Plano (audiovisual)

Fotografía enmarcada de medio corpo da estatua dun fotógrafo paparazzi en proceso de encadramento, en Bratislava.

Un plano é, nas artes audiovisuais, o espazo escénico (personaxes, obxectos, paisaxes) que capta a lente da cámara desde o inicio da rodaxe até que se detén. A mesma terminoloxía emprégase nas artes gráficas, especialmente na banda deseñada. Para poder diferenciar os planos clasifícanse segundo diferentes parámetros como o encadramento ou o ángulo que forma o obxectivo co obxecto ou persoa fotografados. Unha definición alternativa do plano sería "unidade básica da narrativa audiovisual".

No cine utilízase un conxunto de planos para construír unha escena, que no seu conxunto forman as secuencias para finalmente formar a película.

Os planos pódense clasificar segundo:

• A súa escala/proporción: tómase como referencia á figura humana. Pódense agrupar en planos descritivos, narrativos ou expresivos.
• O ángulo da cámara: dependendo da altura da cámara respecta os personaxes ou obxectos
• Punto de vista: Depende do punto de vista (interno ou externo) para mostrar a acción.

Planos segundo a escala

Os planos son nomeados segundo o encadramento da figura do personaxe, ou de varios personaxes no mesmo plano.

A medida que pasan os anos despois da chegada do cine, a sociedade dáse conta de que o significado dunha mensaxe depende, entre outras cousas, da selección que fagamos da realidade. É entón cando se busca procurar novas formas de encadramento e nace un vocabulario para poder distinguir con claridade os distintos tipos de planos, así como o valor e as emocións que provocan ao espectador.

Planos descritivos

• Gran plano xeral (GPX): É un plano que mostra un grande escenario ou unha gran multitude, onde non se poden ver pequenos detalles senón a situación na que acontece a escena. Ten un valor descritivo, de presentación, aínda que tamén pode adquirir un valor dramático ou solitario se comparamos as minúsculas proporcións dunha persoa con respecto á grandeza do medio.
• Plano xeral (PX): como o gran plano xeral, tamén mostra un escenario. Non obstante, faino desde unha posición moito máis próxima, polo que ofrece máis detalle do lugar ou da paisaxe. Tamén pode aparecer o suxeito ou o protagonista para presentarche unha escena ou contexto.
• Plano de conxunto (PC): Capta, nun ambiente xeral, un grupo de persoas que realizan algunha acción.
• Plano enteiro (PS): Tamén coñecido como plano figura é un plano que cobre só e completamente a figura ou personaxe, é dicir, da cabeza aos pés.

Cara norte do Eiger, Gran plano xeral, ás veces chamado plano de paisaxe ou de natureza.

Planos narrativos

• Plano americano (PA - P3/4): O plano americano ou tres cuartos é un dos máis coñecidos. Presente en moitas das películas ambientadas no Vello Oeste (Far West), onde aparecían os vaqueiros e era importante gravar as armas que levaban á altura da cintura até unha altura na que se lles daba importancia. Por iso tamén se lle chama tres cuartos, porque rexistra as tres cuartas partes da figura humana, da cabeza aos xeonllos.
• Plano medio (PM): Plano que encaixa desde a cabeza á cintura. É o plano e a distancia que mellor se adapta ao que vemos cando falamos con outra persoa, polo que é moi habitual nas conversas, por exemplo. Distinguimos tamén o plano medio curto, que está máis próximo á figura, enmarcando a cabeza até a metade do ventre, desvinculado do fondo e dándolle importancia só ao personaxe.

Planos expresivos

• Primeiro plano (PP): Cabeza da cabeza aos ombreiros, dándolle importancia á expresión do personaxe. É unha distancia moi próxima e íntima que pode transmitir tanto confianza como intimidade con respecto ao tema.
• Primeirísimo primeiro plano (PPP): Captúrase unha pequena parte do personaxe, como a cara, a man, os ollos... para que se vexa en cada detalle. Cando o obxecto mostrado está illado intencionadamente (a través dun cadro moi próximo ou dunha profundidade de campo moi pouca, por exemplo) chamámoslle plano de primeiro plano.
• Plano de detalle (PD): Encadramento moi próximo dunha acción ou obxecto, que se utiliza cando queremos que non pase desapercibido como pasaría noutro tipo de plano. No cine utilízase para darlle importancia a algo de xeito que lle dea sentido ou complemente a trama.
• Plano de escorzo: É un tipo de plano onde se ve parte do corpo do personaxe que está de costas, pódese combinar con calquera escala.

Planos segundo o ángulo da cámara

Diagrama que exemplifica cinco tipos de ángulos da cámara.

O ángulo, tamén coñecido como inclinación da cámara, é a diferenza de nivel entre a cámara de vídeo e o que se está a fotografar. Esta perspectiva, ademais de alterar a composición visual, é capaz de desvirtuar as proporcións e, en consecuencia, a mensaxe que se transmite ao espectador.

• Ángulo normal: Tamén coñecido como frontal, é aquel no que a cámara está perpendicular ao personaxe, de xeito que se forma unha liña imaxinaria practicamente recta que une os ollos do personaxe ou o centro xeométrico do obxecto coa lente da cámara.
• Ángulo picado: a cámara colócase sobre o obxecto ou personaxe, apuntando ao chan. Este, adopta dimensións menores que levan a un sentimento de inferioridade, inseguridade ou humillación, entre outros. Tamén se adoita utilizar para representar paisaxes ou multitudes con máis detalle. Cando adopta un ángulo completamente perpendicular ao eixe horizontal, chámase ángulo cenital, popularmente coñecido como vista de paxaro.
• Ángulo contrapicado ou contrapuntado: A cámara sitúase debaixo do personaxe e mira cara ao ceo, de xeito que o que se representa se alonga e agranda, dando unha sensación de superioridade, seguridade e poder, por exemplo. Fórmase un ángulo de noventa graos coa horizontal denominado ángulo nadir.
• Ángulo aberrante ou holandés: a cámara inclínase cara a un lado para gravar ou capturar imaxes, polo que vemos a imaxe torta, distorsionada. Isto transmite inestabilidade ou inquietude, xa que nos dá máis sensación de movemento debido a que non é estático. Por estes motivos non é un recurso moi utilizado, aínda que predomina nas secuencias de acción.

Planos segundo o punto de vista

Segundo o punto de vista, os planos poden describirse como:

• Plano obxectivo: Mostra a acción dende o punto de vista do espectador (punto de vista externo).
• Plano subxectivo: Mostra a acción dende o punto de vista dun personaxe integrado na acción (punto de vista interno). Axuda a entrar e salientar co mundo creado na ficción.
• Plano do obxecto ou obxectual: O punto de vista é desde un obxecto (como se mirase polos seus ollos).
• Plano subxectivo ou voyeur: É un plano subxectivo, pero a mirada faise a través dun obxecto, sexa unha lupa, uns prismáticos...
• Plano indirecto: A acción móstrase polos reflexos, xa sexa un espello ou auga.

Convencións na planificación relativas á tipoloxía de planos no cine

• Plano contra plano: Tamén escrito contra-plano ou contraplano. É unha técnica de rodaxe onde se gravan os actores por separado e posteriormente na sala de montaxe vanse alternando os planos para mostrar de forma continuada o rostro de cada un dos personaxes, se se quere mostrar o momento no que falan ou a súa reacción cando escoitan as palabras do outro personaxe. Pódese facer cunha única cámara ou con dúas ou máis cámaras e gravar a escena só unha vez. A mesma escala plana adoita repetirse entre plano e plano.
• Salto proporcional: tenta que os cambios entre plano e plano sexan suaves e progresivos na escala.
• Tempo de lectura: un plano debe estar en pantalla durante o tempo necesario para que un espectador comprenda os elementos máis significativos que o plano nos mostra.

Plano secuencia

Ocorre cando toda a acción dramática (secuencia) se realiza nun único plano. Apareceu nas primeiras películas dos irmáns Lumière, cando aínda non existía a montaxe, e co paso do tempo converteuse nun recurso con grandes finalidades expresivas. Pode ter a finalidade de xerar pracer visual, relacionar accións/personaxes/espazos, potenciar o suspense, transmitir autenticidade... Aquí, plano e secuencia toman a mesma definición.

Plano cinematográfico: Similar ao plano secuencia, pero coa particularidade de que neste caso toda a película está rodada sen ningún corte, todo nunha secuencia, nun plano. A película está composta só por un plano secuencia e é moi infrecuente, alén de dificultoso. Algúns filmes con esta composición son Birdman de A. G. Iñárritu ou 1917 de Sam Mendes, e ás veces está falseado (non é gravado só durante dúas horas sen interrupción).

Plano director: Diferénciase do plano cinematográfico en que neste caso a película, aínda que se quere rodar nun único plano, ten en conta posibles cortes e edicións no momento da montaxe que permitirán darlle máis ritmo á acción...

Transicións entre planos

No cine atopamos diferentes técnicas á hora de cambiar dun plano a outro, combinándoas. Estas técnicas denomínanse transicións ou signos de puntuación, e podemos atopar, segundo a finalidade buscada, distintos tipos:

• Corte: É a transición máis habitual e fórmase ao pasar dun plano ao seguinte sen engadir ningún efecto. Isto úsase para dar continuidade no tempo e no espazo, polo que as diferenzas entre planos non deberían ser significativas, pero confundirían o espectador.
• Encadeado: prodúcese cando unha imaxe se vai transformando progresivamente noutra. Esta técnica utilízase cando non pasou moito tempo narrativo entre os planos ou para unir dúas ideas relacionadas ou en conflito.
• Fundidos:
  • Fundido a negro: é pasar dunha imaxe á seguinte indo primeiro a un marco completamente negro gradualmente (a imaxe escurece). O seguinte plano vai xurdindo aclarándose aos poucos. Case non notamos este efecto porque o cerebro ve a imaxe aínda que o cadro estea en negro (persistencia visual polo fenómeno phi). Os usos máis habituais son indicar o paso do tempo, mostrar un flashback ou flashforward, marcar o final dunha escena ou dunha película etc.
  • Fundición a branco: é a mesma técnica que a negro, pero cun cadro branco. Os usos, porén, poden ser outros simbolicamente e queren suscitar un sentimento de liberación, esperanza, descubrimento da realidade, espertar etc. Tamén se pode usar a técnica regulando a intensidade lumínica fundindo a un gris máis ou menos claro, ou con diversas tonalidades que acheguen á escena un matiz semántico a través do cromatismo.
• Cortina (wipe): consiste en mover un plano horizontalmente para deixar paso ao seguinte. Esta transición deixou de utilizarse habitualmente no cine, con excepcións (é frecuente por exemplo nos filmes de Star Wars), pero podemos atopala en moitos programas de televisión. O seu uso mostra un gran distanciamento temporal e espacial.
• Whip pan: este é un movemento de cámara moi rápido, que non distingue claramente a imaxe. Ten un efecto moi semellante ao desenfoque. Utilízase en transicións de escenas cheas de acción.
• Foco (enfocar/desenfocar; focus-in/focus-out): consiste, como o seu nome indica, no paso dun plano a outro usando o enfoque ou desenfoque do obxectivo. Esta transición utilízase por exemplo para diferenciar a realidade da vixilia e dun soño, o espertar dun coma, un recordo...
• Match-cut: Consiste en unir dous planos por semellanza ou contraste do contido da imaxe e faise tanto por corte como por encadeado. Adoita marcar o cambio de escenario.

Véxase tamén

Outros artigos

• Montaxe
• Plano sonoro ou de son

Ligazóns externas

• Linguaxe cinematográfica (en catalán)