Sabugueira, Santiago de Compostela

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Sabugueira
Igrexa San Paio de Sabugueira.
ConcelloSantiago de Compostela[1]
ProvinciaA Coruña
Coordenadas42°54″ N, 8°26 W
Área16,09 km²
Poboación969 hab. (2022)
Densidade60,22 hab./km²
Entidades de poboación16[1]
editar datos en Wikidata ]

San Paio de Sabugueira é unha parroquia que se localiza no concello de Santiago de Compostela. Segundo o IGE en 2022 tiña 969 habitantes (460 homes e 509 mulleres) distribuídos en 18 entidades de poboación, o que supón unha diminución en relación ao ano 1999 cando tiña 1.135 habitantes.

Etimoloxía[editar | editar a fonte]

San Paio, o patrón de Sabugueira, naceu en Galicia no ano 912 e morreu martirizado en Córdoba o 26 de xuño do ano 925[2]. Sabugueira, designa un lugar poboado de sabugueiros, palabra de orixe latina ''sambucus''.

Xeografía[editar | editar a fonte]

A parroquia atópase a uns 12 km ao leste de Santiago de Compostela. Limita ao norte con San Xulián de Carballal, ao noroeste coa parroquia de San Cristovo da Enfesta, polo oeste e suroeste con de Santa Eulalia de Bando, pertencendo as tres parroquias a Santiago. Polo leste linda cos concellos do Pino ( San Miguel de Pereira e Santa María de Castrofeito) e polo sur con Boqueixón ( Santa María de Lamas, Santa Eulalia de Vigo, e San Pedro de Loureda ). Regada polo rego da Sionlla, rexistra a súa altitude máxima no aeroporto de Lavacolla con 360 m, mentres que o resto do territorio mantén unha media duns 300 m e 260 m a nivel do mar. A parroquia ten boas comunicacións xa que está atravesada por dúas estradas, a N-634 de San Sebastián a Santiago de Compostela e a autovía Lugo-Santiago A-54.[3]

Historia[editar | editar a fonte]

O Curtidoiro de Lavacolla é representativo da industria da zona. Os edificios, situados á beira do río Sionlla, conservan a súa volumetría orixinal. A porta principal do recinto, con arco de pedra, está flanqueada por dous edificios, á dereita a Casa do Balcón, onde vivían os propietarios da fábrica, e detrás a Casa do Forno. Detrás, un dos almacéns da antiga curtiduría. No centro e ao fondo, o corpo principal da fábrica, moi transformado.

En 1801, o comerciante de coiro Gregorio Ambrós construíu unha pequena fábrica de curtidos en Lavacolla. En 1811 vendeuse a fábrica a un comerciante dos Ancares, Francisco Rodríguez Abella, quen decidiu investir na fábrica e ampliala, converténdoa nunha das maiores fábricas da comarca. Exportan os seus produtos a Andalucía e Madrid. O seu valor en 1849 é de 800.000 reais, o que explica a súa produtividade.

A principios do século XX, coa crise do sector, a fábrica foi pechada en 1910. Pouco despois, o local foi utilizado como explotación gandeira e almacén de fertilizantes e maquinaria agrícola.

Ao remate da Guerra Civil, o complexo serviu para albergar a uns dous mil presos políticos que conformaron O Campo de Concentración de Lavacolla[4][5]e que traballaron desde 1940 na construción e ampliación do Aeroporto de Lavacolla, inaugurado en 1935.[3]

A Sabugueira formou parte do Concello de Enfesta, xunto con San Xoán de Fecha, Santa Cristina de Fecha, Grixoa, Verdía, Busto, Nemenzo, Marantes, Barciela, Cesar, Carballal e Enfesta, ata 1962, cando se incorporou ó Concello de Santiago.[6]

O 3 de marzo de 1978 no aeroporto de Lavacolla produciuse o accidente do Españoleto.[7]

Economía[editar | editar a fonte]

Destaca o aeroporto e os negocios relacionados con el, como o de Correos posúe na Lavacolla unha central dende o ano 1998 que recibe, clasifica e prepara para a súa distribución cartas e paquetes na que traballan unhas cento cincuenta persoas[8]. Tamén son importantes as actividades do sector servizos ligadas ao Camiño Francés que pasa pola parroquia, e que cada vez teñen máis relevancia fronte a agricultura e gandaría que hoxe xa non son a base da economía da zona. Na parroquia atópase dende o 1971 o CEIP Mestre Rodríguez Xixirei[9] para rapaces e rapazas de Infantil e Primaria.

Demografía[editar | editar a fonte]

Gráfica de evolución demográfica de San Paio de Sabugueira 1827 e 1991
Datos do primeiro dato proceden do Diccionario Miñano, e o segundo do diccionario Madoz. Os seguintes foron obtidos do libro Poboación e territorio. As pequenas parroquias galegas nos últimos cen anos, editado no 1995.
Gráfica de evolución demográfica de San Paio de Sabugueira entre 1999 e 2022
Datos segundo o nomenclátor publicado polo IGE.

Patrimonio[editar | editar a fonte]

Patrimonio Arqueolóxico[editar | editar a fonte]

  • Mámoas da Finca das Medorras, en Neiro[10]. Hai dúas. Coordenadas da primeira: 42.8899,-8.4631 e da segunda: 42.8866,-8.4509.[3]
  • Medorra da Costoia[11][12]. A existencia deste xacemento está testemuñada por veciños da zona, que informan dos restos con forma pequeno outeiro de terra, que tiña unha altura superior á dunha persoa, e que existiu até mediados do século XX. A desaparición deste, con moita probabilidade ocorreu ao alisar as máquinas o terreo para a pista de rodadura do aeroporto. A actual terminal construíuse no 1969, e ampliouse posteriormente en 1976, 1982, e 1993, ademais da construción do aparcadoiro e instalacións complementarias, de forma que a orografía do lugar foi variando de forma considerable. O xacemento dataría aproximadamente, duns 3.500 anos antes de Cristo.[13]
  • Castro de Lavacolla[14][15][16]. Tamén chamado Castro de Mendes, atópase no lugar de Vilamaior e data da Idade do Ferro. O castro ten como localización un esporón de dorsal e está a unha altitude de 340 metros. Presenta unha croa que ten unhas dimensións de 80 m. no eixo SO-NL, e uns 90 m. NO-SL. Pola zona sur está defendido por un parapeto de terra que conforma uns bastións que flanquean a entrada ao castro. Cara á zona norte podemos ver dúas terrazas de forma graduada defendidas por terrapléns. A lonxitude do conxunto da zona total do castro acada uns 125 m. SO-NL e 170 m. NO-SL. Nunha foto do 1956 parece apreciarse pola zona do leste, a zona máis chan e desprotexida do terreo onde se asenta o recinto, unha dobre muralla cun foso no medio e a unha distancia de 100 metros da entrada da croa. Coordenadas: 42.8946973472,-8.44465613365[17]

Arquitectura relixiosa[editar | editar a fonte]

  • Igrexa parroquial de San Paio de Sabugueira[18]. Templo neoclásico dunha soa nave, datada na fachada en 1840[19]. A Igrexa, de grandes dimensións, está construída en deseño clasicista e rectangular dunha soa nave. Aséntase nun outeiro ao que se accede por unha ampla escalinata bordeada de árbores e ten anexo un cemiterio. O interior presenta unha nave cuberta con bóveda de canón sostida por arcos transversais, que reforzan a bóveda, situada sobre pilastras acaroadas ao muro. Os muros están encalados, agás os arcos, e a cornixa moldurada e as pilastras. Sobre a entrada, hai unha gran plataforma de madeira que se apoia sobre pequenas ménsulas de granito. O segundo tramo da nave ten unha porta lateral e un altar con fornela cunha imaxe en madeira de Santa Bárbara. No seguinte apartado preséntanse retablos neoclásicos na parede. A fachada neoclásica de cachotería presenta unha porta alintelada flanqueada por dúas pilastras que sosteñen nos seus capiteis unha moldura redonda vertical. Sobre a porta, un oco semicircular con vidreiras. O frontis está rematado en triángulo, baleiro de decoración e co vértice roto para erguer o campanario de catro ocos, un tambor e unha pequena cúpula. As esquinas finais da cornixa teñen forma de fachos. Como no interior, os muros están encalados agás as pilastras, base e cornixa. [3]
  • Igrexa de San Roque.[20] Declarada BIC. De fináis do XVIIl, de traza barroca. Ten planta rectangular con pórtico apoiado en columnas. Espadana con listéis, un van e piñón moi adornado.[21]
  • Igrexa de Santa Lucía.[3] Planta rectangular con sancristía engadida. Fachada ciasicista coroada en triángulo. Espadana no centro con dous vans sobre molduras de listéis e baquetillas e en faxas verticais. Piñón dun van. Porta alintelada, fornelo sobre peana con mensulillas, facendo de tornachuvias.[22]
  • Cruceiro da Igrexa de San Paio[23][24][25][26]. Cruceiro de tipo crucifixo sen plataforma, de pedestal cuadrangular moi moldurado e cunha gran escocia (moldura cóncava, composta por dúas curvas de distinto radio, sendo normalmente o arco inferior o un de maior tamaño). O varal é circular cun capitel toscano. A súa cruz é circular cunha talla de granito de Cristo.[27] Colocado en substitución do coñecido cruceiro do Home Santo cando este último foi trasladado á entrada do mosteiro compostelán de San Domingos de Bonaval.[24]
  • Cruceiros no Aeródromo militar (2), na praza (2), en Noval, A Esquipa, o Pontillón e o Pazo de Xan Xordo.[25]

Arquitectura civil e popular[editar | editar a fonte]

  • Palco da música de Sabugueira.[3] Palco de planta dodecagonal que remata na súa parte dianteira de maneira redondeada a través dunhas escaleiras. Atópase na parte de inferior baixando polas escaleiras que veñen da Igrexa de San Paio de Sabugueira. O palco está aberto na súa parte dianteira. O teito segue a mesma forma da planta, sendo descuberto na parte das escaleiras. Construído no ano 1990 ten dúas placas. Nunha pódese ler:[28] [29]

    O día 22 de decembro de 1990 o alcalde de Santiago de Compostela Ilmo. Sr. D. Xerardo Estévez Fdez. inaugurou o palco da música e o local social de Lavacolla

Festas[editar | editar a fonte]

Na parroquia celébranse festas pola Santa Lucía o primeiro domingo de maio, por San Paio o 26 de xuño[3], San Roque terceiro domingo de agosto e Nosa Señora do Carme[30], o terceiro domingo de outubro.

Galería de imaxes[editar | editar a fonte]

Lugares e parroquias[editar | editar a fonte]

Lugares de Sabugueira[editar | editar a fonte]

Lugares da parroquia de Sabugueira no concello de Santiago de Compostela

Albarde | Amarelle | Casais | A Castiñeira Grande | A Esquipa | A Lameira | A Lavacolla | Mourentán | Neiro | O Pontillón | A Praza | Requesende | San Paio | A Sionlla | Vilamaior | Xan Xordo

Parroquias de Santiago de Compostela[editar | editar a fonte]

Galicia | Provincia da Coruña | Parroquias de Santiago de Compostela

Aríns (San Martiño) | Bando (Santa Eulalia) | A Barciela (Santo André) | Busto (San Pedro) | O Carballal (San Xulián) | O Castiñeiriño (Nosa Señora de Fátima) | Cesar (Santa María) | Conxo (Santa María) | O Eixo (San Cristovo) | A Enfesta (San Cristovo) | Fecha (San Xoán) | Figueiras (Santa María) | Grixoa (Santa María) | Laraño (San Martiño) | Marantes (San Vicente) | Marrozos (Santa María) | Nemenzo (Santa Cristina) | A Peregrina (Santa María) | Sabugueira (San Paio) | San Caetano (Santiago) | San Lázaro (Santiago) | San Paio (Santiago) | Santa Cristina de Fecha (Santa Cristina) | Santiago de Compostela | Sar (Santa María) | Verdía (Santa Mariña) | Vidán (Divino Salvador) | Villestro (Santa María) | Vista Alegre (San Xoán)

Notas[editar | editar a fonte]

  1. 1,0 1,1 DECRETO 189/2003, do 6 de febreiro, polo que se aproba o nomenclátor correspondente ás entidades de poboación da provincia da Coruña.
  2. "Pelayo (Paio) de Córdoba, Santo". Catholic.net (en castelán). Consultado o 2023-08-10. 
  3. 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 "Parroquia de Sabugueira - Parque Agrario de Santiago". www.parqueagrariodesantiago.org. 2022-07-05. Consultado o 2023-08-10. 
  4. "Lavacolla, un aeropuerto construído con mano de obra de un campo de concentración". Kaos en la red (en castelán). 2017-08-23. Consultado o 2023-08-17. 
  5. "Los Campos de Concentración de Franco". loscamposdeconcentraciondefranco.es (en castelán). Consultado o 2023-08-17. 
  6. "Parroquia de Sabugueira - Parque Agrario de Santiago". www.parqueagrariodesantiago.org. 2022-07-05. Consultado o 2023-08-10. 
  7. https://www.facebook.com/lavozdegalicia (2018-03-02). "El breve vuelo final del Españoleto". La Voz de Galicia (en castelán). Consultado o 2023-08-17. 
  8. Redacción. "Premio a la excelencia para el Centro Logístico de Correos". www.elcorreogallego.es (en castelán). Consultado o 2023-08-10. 
  9. "Localización | CEIP Plurilingüe Mestre Rodríguez Xixirei". www.edu.xunta.gal. Consultado o 2023-08-10. 
  10. Moure, Xabier. "O NOSO PATRIMONIO: MÁMOAS DE GALICIA (PROVINCIA DA CORUÑA)". O NOSO PATRIMONIO. Consultado o 2023-08-11. 
  11. Neira Pereira, Henrique (2004). San Paio de Sabugueira. 
  12. "Parroquia de Sabugueira - Parque Agrario de Santiago". www.parqueagrariodesantiago.org. 2022-07-05. Consultado o 2023-08-11. 
  13. "Lavacolla ya estaba habitada cinco mil años antes de la nueva terminal". www.elcorreogallego.es (en castelán). Consultado o 2023-09-04. 
  14. https://compostelaverde.santiagodecompostela.gal/places/castro-da-lavacolla/
  15. García Martínez, Manuel Carlos (1971). Morfoloxía castrexa das Terras de Compostela. Compostelanum XVI.Santiago. 
  16. Acuña Castroviejo, Fernando. 1968. Yacimientos arqueológicos prerromanos del ayuntamiento de Santiago de Compostela. Tese de licenciatura.
  17. "Castro de Lavacolla". Patrimonio Galego. Consultado o 2023-08-11. 
  18. http://siotuga.xunta.gal/siotuga/documentos/urbanismo/SANTIAGODECOMPOSTELA/documents/26242ca012.pdf
  19. "Igrexa de San Paio de Sabugueira". Patrimonio Galego. Consultado o 2023-08-10. 
  20. "Parroquia de Sabugueira - Parque Agrario de Santiago". www.parqueagrariodesantiago.org. 2022-07-05. Consultado o 2023-08-10. 
  21. http://siotuga.xunta.gal/siotuga/documentos/urbanismo/SANTIAGODECOMPOSTELA/documents/26242ca012.pdf
  22. http://siotuga.xunta.gal/siotuga/documentos/urbanismo/SANTIAGODECOMPOSTELA/documents/26242ca012.pdf
  23. Cruceiro incluido en el trabajo "Cruceiros do Camiño Francés e do Camiño a Fisterra" de Juan J. Burgoa. Publicado en AULAS NO CAMIÑO (DIÁLOGOS NUN CAMIÑO DA CULTURA EUROPEA), 2007, Xosé Neira López, ed., páx. 36
  24. 24,0 24,1 Burgoa Fernández, Juan J. (2006/2007/2008). DE MONDOÑEDO A COMPOSTELA. CRUCEIROS E CONSTRUCCIÓNS RELIXIOSAS DA ARTE POPULAR NO CAMIÑO DO NORTE XIII. BOLETÍN DO MUSEO PROVINCIAL DE LUGO. p. 102. 
  25. 25,0 25,1 "Cruceiros en Santiago de Compostela". cruceirosdegalicia.xyz. Consultado o 2023-08-10. 
  26. Laredo Verdejo. Boreal, José M. (1993). Os nosos cruceiros. Vol. I. Xuntanza Editorial. p. 232-233. 
  27. "Parroquia de Sabugueira - Parque Agrario de Santiago". www.parqueagrariodesantiago.org. 2022-07-05. Consultado o 2023-08-10. 
  28. "Santiago de Compostela". Palcos da música. 2016-09-09. Consultado o 2023-08-17. 
  29. https://compostelaverde.santiagodecompostela.gal/places/palco-da-musica-de-sabugueira/
  30. "Lavacolla". vivecamino.com (en castelán). Consultado o 2023-08-10. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]