depresión económica, revitalizou o sector da construción, e o número de visitantes proporcionou grandes ingresos a todos os sectores da cidade.

Economicamente considérase a Exposición de 1888 como o primeiro gran paso da economía catalá cara á europeización. En 1886, dous anos antes do evento, fundouse a Cámara de Comercio, Industria e Navegación de Barcelona, co obxectivo de velar polos intereses dos industriais cataláns e aproveitar a Exposición para fomentar o fluxo comercial co estranxeiro, e os países europeos en particular, nun momento en que a economía catalá limitouse a comerciar co mercado español.

Politicamente, a organización, desenvolvemento e éxito da Exposición confirmou o clima de boa relación entre a burguesía catalá e a monarquía recentemente restaurada en Madrid, a pesar das críticas que xerou entre o proletariado e os líderes republicanos e catalanistas.

A Exposición de 1888, o primeiro grande evento que se organizou en Barcelona, pasou á historia como un modelo de desenvolvemento que posteriormente, en diferentes momentos históricos, volveu aplicar a cidade, organizando grandes eventos internacionais (como a Exposición Internacional de Barcelona de 1929 ou, máis adiante os Xogos Olímpicos de 1992).

Críticas sociais e políticas[editar | editar a fonte]

A pesar de que a Exposición transcorreu con normalidade e foi valorada como un éxito, non estivo exenta de críticas:

A gran cantidade de obras levadas a cabo durante os meses anteriores á Exposición, non só no recinto feiral senón noutros puntos da cidade, mobilizou a miles de traballadores que traballaron incansablemente e, en ocasións, en difíciles condicións. Todo iso contribuíu a incrementar a concienciación dos traballadores que debían unir as súas forzas para defender os seus intereses e mellorar as súas condicións laborables. Mostra diso é que en agosto de 1888, en plena celebración da Exposición, fundouse en Barcelona o sindicato Unión Xeral de Traballadores (UXT), e pouco despois, o Partido Socialista Obreiro Español (PSOE), celebrou en Barcelona o primeiro congreso da súa historia.
A Exposición provocou unha grande inflación de prezos en Barcelona, segundo publicaron os medios de comunicación da época. A subida de prezos xerou insatisfacción nos cidadáns e numerosas críticas nos xornais.
Intelectuais e políticos republicanos e catalanistas, liderados por Valentí Almirall, manifestáronse publicamente en contra da Exposición, por considerala a expresión do pacto da burguesía catalá coa monarquía centralista que, afirmaban, sería prexudicial para os intereses de Cataluña.