Ortografía do bretón

A ortografía bretoa (en bretón doareoù-skrivañ ar brezhoneg) é a transcrición do bretón, lingua céltica da familia indoeuropea falada na Baixa Bretaña, en alfabeto latino. Foi obxecto de varias reformas e intentos de normalización sucesivos e ás veces concorrentes: polos xesuítas no século XVIII, polos autores do Renacemento bretón do século XIX e os intentos durante o século XIX de lograr unha ortografía unificada ás veces contraditoria no respecto ás variedades dialectais da lingua (leoneg, tregerieg, gwenedeg e kerneveg).

Antecedentes

Primeiras transcricións

A transcrición máis antiga en bretón atopouse nun sarcófago nunha capela próxima á vila de Lomareg no municipio de Krac'h, preto de An Alre: irha ima in ri (en bretón moderno: amañ emañ ar roue), que significa "aquí xace o rei". A inscrición está datada no reinado de Waroc'h I, e crese que este podería estar enterrado nel. As probas que apoian esta tese son:

• A etimoloxía de Alre/Auray (se vén do latín Aula Regia), que fai pensar nunha corte real.
• A data de fundación de Alre/Auray, un castelo de tipo mota e patio datado do século V.

Os restos seguintes atopáronse baixo dúas formas diferentes:

• As glosas en manuscritos latinos: trátanse dunha breve explicación en bretón de termos latinos para o uso de escribas e copistas.
• Nomes de lugares e persoas, especialmente nos cartularios das abadías que compilaban os actos dos soberanos, as actas de doazón ...

As glosas foron estudadas especialmente por Léon Fleuriot.

Da mesma época data o Manuscrito de Leiden, de feito un fragmento dun tratado sobre medicina e botánica escrito en latín con 30 palabras bretoas que se atopou na Universidade de Leiden. Data de 590 (século VI), dous séculos e medio antes do Xuramento de Estrasburgo (842), considerado o primeiro texto en francés.

Como a maioría das linguas de Europa occidental, o bretón transcríbese en alfabeto latino. Pero o alfabeto latino non ten transcrición para algúns fonemas particulares de bretón. Os autores da Idade Media tiveron que utilizar dígrafos ou trígrafos para representar certos sons bretóns. Así, por exemplo, introduciuse a grafía -ff para indicar unha vogal nasal. Por exemplo, o nome Henaff (ortografía moderna Henañ) pronúnciase /(h)enã/. Orixinalmente, en bretón antigo e bretón medio non se escriban as mutacións.

A reforma dos xesuítas

A partir do século XVIII, os xesuítas puxeron en marcha campañas de evanxelización. Na Baixa Bretaña a gran maioría da poboación non falaba francés, agás nos portos de Brest e Lorient. Isto obrigou aos xesuítas a aprenderen bretón. Para facilitar o seu ensino escribiron gramáticas, métodos, etc. Despois introducíronse novas características, atribuídas a Julien Maunoir, pero cuxo uso era anterior:

• o abandono das formas reflexivas en desuso (me em, ez em, en em, on em, hoz em, ho em), substituídas uniformemente por en em.
• o abandono da rima interior e a versificación.
• a grafía -ff que indica a nasalización da vocal precedente substitúese por -n.
• o abandono das letras mudas en diferentes palabras, en particular unha serie de z intervocálicos (hezre faise here, cazr convértese en caer),
• escritura das mutacións consonánticas .

Así, a pesar de que ata ese momento sempre se escriba tat ("pai"), aínda que a pronuncia desta palabra cambiaba dependendo do contexto, agora coa forma mutada escríbese:

• ma tat "meu pai", pronunciado /ma'sa:t/ despois /ma'za:t/, e agora escrito ma zad.
• da tat "teu pai", pronunciado /da'da:t/, agora escríbese da dad.

Ás veces (normalmente os nomes propios), escríbese a letra mutada antes da letra sen mutar para facilitar o recoñecemento das palabras. Por exemplo, Itron vMaría "Virxe María", ou emaon o vont da gKemper "Vou a Kemper".

Foi neste momento cando comezou o período do bretón moderno, e onde se ve que as grafías difiren: mentres que a grafía antiga (reformada polos xesuítas) se converte de feito en estándar para os tres bispados de Cornualla, Tregor e León, outra grafía aparece a finais do século XVIII para transcribir o dialecto gwenedeg (que ten unha gramática e sobre todo unha pronunciación relativamente distante das demais). Deste xeito haberá dúas tradicións literarias, en leoneg e en gwenedeg.

En 1716, o monxe Dom Loeiz Le Pelletier compuxo un Dictionnaire de la langue bretonne (publicado en 1752) onde propón estandarizar w en gw e k antes das vogais e e i.

A reforma de Le Gonidec

Cando Jean-François-Marie Le Gonidec produciu entre 1800 e 1840 a Grammaire celto-bretonne e o Dictionnaire français-breton, tamén renovou a ortografía. O seu obxectivo era transcribir foneticamente a lingua (para ser máis exactos, o dialecto leoneg), para superar a posíbel influencia do francés e ser máis simple e coherente. Así, xeneraliza o uso da letra k para o son /k/ ata entón escrito c ou qu, a letra g para o son /g/ antes de i e e...

Este enfoque céntrase exclusivamente na fonética do leoneg no sentido de sacar da ortografía certas marcas etimolóxicas: polo tanto, o z úsase para rexistrar todos os sons /z/, aínda que non distinguía que algúns /z/ procedían de antigos /θ/ ou /ð/ (sons que corresponden ao th do inglés de thin e this respectivamente, conservados en galés, onde se escriben th e dd), a letra s representa os outros sons /z/ procedentes dos antigos /s/ intervocálicos, e as grafías ss ou c ou ç que representan os sons /s/ da lingua moderna, como en francés.

Durante o século XIX, a grafía de Le Gonidec e a súa versión revisada do dicionario de Troude usáronse en paralelo coa ortografía clásica: primeiro con timidez, rexeitada en gran parte, unha vez que foi aceptada pola igrexa. Tamén se empregaron mesturas anárquicas.

A primeira grafía unificada

Non obstante, durante o século XIX, as grafías empregadas eran bastante diferentes segundo o lugar de orixe do escritor e, polo tanto, do seu dialecto, segundo estivera escolarizado ou non ... Por outra banda, algúns textos foron escritos dun xeito fonético, de xeito que a transcrición variaba dun autor a outro, segundo soubese ou non o francés. A ausencia dunha autoridade central que arbitrase as distintas opcións ortográficas facilitou a multiplicidade de grafías.

Pola súa banda, os escritores trataron de remediar esta situación perfeccionando a ortografía co fin de admitir todas as variedades dialectais na mesma norma escrita. O obxectivo era conseguir que o máximo de dialectos aceptasen a mesma ortografía. Estes esforzos terían éxito no comezo do século XX, engadindo termos da pronunciación dialectal.

En 1908 o gramático Frañsez Vallée e o lingüista Emil Ernod crearon un entendemento dos escritores bretóns que propuña unha ortografía común baseada no dialecto leoneg mellorado por Le Gonidec. A maioría dos autores chegaron a un acordo sobre o estándar (que despois recibiu o nome de KLT en referencia ás iniciais de tres bispados bretóns, Kernev, León e Treger). Non chegaron a un acordo, con todo, cos escritores de Bro Gwened, que continuaron escribindo coa ortografía antiga. As innovacións introducidas en 1908 consistiron en:

• Xeneralización do uso de y para semiconsoante /j/. Agora escríbese Yann en vez de Iann (cf. Emgann Kergidu), ya en vez de ia (algúns quixeron estender esta práctica aos plurais en -ien, -iou, cousa que sería coherente).
• Uso de gw no canto de gu para escribir a combinación /g/, permitindo así a diferenciación de /g/ (comparar por exemplo gouel «festa» e gwell «mellor»)
• Uso de ilh para o son /ʎ/ (l «mollado»).
• A transcrición das consoantes finais é un problema particular en bretón, que varían segundo o contexto fonético: son xordos ao final da palabra (terminación ou interrupción da frase) e sonoros en asociación (ex: Mad eo («é bo») pronúnciase /ma:de/ mentres Se zo mad («está ben») pronúnciase /sezoma:t/ ou /zezoma:t/). Decidiuse transcribir os substantivos cun final sonora e os adxectivos con final xordo (por exemplo mad: o "bo" (contrario do mal) ~ mat: o adxectivo "bo", pero os dous pronúncianse do mesmo xeito).

Entre 1910 e 1930 fixéronse novas propostas para aproximar a ortografía KLT e a do gwenedeg. En particular, en 1911 o cóengo e gramático de Gwened Pierre Le Goff propuxo unha síntese de ortografía a Frañsez Vallée e Emil Ernod en Saint-Brieuc. A principal innovación foi o dígrafo zh usado nos dialectos KLT onde se pronuncia /z/ (ou non se pronuncia) e en gwenedeg se pronuncia /h/, de xeito que Breizh "Bretaña" se pronuncia Breih en Vannes e Breiz no resto do país (o zh xeralmente corresponde a un antigo /θ/). Esta proposta non prosperou debido a causa das diferenzas sobre a transcrición c'h do fonema /x/.

A Bodadeg veur Emglew ar Brezhonegerien (Grande Asemblea da alianza de Bretonófonos) tivo lugar o 28 de decembro de 1936 no Hotel Terminus de Lorient, por iniciativa de Xavier de Langlais, secretario de Emglew ar Brezhonegerien KLTG (Asemblea dos Bretonófonos KLTG) e baixo o patrocinio de Ar Brezhoneg er Skol. Estes principios resumíronse nunha proposta de Xavier de Langlais en 1936. Consistiron no uso das seguintes grafías:

• -v para o son /w/ que en Goëlo se pronuncia /v/ ou /f/ cando os outros dialectos adoitan pronunciar /w/ ou un son aproximado (ex.: Piou é moitas veces escrito piv, brao convértese en brav, etc.). Esta notación ten a vantaxe de poñer de manifesto que o radical deriva dunha palabra (ex.: brav → bravañ mentres que antes brava derivaba de brao). Finalmente, está marcado indicando unha pronunciación do gwenedeg diferente (a proposta inicial suxire usar a grafía w na que agora se usa -v).
• o dígrafo zh proposto en 1911.

Estas propostas foron inicialmente rexeitadas pola maioría dos escritores, principalmente Roparz Hemon. En 1938, celebrouse unha nova reunión en Lorient que rematou sen acordo, esta vez con innovacións propostas polos escritores de Bro Gwened, como Auguste Guillevic, Loeiz Herrieu e Xavier de Langlais.

Creación do peurunvan (ortografía unificada)

En 1941 o réxime de Vichy declarouse disposto a tolerar o ensino do bretón (aínda que a lingua bretoa fora duramente reprimida nas escolas), pero "lamenta" que non sexa posíbel debido á existencia de varias variedades ortográficas.

O 8 de xullo de 1941 un comité de escritores (Roparz Hemon, Loeiz Herrieu, Frañsez Kervella, O Abade Perrot, Bourdelles, Uguen, Abeozen, o padre Le Goff, Gwilherm Berthou, Loeiz Ar Floc'h, ...) reuniuse e aprobou unha ortografía unificada ante a necesidade de permitir o ensino do bretón. Como resultado dito, ao final do ano permitiuse o ensino facultativo do bretón ata unha hora á semana fóra do horario escolar normal. Esta ortografía foi adoptada gradualmente de 1941 a 1942.

Esta ortografía denomínase a miúdo KLTG (en referencia á unificación entre a grafía KLT e gwenedeg en bretón). Tamén é coñecido como peurunvan "totalmente unificado" ou escritura "zh", o dígrafo zh foi tomado como un símbolo da unificación da ortografía do gwenedeg e os outros dialectos.

Tras a liberación, o decano da Facultade de Artes de Roazhon fixo pública a súa negativa a admitir os exames que a universidade controlaba desta ortografía que el chamou "cientificamente reprobábel" e "improvisada" o 8 de xullo de 1941 a instancias do ocupante.

Esta ortografía foi seguida por máis da metade dos autores en lingua bretoa, xa sexan máis antigos que Loeiz Ar Floc'h, Youen Olier, Marsel Klerg, Per Denez, Abanna e Goulven Pennaod ou os máis recentes da xeración UDB, como Erwan Evenou ou Yann-Ber Piriou, e logo por Kergoat e Alan Botrel. En 1958 creouse Kuzul ar Brezhoneg, unha federación que agrupa as asociacións bretoas militantes pola ortografía unificada de bretón.

A ortografía universitaria (ar skolveurieg)

Despois da guerra, algúns autores negáronse a usar a escritura Peurunvan por mor do compromiso coa colaboración dalgúns dos seus promotores. Por outra banda, durante os anos 50 produciuse o "milagre bretón", o paso dunha agricultura baseada na explotación de pequenas parcelas a unha agricultura case industrial (mecanización, fusión de pequenas explotacións en grandes, consolidación e desenvolvemento de cooperativas, etc.). Ao mesmo tempo, houbo un balance lingüístico: os vellos falaban bretón entre eles pero falaban en francés aos fillos, para lles evitar a humillación que sufriron na súa mocidade (como o símbolo) e para lles facilitar o acceso á cultura francesa, considerada máis atractiva para a adopción dunha lingua percibida como moderna (lingua da cidade e burguesa) en lugar dunha lingua devaluada (o bretón, unha lingua desprestixiada despois dun século de educación, lingua de campesiños, xente pobre, etc.). Así que non é estraño ver nos distritos centrais da Bretaña persoas nacidas antes de 1950 falaren bretón entre eles e francés aos nenos e estranxeiros.

O movemento asociativo Emgleo Breiz de promoción da lingua bretoa propuxo en 1953 unha nova ortografía, que debía axudar aos que querían aprender o bretón a dominaren a súa pronuncia, empregando unha ortografía máis próxima ás convencións francesas. A ruptura coa ortografía antiga foi minimizada polo feito de que a igrexa abandonou practicamente o ensino do bretón nas últimas décadas, o bretón non se ensina en absoluto, senón que se transmite oralmente.

Esta grafía creada polo cóengo François Falc'hun chamouse "escritura universitaria" (skolveurieg), xa que foi adoptada pola administración nas universidades. Tamén a chamaron "escrita de Brest", xa que moitos escritores que a adoptaron falaban o leoneg, que fora durante moito tempo o estándar vehicular do KLT. Ao mesmo tempo, ideouse unha escrita universitaria do gwenedeg, coa que comparte trazos comúns. En comparación co Peurunvan, as súas características son:

• Substitución da grafía c'h por h en todos os casos en que a pronuncia é maioritaria é /h/.
• Xeneralización da forma sonora das consoantes finais de adxectivos, preposicións e formas verbais (por exemplo, Mad eo e N'eo ket mat).
• A restitución da ortografía tradicional en vez de v do peurunvan na pronuncia /w/, por exemplo brao e liou en lugar de brav e liv.
• Simplificación en -m do -mp en primeira persoa do plural dos verbos.
• Marca opcional da nasalización de infinitivos (pronunciación de Bro Dreger) e superlativos (Bro Dreger e Bro Gernev).
• Escritura dos antigos ditongos ao e ae como ô e ê.
• Notación das mutacións /s/ en /z/, como antes do peurunvan.
• Posíbel notación das mutacións de /ʃ/, escrita ch, en /ʒ/, escrita j, e de /f/, escrita f, en /v/, escrita 'f.
• Algúns axustes na ortografía dalgunhas palabras concretas: ema no canto de emañ, oll no canto de holl, ...

Esta grafía foi moi criticada por certos inconvenientes:

• Sobre o papel non ten a pretensión de ser a única en todo o territorio bretonófono, nin sequera para o KLT. Pero os seus usuarios a miúdo aliñáronse coa versión leonesa: a restitución do z leoneg na reedición das obras en tregoreg (Bilzig) ...
• Non fai distinción entre "h" mudo e "h" sonoro (escrito c'h en peurunvan: ex. bihan (h mudo) ~ nehi (h pronunciado), morhed (h pronunciado) ~ morhoh (h mudo o primeiro e sonoro o segundo).
• Confunde a grafía ill o /ʎ/ mollado e o /l/ tras i breve: ex. pillig (i breve + l) ~ pillou (l mollado).
• Escribe un son final sonoro para os adxectivos e non a notación de «zh».
• Non escribe a nasalización dos infinitivos, o que non permite distinguir as dúas clases dos verbos do bretón.
• A escritura do -mp da primeira persoa do plural en -m, et dos c'h en h xa non é foneticamente apropiada cando se afasta do leoneg.

A ortografía universitaria só é empregada pola tendencia rexionalista do movemento bretón, que agrupa desde personalidades próximas ao MRP ou do gaullismo, cristiáns laicos e católicos practicantes, eclesiásticos e relixiosos das dioceses de Kemper e Bro Leon, así como simpatizantes do Partido Comunista. ou organizacións afins. Algúns denominan esta grafía ar falc'huneg, en honra ao seu creador.

A escritura interdialectal (etrerannyezhel)

A finais dos anos 1960, co fin de reducir a fenda entre a escritura unificada e a escritura académica, os defensores de ambos sistemas (e os insatisfeitos cun e outro como Leon Fleuriot) reuníronse varias veces para intentar buscar unha solución de compromiso. Nestas reunións establecéronse as bases da ortografía "etimolóxica" ou "interdialectal". O proxecto non prosperou. Algúns rexeitaron o zh polo seu símbolo nacionalista (ou nazi). Para Denez, en cambio, non quería cambiar o peurunvan.

Non obstante, en 1975, por petición da Unión Democrática bretoa e co fin de publicar o seu método assimil en bretón, Fañch Morvannou propuxo unha nova ortografía baseada nas conclusións das reunións modificadas. Esta grafía, chamada interdialectal (etrerannyezhel), segundo os seus defensores, ofrece as vantaxes:

• Reflicte mellor a etimoloxía das palabras, xa sexa de orixe celta ou latina: trata de ser científica.
• Aproxima ortograficamente o bretón ás linguas irmás (galés e córnico).
• Tamén está preto da ortografía anterior de Le Gonidec.
• Evita algúns erros na pronunciación.
• Esfórzase por satisfacer mellor as diferenzas dialectais: pretende ser igualitario.

Esta ortografía retoma algúns dos principios do peurunvan aportando algunhas modificacións:

• as consoantes ao final da palabra nótanse por unha consoante sonora como a universitaria.
• zh úsase para notar o /θ/ etimolóxico, correspondente a un th do galés (que fora a idea orixinal) agás cando é inicial ou en palabras compostas: unha ducia de palabras peurunvan en zh (diwezhat, ezhomm, kouezhañ, lazhañ, Roazhon, ...) escribiranse cun z simple en interdialectal (diwezad, ezomm, kouezañ, lazañ, Roazon, ...) cando se escribían con h en gwenedeg: estes z non proveñen dun /θ/ senón dun /ð/ (galés dd) e non se pronuncian en Bro Kernev nin en Bro Dreger, pero o zh non sempre é mudo en Bro Gernev (ex. c'hoazh, brizhili,...).
• o /z/ fica escrito z cando provén dun antigo /ð/: ruz, druz, goz, newez, dimeziñ, etc., pero escríbese s cando vén dun vello /s/: izel "baixo" tornouse isel como en galés isel e o irlandés iseal, azen "burro" tórnase asenn como en latín asinus, noz "noite" convértese en nos como en galés, bretón medio e córnico; pronúnciase sempre en todas partes /s/ pero escríbese ss: paseal «pasar» vólvese passeal, dous «suave» vólvese douss. Exemplo global o peurunvan azezet on war ar plouz dous convértese no interdialectal en: asezet on war ar plous douss, o z de asezet adoita ser mudo fóra de Bro Leon, diferenza invisíbel de ortografía peurunvan azezet.
• algúns v do peurunvan escríbense w: liv (liou ou liu en universitario "cor" convértese en liw, semellante ao galés lliw, glav (glao ou glaù en universitario) "choiva" convértese en glaw como en galés.
• modifícanse algunhas palabras illadas.

Esta ortografía só foi empregada pola editorial Skol Vreizh, polo gramático Fañch Morvannou (método Assimil), polo dicionario de Francis Favereau (aínda que os contos publicounos en ortografía unificada), no conto Donaw de Iwan Tangi, o dicionario de matemáticas de Jean Marot, os poemas de Jean-Claude Le Ruyet e os libros de Jean-Yves Plourin.

Nova versión (2003)

Unha versión que se considera a máis científica desta ortografía foi proposta en 2003 por Albert Deshayes no Dictionnaire Étymologique du breton, xa que buscaba ter unha base máis etimolóxica. Corrixe algúns puntos  :

• o /z/ proveniente do antigo /s/ está sistematicamente escrito s (nalgunhas palabras, Fañch Morvannou conservara z ): amzer «tempo» convértese en amser coma en galés. Isto provoca novas confusións, como harsañ con /z/ e farsal con /s/, falzer con /z/ e falser con /s/ de Morvannou confundidos en falser.
• supresión dos zh non etimolóxicos, aínda que se pronuncien /h/ en gwenedeg, así kerhet do gwenedeg é transcrito kerzed (o grupo -rz- indicando a variación). Os outros rz seguen rz (como peurzorn) e deben pronunciarse /r/ en bretón de Gwened.
• o uso de consoantes finais sonoras ou xordas está sistematizado segundo a etimoloxía, reflectida na vogal precedente (longa ou curta, o uso das sonoras esténdese ao participio pasado e á palabra ked (que Falc'hun propuxera deixar como xorda).
• A ortografía de moitas palabras modifícase nun sentido máis etimolóxico: ovn no canto de aon ("medo"), ew no canto de eo (forma do verbo "ser") - xeralmente cun resultado positivo sobre a calidade interdialectal da ortografía, yein en vez de yen (frío), laesenn, do francés antigo lei ("lei"), en vez de lezenn.
• O ditongo aou e a súa versión non acentuada où son escritos ow (como en córnico): low no canto de laou «pó», pilhow no canto de pilhoù «trapos» e pilhowaer no canto de pilhaouaer «farrapeiro». Nestes casos, a relación entre as palabras derivadas vese máis clara: park > parkow > parkowier en lugar de park > parkoù > parkaouier/parkeier. Poderíase obxectar que con esta notación ocúltase o feito de que o fonema se pronuncie /u/ en posición átona. Ademais, esta notación socava a integridade do sistema, xa que se usa «w», en etrerannyezhel, malia que se pronuncia tanto /w/ como /v/, como en gwenn, que mutado se pronuncia xeralmente /vɛn/ como en un nor wenn (/œ̃n nɔ:ʁ vɛn/). Ou, por exemplo, ninguén pronuncia laou como */lov/.

Comparación das tres ortografías

Comparación

Etrerannyezhel (1975)	Peurunvan (1941)	Skolveurieg (1956)	Tradución
glaw	glav	glao	chuvia
piw	piv	piou	quen
levr	levr	leor	dlibro
eWid	evit	evid	para
gant	gant	gand	con
anezhi	anezhi	anezi	a ela
ouzhpen	ouzhpenn	ouspenn	máis
brawañ	bravañ	brava	Superlativo de brav, bonito
pelec'h	pelec'h	peleh	onde

Polémica sobre a ortografía do bretón

Periodicamente estouran polémicas sobre a elección da ortografía, mesturando ortografía, lingua e política. Hai dous tipos de polémicas: a que dividen os bretonófonos pola súa opción lingüística e a que é causada polos contrarios ao bretón.

Unha lingua, dous bandos, tres ortografías

Despois da segunda guerra mundial houbo unha división na elección da ortografía:

• Un bando (chamado nacionalista polos seus opositores) a favor de manter a ortografía peurunvan na liña marcada por Gwalarn. Inclúe a revista Al Liamm e os cursos por correspondencia Skol Ober, co obxectivo de desenvolver un bretón unificado, lingua de creación para a literatura e a educación.
• Outro bando (chamado rexionalista polos seus opositores), que inclúe comunistas e confesionais, usa a ortografía universitaria, para preservar o bretón tradicional, nunha sociedade na que non había perspectivas de apertura ao ensino do bretón, aínda que moitos crían, erroneamente, que a lei Deixonne de 1951 permitiría o desenvolvemento deste. Utilizouse nalgunhas emisións de radio e televisión en bretón (primeiro con Charlez ar Gall e logo con Fañch Broudig) e tivo certo eco grazas ás edicións de Emgleo Breiz e a revista Brud Nevez.
• En 1975, para superar esta división, creouse a ortografía interdialectal (etrerannyezhzel). Pero todos mantivéronse fieis á súa posición (ortografía unificada contra ortografía universitaria) e o intento de unificación foi un fracaso. A revista Planedenn, publicada nesta ortografía, tivo unha vida moi efémera e as edicións de Skol Vreizh que a apoiaron abríronse gradualmente á ortografía peurunvan.

O cambio político de 1981 que permitiu a creación da licenciatura en bretón, despois do CAPES e do DEUG, promoveu o ensino do bretón e a formación impartida na universidade da Alta Bretaña en Rennes, onde o peurunvan é a única ortografa universitaria. Os cambios sociolóxicos debilitaron a outra tendencia, e a Universidade da Bretaña en Brest tamén está aberta ás diferenzas.

Situación actual

Durante os anos 80 a situación foise aclarando:

• A aparición desde 1976 das escolas Diwan contribuíu enormemente á expansión da ortografía peurunvan, moi empregada na educación, na vida pública e nas publicacións. Todas as novas asociacións ou novas revistas creadas despois, como Bremañ (1980) ou Ya! (2005) seguiron o seu exemplo, incluíndo, por suposto, as edicións para mozos, os libros ou revistas para nenos publicadas por An Here, Keit Vimp Bev ou Sav-heol. Tamén son usados por case todos os profesores de clases bilingües e polos profesores católicos da Universidade da Alta Bretaña (Rennes II) e por algúns profesores da Universidade da Bretaña Occidental (UBO) de Brest.
• A Wikipedia bretoa usa principalmente esta ortografía.
• Por outra banda, a ortografía universitaria (skolveurieg) segue sendo empregada por Emgleo Breiz e as súas publicacións, dirixidas por Fañch Broudig .
• A escritura interdialectal (etrerannyezhel) só se usa de xeito anecdótico na educación. Tamén se usa na Universidade da Bretaña Occidental (UBO) de Brest e é recoñecida pola Escola de Graduados da Universidade da Alta Bretaña (Rennes II) como escritura normalizada e codificada para a obtención de diplomas. A editorial Skol Vreiz estrea libros nesta ortografía e cada ano a asociación bretoa Ar Falz organiza un curso de bretón onde está representada esta escrita. A asociación de Vannes Tremenvoe e as obras de Skolius usan o interdialectal como grafía de referencia.

A situación non é exactamente a de 1975, e as rivalidades diminuíron moito. Os vellos argumentos xa non se limitan aos soberanos que se opoñen a bretón en xeral. Hai incluso escritores, como Goulc'han Kervella ou o prolífico Mikael Madeg que publican os seus textos nas dúas principais ortografías.

O Skrivadenn ou ditado en bretón, un concurso anual de ditados de 4 a 84 anos e ao que asistiron 400 participantes en marzo do 2006, usa a ortografía peurunvana .

Véxase tamén

Bibliografía

• Kenneth Hurlstone Jackson, A Historical Phonology of Breton, Dublin Institute for Advanced Studies, Dublín, desembre 1967, ISBN 978-0901282538

Outros artigos

• Mutacións do bretón.
• Sinalización bilingüe en bretón.

Ligazóns externas

• (en francés) Les orthographes du breton, por Francis Favereau.
• (en francés) En parlant d'orthographe, por Alan-Joseph Raude.

Programas de corrección ortográfica

• An Drouizig Difazier 2013, por An Drouizig (programa gratuíto, para Microsoft Office - bretón unificado).
• LibreOffice, por An Drouizig. O paquete lingüístico bretón da suite LibreOffice inclúe igualmente un corrector (bretón unificado).