Ramón Regueira

Ramón Regueira

Biografía
Nacemento	10 de marzo de 1943 (81 anos) Melide, España
Educación	Universidade de Salamanca
Actividade
Ocupación	catedrático, filósofo

Ramón Regueira Varela, nado en Melide (San Salvador de Camba, Rodeiro) o 10 de marzo 1943, é un filósofo e profesor xubilado de filosofía no ensino medio. Licenciado en Teoloxía e Filosofía. Escribiu e publicou en galego acerca de temas relacionados fundamentalmente coa filosofía, o pensamento galego e o nacionalismo. Foi un dos fundadores da Aula Castelao de Filosofía.

Biografía

Ramón Regueira Varela naceu o día 10 de marzo do ano 1943 na aldea de Melide (parroquia de San Salvador de Camba), pertencente ao concello pontevedrés de Rodeiro.

Naquela época tratábase de saír da aldea co fin de buscar futuro na cidade. Regueira optou pola vía do estudo. O feito de decantarse polo estudo da Teoloxía e da Filosofía, as carreiras que cursou na súa traxectoria académica, non foron escollidas por vocación, senón da necesidade material. Comezou a súa formación académica no Seminario de Lugo, do cal saíu posteriormente grazas a unha bolsa de estudos que o levou á Universidade Pontificia de Salamanca. Nesta universidade cursou primeiro Teoloxía e máis tarde Filosofía. Unha vez rematada a carreira de Filosofía, Ramón someteuse ao xuízo do tribunal mixto composto por profesorado da Facultade de Filosofía da Universidade de Madrid. Unha vez graduado presentouse primeiro á oposición para profesor agregado e posteriormente á oposición para o título de Catedrático de Filosofía e Ensinanzas Medias. Ingresou primeiro como profesor de Filosofía no Instituto Feminino de Lugo, logo no Instituto Sánchez Cantón de Pontevedra e finalmente, nesa mesma cidade, no IES Valle Inclán; no que exerceu a docencia durante 25 anos antes de xubilarse.

Ramón Regueira impartiu clase durante o franquismo. Naquela época non atopou excesivo freo ou resistencia fronte á súa actividade docente ou mesmo fronte ao que el podía dicir nas súas clases. Con todo, destaca a impresión e estrañeza que causaba nos seus primeiros anos como docente ao ser un dos únicos profesores que empregaban o galego nas súas clases. Regueira afirma que sempre se sentiu esixido polos seus alumnos e que os considera os seus “pais biográficos”, xa que foron eles os que máis foron conformando e cambiando o seu pensamento ao longo da súa vida académica. Ademais a gran esixencia e expectativa ás que se vía sometido por parte de seu alumnado sempre lle serviron como aliciente para non poder fuxir do compromiso político e da conciencia crítica nunha época convulsa como era o franquismo. Isto influenciou profundamente a súa idea de que a filosofía, igual que ten unha gran parte teórica, debe ter tamén un compoñente práctico que sexa coherente coas ideas que un defende. Isto levoulle a organizar grupos de investigación filosófica como o Grupo de Lugo en 1976, o Grupo Soán en 1990 e o máis importante deles, a Aula Castelao, fundada no curso 1981-1982 no IES Valle Inclán de Pontevedra e da que foi o seu primeiro presidente. Foi un dos primeiros en escribir manuais de filosofía en galego: Introdución á filosofía (1979) ou Historia da filosofía (1980).

Influencias

En canto os seus escritos, foi influído polos clásicos galegos coma Castelao ou Neira Vilas, filósofos como Heidegger, Marx, Hegel ou a filosofía da liberación, movemento filosófico en consonancia co seu pensamento e o seu enfoque dunha filosofía que teña a capacidade de distinguir as implicacións ético-históricas. Debido á súa formación en Teoloxía tamén mantivo contacto coa filosofía medieval, en especial con Santo Tomé de Aquino. Con respecto a Neira Vilas, para Regueira significaba para el tres cousas: a emigración, respondendo a preguntas coma: por que e para que se emigra e que significa emigrar; a colonización dos pobos, coma un pobo pode colonizar a outro, invadindo o seu pensamento e cultura; e compromiso coa realidade. Estas tres palabras remiten a tres das palabras fundamentais, respectivamente, de Regueira: o materialismo, o nacionalismo e o compromiso.

Pensamento

O pensamento de Regueira xira, fundamentalmente en torno a tres conceptos: materialismo, nacionalismo e compromiso. Para el, a filosofía é un “saber dinámico que se fai ao fío do tempo e das persoas”; non se pode falar dun saber que se acepte como “verdade absoluta”. A filosofía, pois, ten estas características:

1. Totalidade-radicalismo: “A filosofía pretende buscar a orixe, a razón última, o sentido, o porqué a estrutura... desde a que as realidades concretas teñen o seu ser, o seu significado, a súa explicación”. A filosofía busca unha visión totalizadora, sistemática e pechada da realidade; esta demanda fai que atenda a unha complexidade de elementos conectados entre si. Esta visión totalizadora está condicionada por unha “praxe real”, por unha serie de elementos económicos ou culturais.
2. Dialéctico: O saber filosófico aparece nun proceso de creación que depende da persoa e da cultura. O saber filosófico non logra a identidade dentro de si mesmo, senón que é contraditorio. O contraditorio vese obrigado a desenvolverse, a contradición debe superarse. A necesidade interna de superación da contradición é o motor do desenvolvemento humano. As contradicións de cada época histórica son diferentes e na superación das mesmas todos necesitamos de todo.
3. Necesidade: As cousas cobran sentido na interdependencia. Ver as cousas nas súas contradicións implica ver como nada é alleo, senón que todo ten unha explicación; nada escapa da interdependencia. Nada queda fóra da totalidade.
4. Problematismo: A filosofía é un problema en si mesmo. As ciencias teñen como problema coñecer o seu obxecto e logo dominalo; en cambio, a filosofía non ten un obxecto determinado, senón que depende de que a realidade llo brinde.
5. Teoría: Todo o mencionado, leva a unha comprensión da realidade. A comprensión da realidade debe tender á súa transformación. Non se fai filosofía para divertirse, senón para vivir mellor. “A filosofía por tanto non pretende ocultar a realidade, senón desvelala para que a persoa sexa máis autónoma e responsable”. A teoría debe ir ligada á praxe.

Regueira entende a Filosofía como un saber “de segundo tipo”, unha reflexión sobre a realidade que posibilitan as ciencias ou saberes de “primeiro tipo”. As ciencias ou saberes de “primeiro tipo” constitúen o seu campo autónomo unha vez determinan o seu obxecto; a Filosofía reflexiona sobre estes produtos das ciencias e tamén pretende pecharse sistematicamente. Na medida en que é pragmática, a filosofía debe empregarse para a intelección dunha realidade dinámica e determinada polo espazo. Esta debe servir a modo de “mapamundi” para poder moverse polo mundo. O pensamento de Regueira asume un enfoque materialista; a realidade que se nos presenta é material. As ideas brotan desta realidade determinada pola economía, a política, a sociedade e a cultura. Regueira define a ideoloxía como a ordenación das ideas. As ideas son as representacións mentais da realidade e a partir desa representación guíase a praxe. Unhas ideas adecuadas conforman á realidade e unha ideoloxía organiza o actuar, sendo este algo inevitable, algo necesario e, polo tanto, algo sobre o que se debe de tomar partido; Regueira afirma que “é necesario ter unha ideoloxía”. Sen teoría non hai praxe, pero non se pode quedar só na praxe.

Ao tempo, a ideoloxía debe orientarse en función da praxe real. A filosofía, en tanto ideoloxía, opera como un “mapamundi” que debe ser seguido e tomado en serio. Debe haber un compromiso coas ideas. De aí que Regueira admire a Viqueira ou a Castelao polo seu compromiso da praxe coa teoría. As condicións materiais constrúen; porén, non determinan. Para Regueira os individuos posúen a liberdade de elixir ser consecuentes ou non, están “botados” á acción ineludiblemente; aí entra a consecuencia e a coherencia propia do seu pensamento.

As realidades que tratan de ser comprendidas sistematicamente atenden a unha determinada verdade, teñen unha demanda. Regueira, no caso de Galiza, como unha realidade que é, preocúpase por dita demanda de verdade que Galiza ten.

Para Regueira, o “desclasamento”, é algo desprezable; fuxir das propias raíces é fuxir dun mesmo como produto delas. O pensamento de Regueira é nacionalista; Galiza é unha nación, e sendo isto unha realidade débense superar as contradicións que ofrece. Para Regueira a nación non é unha natureza última ou unha esencia, senón un produto da historia. Galiza fórmase co paso do tempo e das condicións materiais.

Os principais problemas de Galiza xiran en torno á existencia dunha ideoloxía única, a saber, a globalización impón un marco ideolóxico único, un mono-logos sobre o que todo se debe subsumir. Para Regueira o capitalismo é imperialista, tanto material, como idealmente; Galiza debe fuxir dese imperialismo e atender á súa propia verdade. A concepción da filosofía como comprensión dunha determinada realidade implica que hai unha infinita pluralidade delas; no momento no que se concibe unha Filosofía “oficial” esas realidades están sendo reducidas e non se atende a esas verdades: aí chega a opresión. Galiza ten uns malestares que a ideoloxía única non deixa superar precisamente porque é a raíz destes; este mesmo problema trouxo consigo outros derivados tales como o envellecemento da poboación, a desaparición do traballo ou a “folclorización” da cultura.

Dentro do pensamento de Regueira, a filosofía que precisa Galiza é unha ideoloxía materialista, dialéctica e crítica. Regueira a isto súmalle tres principios os que debe atender Galiza, a xustiza social, a soberanía nacional e a democracia popular. Se ben dentro dos distintos espazos atópase unha diversidade de culturas que conviven entre elas, sempre hai culturas que se impoñen ás outras (proceso coherente coa ideoloxía única). Neste caso, o que se lle impón a Galiza é o Estado, a Unión Europea e a Globalización. O sistema capitalista é incompatible coa vida e coa natureza e iso hoxe estase traducindo nun gran problema: a carencia de enfoque no uso das novas tecnoloxías. Regueira afirma que as novas tecnoloxías son algo moi a ter en conta como un perigo para o pensamento, a continuidade da filosofía e o propio vivir das sociedades. A tecnocracia que nos ameaza é froito do capitalismo imperialista e a ideoloxía única que impón baseada no beneficio.

Obras

• Xoán Vicente Viqueira: Teoría e praxe, 1992.
• Xosé Neira Vilas: narrador, poeta, xornalista, historiador da nosa emigración, 2002.

Obras colectivas

• Introducción á filosofía, 1979.
• Historia da Filosofía, 1980.
• Antón Losada: Teoría e praxe, 1984.
• O pensamento galego na Historia. Aproximación crítica, 1989.
• Filosofía e compromiso, 2004.
• Crisis de la modernidad y filosofías ibéricas, 2013.

Véxase tamén

Bibliografía

• Santorum, Gracia (2009). Dicionario de escritores de Deza. A Estrada: Fervenza. p. 91. ISBN 978-84-96368-00-2.