Pedro Fernández de Castro y Andrade

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Pedro Fernández de Castro e Andrade»)
Pedro Fernández de Castro y Andrade
Retrato de Pedro Fernández de Castro e Andrade, VII conde de Lemos
Nome completoPedro Fernández de Castro y Andrade
Nacemento1576
Lugar de nacementoMonforte de Lemos
Falecemento19 de outubro de 1622
Lugar de falecementoMadrid
NacionalidadeCoroa de Castela
Ocupaciónestadista
PaiFernando Ruiz de Castro Andrade y Portugal
NaiCatalina de Zuniga Sandoval y Rojas
IrmánsFrancisco Ruiz de Castro
Na rede
WikiTree: Castro-2005
editar datos en Wikidata ]

Pedro Fernández de Castro, Andrade e Portugal, nado en Monforte de Lemos en 1560 e finado en Madrid en 1622, foi o VII conde de Lemos, IV Marqués de Sarria, V Conde de Villalba, III de Andrade e Grande de España de primeira clase.

Traxectoria[editar | editar a fonte]

Descrición e cargos[editar | editar a fonte]

Coñecido habitualmente como "O Gran Conde de Lemos", foi presidente do Consello de Indias, Vicerrei de Nápoles, Presidente do Consello Supremo de Italia (segundo o conde de Gondomar, "o cargo maior e máis útil que daba o Rei en Europa"), comendador da Orde de Alcántara, embaixador extraordinario en Roma e Alguacil Maior do Reino de Galicia. Home de saúde fráxil, refuxiouse en Monforte de Lemos para recuperarse das súas crises; destacou polas súas calidades como estadista, como intelectual e mecenas e pola súa loita en favor dos dereitos do reino de Galicia.

Presidente do Consello de Indias[editar | editar a fonte]

Con 27 anos, tomou posesión do seu cargo de Presidente do Consello de Indias, e Filipe III diría del que "Honrou o cargo e honrouse a si mesmo". A esfera de acción deste organismo comprendía todos os ámbitos político-administrativos dos territorios coloniais españois. O Conde instaurou políticas dirixidas á mellora das xentes baixo a súa xurisdición, abrindo vías ao comercio e fomentando o progreso; elabora un Memorial solicitando do rei a liberdade dos indios, e fundamentando meticulosamente as razóns que lle levaban a elevar tal petición; a data 26 de maio de 1609, Filipe II promulga a real cédula promovendo a medida solicitada. Con todo, a disposición promulgada non tiña a precisión e alcance que o conde desexaba, e nunha carta escrita a un dos seus serventes, que debía administrarlle rendas deixadas en Indias, dille, acerca dos indios, "Adoitan padecer grandes vexacións, así por conta dos seus encomendeiros como tamén no servizo dos obraxes. Por reverencia de Deus, que vosa mercé mire moito por eses que me tocan e non se lles dea nada que veña menos diñeiro a España, a troco de que eles vivan sen agravio e con comodidade".

Elaborou tamén durante ese período, a Relación de gobierno de Quixós y Matas, unha extensa provisión da provincia de Quito, conservado na Biblioteca Nacional de España.

Vicerrei de Nápoles[editar | editar a fonte]

En 1603 marchou para Roma, sendo acompañado polo seu tío terceiro Fernando de Andrade e Soutomaior, futuro arcebispo compostelán. A estreita relación que sempre tivo con este vilagarcián traduciuse na continua procura da súa promoción e favorecemento.[1]

O 21 de agosto de 1608 foi nomeado Vicerrei de Nápoles, "cabaleiro moi cordo, aínda que mozo", diría do Cabrera. No mesmo ano estivo a piques de ser nomeado para o Vicerreinado de Nova España (actual México); de aí os versos de Lope de Vega:

Quen a México trouxo O Sol a quen se humilla o mar galego?

Nese período o seu secretario persoal foi Lupercio Leonardo de Argensola. Para o posto de axente en Roma do reino napolitano chamou en 1610 o seu parente Fernando de Andrade, quen había pouco menos dun ano abandonara a cidade pontificia para ser arcediago de Carrión e cóengo da catedral de Palencia.[1]

As súas primeiras disposicións no cargo encamiñáronse á seguridade dos habitantes de Nápoles e loitar contra os bandoleiros que campaban por todas as partes, amedrentando á poboación; seguidamente, lexislou para regular a actividade dos prestamistas e eliminar a usura, para a continuación alixeirar a administración eliminando cargos superfluos. Loitou por eliminar as enormes desigualdades sociais existentes, cunha política encamiñada a mellorar aos máis necesitados, e puxo en orde o caos cronolóxico, xa que coexistían en Nápoles catro calendarios vixentes.

Noutra orde de cousas, levantou a Universidade, o edificio de Escolas Públicas, construíu o Colexio de Xesuítas, e creou a famosa Academia Literaria Degli Oziosi, ("Dos ociosos"), dotándoa dunha vastísima Biblioteca.

Presidente do Consello Supremo de Italia[editar | editar a fonte]

A época como presidente do Consello de Italia, estivo guiada polo mesmo espírito de tecnócrata e bo administrador á vez que filántropo, pero estivo á vez marcada polas intrigas palacianas que se urdían en torno ao conde, e que tiñan como protagonista ao seu cuñado, o Duque de Uceda, que conspiraba contra o seu pai, o Duque de Lerma, e contra o seu gran protexido, o Conde de Lemos, de tal xeito que conseguía que as continuas reivindicacións do Conde, solicitando o voto en cortes para Galicia, caesen en saco roto, o cal provocaba a frustración deste último, que acaba renunciando e recluíndose no seu palacio de Monforte de Lemos, reclusión que máis tarde, volveuse forzosa, ao perder o favor real, caído en desgraza xa o Duque de Lerma.

Relación co Século de Ouro e mecenado[editar | editar a fonte]

Corría 1598, cando o conde buscaba dunha persoa de valía que lle axudase nos seus asuntos persoais; deu con Lope de Vega, quen pasou ao seu servizo. Así, un dos escritores de máis relevancia do Século de Ouro converteríase no secretario persoal do Conde."Eu, que tantas veces aos seus pés, cal can fiel, durmín", diría Lope nunha soada epístola.

Foi un importante mecenas de grandes escritores da súa época, como Luis de Góngora (en cuxa obra podemos atopar múltiples sonetos e poemas dedicados ao conde ou á súa cidade de Monforte) ou Miguel de Cervantes, quen lle dedicou a súa obra Os traballos de Persiles e Segismunda, a segunda parte do Quixote, as Novelas exemplares, e as Comedias e entremeses, ademais dos irmáns Argensola, e de Quevedo, quen o definiu como "Honra da nosa Idade".

Viva A vosa Excelencia para honra da nosa idade

Son múltiples as cartas, poemas, dedicatorias e outros testemuños que nos revelan o grao de aprecio da elite intelectual polo conde, e a través delas coñecemos que unha forte e sincera amizade, que transcendía a pura relación mecenas-artista, uníalle a, entre outros, Cervantes ou a Lope de Vega. Así, o último escrito de Miguel de Cervantes, considerado unha das páxinas máis belas da Literatura Española, e asinado catro días antes de morrer, foi unha epístola ao conde, nos seguintes termos: (como recollidos literalmente da transcrición do Marqués de Rafal, xa que existen varias versións con pequenas diverxencias)

Aquellas cooñas antiguas que fueron en su tiempo celebradas, que comienzan: "Puesto ya el pie en el estribo", quisiera yo no vinieran tan a pelo en esta mi epístola, porque casi con las mismas palabras las puedo comenzar diciendo:
Puesto ya el pie en el estribo,
con las ansias de la muerte,
gran señor, ésta te escribo.

Ayer me dieron la extremaunción, y hoy escribo ésta. El tiempo es breve, las ansias crecen, las esperanzas menguan, y, con todo esto, llevo la vida sobre el deseo que tengo de vivir y quisiera yo ponerle coto hasta besar los pies de Vuestra Excelencia, que podría ser fuese tanto el contento de ver a Vuestra Excelencia bueno en España, que me volviese a dar la vida. Pero, si está decretado que la haya de perder, cúmplase la voluntad de los cielos y, por lo menos, sepa que quiso pasar aún más allá de la muerte, mostrando su intención. Con todo esto, como en profecía, me alegro de la llegada de V. E.; regocíjome de verle señalar con el dedo y realégrome de que salieron verdaderas mis esperanzas dilatadas en la fama de las bondades de V. E. Todavía me quedan en el alma ciertas reliquias y asomos de las Semanas del Jardín y del famoso Bernardo. Si a dicha, por buena ventura mía (que ya no sería sino milagro), me diere el cielo vida, las verá, y, con ellas, el fin de la Galatea, de quien sé está aficionado V. E., y con estas obras continuado mi deseo; guarde Dios a V. E. como puede. De Madrid a diez y nueve de Abril de mil y seiscientos y diez y seis años.

Criado de vuestra Excelencia,
Miguel de Cervantes

Tamén o economista napolitano Antonio Serra dedicoulle a súa obra Breve trattato delle cause che possono far abbondare li regni d'ouro e d'argento dove non sono miniere ("Breve tratado das causas que poden facer abundar o ouro e a prata nos reinos que non teñen minas", 1613), escrita en prisión (que compartía co filósofo Tommaso Campanella, por unha conxura para independizar Calabria). O Nápoles desa época foi un centro cultural de primeira orde, que contaba coa presenza de artistas do talle de Caravaggio e José de Ribeira.

Obra literaria e loita polos dereitos do reino de Galicia[editar | editar a fonte]

Historia del buho de Pedro Fernández de Castro.

O interese do VII Conde de Lemos pola literatura, unha constante na saga dos Condes de Lemos, e moi probablemente, inspirado polo seu tío, o Cardeal Rodrigo de Castro Osorio, levoulle a escribir numerosas cartas de gran valor; máis de duascentas consérvanse no Arquivo Histórico Nacional, téndose perdido a maior parte da súa abondosa, e coñecida por outras fontes, correspondencia cos escritores do Século de Ouro. Consérvanse así mesmo poemas: unhas décimas, gardadas na Biblioteca Nacional de España, códice 86, unhas redondillas, un soneto, unha glosa sobre unha décima do príncipe Filipe, un Romance, e coñéceselle a autoría de varias comedias e obras de teatro, hoxe perdidas; sábese con certeza da existencia dunha, titulada "A casa confusa", outra "Expulsión dos Mouriscos", e unha terceira que se coñece por unha crónica anónima conservada na Real Academia da Historia, e da cal ignórase o título.

É de lamentar o devastador incendio que sufriu o Palacio dos condes, en Monforte de Lemos, no que se perdeu o groso da biblioteca e fondo documental, ademais dunha incalculable colección de obras de arte; en devandito Palacio o Conde reuniu unha Academia literaria, da que participaron poetas como Juan de Moncayo.

Pero as obras máis celebradas do conde son de corte político-fantástico e na defensa da representatividade e dereitos do vello Reino de Galicia; Historia do deputado galego coas demais provincias de España, e especialmente O bufo galego facendo cortes coas demais aves de España, que, con estaren escritas en castelán, coma o resto da súa obra, son unha apelación na defensa de Galicia no concerto do resto de reinos da coroa española, e da continua reivindicación do reino Galego de ter voto en cortes. "O bufo galego", cuxo orixinal se conserva na Biblioteca Nacional de España, trátase dunha sátira política de tipo fantástico, como non existe outra da súa clase nesa época. Nela represéntase o Bufo galego parlamentando nun clareiro do bosque con outras aves ibéricas, que representan de maneira satírica os distintos reinos e provincias de España. O VII Conde de Lemos loitou denodada e insistentemente para que Galicia tivese voto de seu en cortes e non estivese representada como ata entón por Zamora, situación que se consideraba humillante para o vello reino. En 1520 unha comisión da nobreza pediu a Carlos I, unha vez máis, ese dereito, aducindo que "Galicia estaba suxeita a Zamora, con desdouro e descrédito da súa grandeza". Tal representación, que Galicia sempre desautorizou, crese que foi obtida a cambio de diñeiro, e nunha das ocasións ofrecéuselle ao Reino de Galicia recuperar o seu voto en troques dunha cantidade que non foi posible reunir. Así non pasaba ano sen que o conde remitise os seus escritos e protestas con esta demanda, lamentándose de que caesen en saco roto. Manuel Murguía di del:

"Entre os seus ningún sentiu como el as desgrazas de Galicia, ningún que de mellor vontade desposásese coas súas esperanzas nin se doese tanto das súas inmerecidos infortunios. A súa pluma, a súa palabra, a súa influencia, as súas riquezas, todo púidoo ao servizo do país galego. Só por iso debe sernos sacra a súa Memoria." (Manuel Murguía)

En 1602, o concello de Santiago de Compostela envíalle unha representación para "ofrecerlle todo agradecemento que esta cidade poida facer", e en 1610, en acta do mesmo municipio, é recoñecido como "a persoa a cuxo cargo está este negocio do voto". Constan así mesmo nos arquivos municipais as solicitudes para "que se faga mercé de apertar no negocio do voto" Finalmente, a súa reivindicación sería acollida o 13 de outubro de 1623 (un ano despois de morrer), por real carta de Filipe IV, supeditada a que o Reino de Galicia dese cen mil ducados, que se "aplicarían á construción de seis navíos precisamente necesarios naquela costa". Na acta de sesións da Xunta do Reino de Galicia recolleuse unha mención ao labor de D. Pedro, sen quen probablemente non fose posible alcanzar o vello soño galego.

Esta loita conduciu á frustración do conde, que en vida viu as súas esperanzas de gañar o voto en cortes para Galicia fracasadas en intrigas e conspiracións palacianas do Conde-duque de Olivares e o Duque de Uceda. Logo dunha entrevista co rei, que recollen Vesteiro Torres e o resto de historiadores que se ocuparon do tema, o conde expúxolle as súas queixas e a desatención das súas reivindicacións, tras o cal aduciu: "como non sei vivir na corte, pido a Súa Maxestade licenza para me retirar á miña casa de Galicia. E se ofendín á Súa Maxestade, presente está a miña cabeza"; ao que o rei repuxo "Conde, se queredes retirarvos, podedes facelo cando quixerdes". O Conde bicou as mans do rei e retirouse a Monforte para se entregar aos seus libros e faladoiros, non exento de amargura, aínda que o seu auténtico sentir figura en cartas remitidas a Bartolomé Leonardo de Argensola. Nelas afirma: "Se non podes o que queres, quererás o que podes"; "Lindos intres paso cos libros e con encomendarme a Deus. Todo é risa" e "Creme, así vivirei contento". Durante o seu retiro en Monforte mantense apartado da vida cortesá e diplomática e, tras perder o favor real, dedícase ao progreso do estado de vida das xentes de Lemos, centrándose en mellorar os oficios existentes: ferreiros, zapateiros, panadeiros ou oleiros. Introduce a industria da seda en Monforte e visita o resto das vilas da súa xurisdición, como Vilalba. Tamén se entrega á actividade literaria ata 1622, cando recibe noticia da agravación do estado de saúde da súa nai, que moraba en Madrid.

A morte do Gran Conde de Lemos[editar | editar a fonte]

Ao VII Conde de Lemos, en Monforte de Lemos.

A morte do Conde tivo lugar en Madrid, a onde acode a visitar a súa nai, gravemente enferma. Pero mentres a súa nai experimenta melloría, a débil saúde de Don Pedro deteriórase, ata o punto de que o 18 de setembro recibe a extrema unción no seu pazo da praza de Santiago.

Ás sete da mañá do mércores 19 de outubro de 1622, falece no seu pazo madrileño o "Gran Conde de Lemos". A súa súpeta morte deu que falar; apuntouse ao envelenamento por parte dos seus rivais e dos que alentaban as conspiracións contra a súa persoa, hipótese suscitada entre outras cousas por unha carta de Lope de Vega, na cal, lamentándose da morte do de Castro, di: "Moito hai que falar, e que non é para papel".

Ao día seguinte o seu cadaleito sae cara ao Mosteiro das Descalzas Reais, portado por cabaleiros da Orde de Alcántara, da cal era comendador, entre unha multitude que se achegara para despedilo. Leva o hábito branco da orde, e a súa espada, actualmente conservada na Real Armaría do Palacio Real de Madrid.

Sete anos despois os restos do Conde trasládanse ao relicario do Convento de Santa Clara (coñecido como "das Clarisas") de Monforte de Lemos, situado daquela na rúa Falagueira, no cal ingresaría como monxa a súa esposa, Catalina de la Cerda y Sandoval, en 1633, co nome de Sor Catalina da Concepción, tras pasar os anos seguintes ao falecemento do conde levando unha vida cada vez máis similar á das relixiosas do convento.

Os seus restos, canda os doutros familiares, serían posteriormente trasladados ao novo convento de Santa Clara, á beira do río Cabe, fundado pola propia Dona Catalina. O 27 de agosto de 1646 as rúas de Monforte engalanáronse de estandartes de caros tecidos e ricos tapices, para saudar unha longa comitiva, encabezada polos féretros de once monxas, portados por relixiosos da cidade, e seguidos polos ataúdes da esposa do que foi oitavo Conde de Lemos, Dona Lucrecia Legnano de Gatinara, o da sexta condesa de Lemos, Catalina de Zúñiga, e en último lugar, o féretro do Gran Conde de Lemos, Pedro Fernández de Castro e Andrade, portado por seis grandes do reino.

En 1648 faleceía dona Catalina, que sería enterrada xunto ao seu marido D. Pedro, baixo o seguinte epitafio gravado en láminas de bronce:

A mayor Gloria de Dios Todopoderoso
Para perpetua Memoria,
Pedro y Catalina, Marido y mujer, tan queridos,
Que aún ahora los alienta una misma alma.
El:
Aún de pocos años, presidió en Consejo de Indias, con tanto acierto
que le pudo contar la prudencia de por siglos.
Fue virrey de Nápoles, imitando, con tanta grandeza, la majestad de
Rey que respetó en el la fortuna la verdad de Felipo 3º.
Después fue presidente de Italia.Maior en todo que la embidia,
Superior á su fortuna, igual solo a si mismo, siempre el aplauso de todos.
Ella:
Tando mas que muger, quanto era menester, para ser igual a su
marido, nunca inferior á su prosperidad, ni rendida en travajos:
siempre afable robó los corazones, fue ejemplar de virtudes, colmo
de perfecciones, luz de hermosura, superior en nobleza,
tan primera en todo, que en nada se le contara segunda.
Excelentísimos CONDES DE LEMOS
Dieron lugar a este convento de descalzas Franciscanas, enriquecido con sus rentas, ennoblecido con su amparo en lo alto del lugar.Pero después que pasó a vida mejor el Conde de Lemos, la Condesa por ennoblecer mas el amor que le tuvo, sin divertirle á criatura le dió todo a Dios Consagrándose monja descalza de San Francisco que haviendo recibido el Velo con grande aplauso y admiración de España Víspera de S Agustín a 27 de agosto, para cumplir en todo la voluntad del Conde, ocho días después a 3 de septiembre escogió para edificar el Convento este mejor sitio. Poniendo en el la primera piedra el Reverendísimo Fray Rodrigo del Portillo Provinicial de su Provincial de Santiago dicho día 3 de septiembre año de cristo de 1634. Siendo Sumo Pontífice Urbano 8.Emperador Fernando segundo, Rey de España Felipo 4. Condes de Lemos Don Francisco y Doña Antonia.

Actualmente ignórase o paradoiro dos restos do Gran Conde de Lemos e a súa esposa Catalina. Sábese que foron ocultados nalgún lugar do Convento de Santa Clara, en Monforte, para protexelos das pillaxes, saqueos e desfeitas en igrexas e conventos durante a invasión francesa. Os detalles do seu enterramento, e moitas outras valiosísimas informacións, coñecémolas grazas á biografía de Dona Catalina, escrita por unha monxa do convento de Santa Clara.

Pedro Fernández de Castro y Andrade
Nacemento: 1560 Falecemento: 1634


Aristocracia galega
Precedido por
Fernando Ruiz De Castro


Conde de Lemos, Marqués de Sarria,
Conde de Andrade e Vilalba

1601? – 1634
Sucedido  por
Francisco Ruiz de Castro
Cargos Reais
Precedido por
Pablo de Laguna


Presidente do Consello de Indias
1603– 1609
Sucedido  por
Juan de Acuña
Precedido por
Juan Alonso Pimentel de Herrera


Vicerrei de Nápoles
1610– 1616
Sucedido  por
Pedro Téllez-Girón y Velasco
Precedido por
?


Presidente do Consello Supremo de Italia
1366? – 1377
Sucedido  por
?

Notas[editar | editar a fonte]

  1. 1,0 1,1 Lobato Fernández, Abel (2020). Mitra y ornato. El patrocinio artístico de los obispos de Palencia (1616-1711) (PDF) (Tese) (en castelán). Universidade de León. pp. 131–216, en 136–141. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]