Elda

Elda

Bandeira Brasón
Localización
38°28′53″N 0°47′25″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Comunidade Valenciana
Provincia	Provincia de Alacant
Capital de	Vinalopó Mitjà
Capital	Elda
Poboación
Poboación	53.034 (2023) (1.182,21 hab./km²)
Lingua oficial	lingua castelá (lingua predominante)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade Intermunicipal de La Vall del Vinalopó
Superficie	44,86 km²
Altitude	395 m
Comparte fronteira con	Sax, Novelda Petrer Salinas Monòver
Organización política
• Alcalde	Rubén Alfaro Bernabé (en) (2015–)
Identificador descritivo
Código postal	03600
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	03066
Código ARGOS de concellos	03066
Outro
Irmandado con	Novo Hamburgo (pt) San Luís (pt) Arnedo
Sitio web	elda.es

Elda é unha cidade do País Valenciano, situada na provincia de Alacant. Ten unha poboación de 55.174 habitantes segundo o censo de 2008, ocupando o 7º posto en número de habitantes entre as cidades da provincia de Alacant e o seu termo municipal ocupa unha área de 44,86 km². Situada a beiras do río Vinalopó, é a cidade máis importante da comarca do Vinalopó Mitjà e forma, con Petrer, unha conurbación de 88.775 habitantes. Conta cunha importante industria de calzado, en particular o de señora, que representa a principal actividade económica da poboación.

Toponimia

Na época imperial romana, no Itinerario de Antonino faise referencia a unha desviación da Vía Augusta entre Ad Turres e Aspis co nome de ad Iso, unha poboación cuxo topónimo podería ser Ellum, facendo referencia probabelmente ao poboado de El Monastil. Durante a época romana foi denominada Elo. Durante os anos 610-675, na época visigoda, existen referencias dunha sé episcopal elotana, formada polo topónimo elo- (redución fonética do latín Iso) e o afixo -tana. Nas Décadas de Escolano de 1611 aparecen as formas Idella e Dádeo, a primeira relacionada cos musulmáns, derivada da segunda. Outro documento, o Manual Xeográfico de P. Orozco Sánchez de 1878 cita Idella como topónimo ibérico do que deriva a forma Daellos. Durante a época medieval producíronse moitos erros de transcrición, chamándose Eloe e Edelle mentres outros documentos adoptan Ella en castelán e Etla en catalán. A partir do século XV queda fixada a forma Elda.

Xeografía

Termo municipal de Elda, destacando os principais accidentes xeográficos.

Elda atópase situada ao sueste da Península Ibérica e ao noroeste da provincia de Alacant (País Valenciano). Áchase a 395 m de altura sobre o nivel do mar e dista aproximadamente 40 km da capital provincial.

Elda sitúase na comarca do Vinalopó Mitjà, e constitúe un dos núcleos urbanos máis importantes non só da provincia, senón de toda a rexión valenciana. A cidade sitúase nas profundidades do val do río Vinalopó e é atravesada por este. O relevo circundante é eminentemente montañoso, e forma unha especie de cunca; as serras máis importantes da zona son a do Sit, o Cavall e o Maigmó ao leste. Na zona norte-noroeste, atópase unha sucesión de cadeas montañosas, a Torreta, o Monastil, e as dúas montañas de máis importancia que se atopan no termo: Bolón e Camara. Ao sur atópase o macizo de Bateig, mentres que ao oeste se expande a planicie cara a Monòver, e as montañas xa se atopan dentro do seu municipio.

Climograma de Elda.

La Torreta é unha serra de baixa altura que pecha o casco urbano polo norte, pero a contrario do que comunmente se cre, non marca o límite municipal con Sax. Chámase así porque no devandito monte atopábase unha torre de vixía con restos árabes cuxa base é de orixe romana. A inseguridade do camiño que comunicaba Sax con Elda, e o solitario do paraxe, onde adoitaban apostarse almogávares granadinos, que pretendían capturar aos viandantes e as súas mercancías e trasladalos a Granada, fixeron que apenas se transitase polo devandito lugar.

A actividade sísmica na zona é notábel dada a proximidade do límite da placa tectónica eurasiática e a súa fricción coa africana, aínda que as ocasións en que dita actividade sísmica é percibida polos homes son contadas.

O clima é tipicamente mediterráneo: seco, de invernos curtos e suaves, veráns calmos e escaseza de choivas en xeral. No entanto, ás veces na primavera, pero especialmente no outono, prodúcese o fenómeno da chamada "gota fría" e as precipitacións multiplícanse de forma espectacular, o que pode chegar a propiciar subidas repentinas no nivel dos ríos e causar graves inundacións. O exemplo de gota fría recente que máis afectou á cidade foi o de outubro de 1982, aínda que en anos posteriores, como 1997 e 1999, as inundacións tamén foron memorables e causaron serias desfeitas en infraestruturas e perdas na agricultura da comarca.

Localidades limítrofes

	Norte: Sax
Oeste: Monòver e Les Salines	Elda	Leste: Petrer
	Sur: Novelda

Economía

Traballo nas canteiras de Bateig (1905).

A cidade de Elda foi o motor da actividade industrial do calzado no val. Desde tempo atrás existía unha artesanía dedicada á manufactura do esparto, unha planta que abundaba moito na zona. Con todo, a actividade foi decaendo debido á desaparición da planta, provocando a emigración.

A mediados do século XIX, comezou a xurdir unha nova industria dedicada á fabricación de calzado de pel. Ao principio tratábase de modestos artesáns que fabricaban os zapatos e vendíanos polas feiras dos pobos. A finais do século XIX iniciouse unha transformación, aparecendo as primeiras fábricas con maquinaria movida por animais. A principios do XX, a produción de zapatos ocupaba o terceiro lugar na produción provincial, tralos téxtiles e o viño.

O primeiro cuarto do século XX coñeceu un forte desenvolvemento, pero a década dos corenta supuxo unha profunda depresión que obrigou a unha reestruturación das industrias do calzado. A industria atomizouse e volveu aos seus inicios artesanais. Apareceron moitos pequenos talleres artesáns que adquirían as diferentes pezas do zapato (tacóns, solas etc.) noutros talleres especializados tan só nesa produción e proporcionaban traballo a domicilio, sobre todo ás mulleres que, cunha máquina de coser na súa casa, resolvían o aparado. Isto supuxo o nacemento do que hoxe se coñece como economía mergullada, aínda vixente e alicerce no que se baseou esta industria durante moitos anos.

O Colexio Pare Manjón, antiga sede da FICIA

A creación en 1960 da FICIA (Feira Internacional do Calzado e Industrias Afíns) supuxo o empurrón definitivo. Volveron de novo as grandes fábricas e racionalizouse a fabricación e exportación de calzado, que se converteu nunha boa fonte de ganancias. A construción dun gran palacio feiral, a creación do CEPEX (Centro Promotor de Exportacións) e o INESCOP (Instituto Español do Calzado e Conexas) consolidaron a Elda como unha importante capital zapateira.

O elevado grao de especialización da economía de Elda faina moi vulnerable en función das variacións do sector. Por exemplo, a cotización de divisas, principalmente o dólar, por ser Estados Unidos un dos máis fortes compradores, inflúe notablemente no desenvolvemento e evolución desta industria.

Nos últimos anos o sector entrou en crise, en parte debido á competencia asiática. A dependencia do calzado é case total, dado que a maior parte dos traballadores están empregados na devandita industria ou en produtos auxiliares do calzado, aínda que comezan a aflorar industrias alternativas nos seus polígonos industriais, con boas comunicacións cara á autovía.

Demografía

ano poboación 1315 1.200 1350 870 1355 830 1366 351 1500 910 1510 968 1565 1.445 1595 2.250 1608 2.200 1609 480

ano poboación 1653 812 1663 972 1705 1.832 1718 1.539 1730 2.280 1740 2.657 1760 2.830 1767 3.101 1790 3.915 1800 3.988

ano poboación 1835 3.696 1860 4.085 1877 4.337 1900 6.131 1950 20.699 1960 28.751 1980 53.117 1990 57.515 2000 51.501 2007 55.289

A historia demográfica máis antiga da vila de Elda é difícil de establecer con absoluta certeza, dado que os censos cos que se elaborou polos historiadores ao longo do tempo baseáronse nos contribuíntes á Coroa. Sábese que a comunidade cristiá chegou a poboala no século XIII con non máis de 130 persoas que se asentaron lonxe da poboación musulmá, no que hoxe se coñece como ermida de San Antón, sendo o número de residentes non cristiáns cinco veces superior.

Festas

Mouros e cristiáns

Esquadra da comparsa de cristiáns. Ano 2006.

As festas de Mouros e Cristiáns de Elda celébranse en honor a Santo Antón a primeira fin de semana de xuño. Na orixe das festas celebrábanse a mediados de xaneiro, coincidindo coa festividade do santo, pero en 1946 optouse por atrasalas seis meses co fin de que non se deslucisen coas baixas temperaturas. Así en xaneiro celébrase a media festa, na que desfilan as escuadras premiadas en cada comparsa.

Existen catro comparsas no bando mouro: hosts do Cadí, marroquinos, musulmáns e realistas; e cinco no bando cristián: contrabandistas, cristiáns, estudantes, piratas e cíngaros. O mércores é o día do Pregón, a partir deste momento empezan as festas.

Festas maiores

Acto de córrer la traca

Durante os días 7, 8 e 9 de setembro celébranse as Festas maiores na honra dos Santos Patróns, a Virxe da Saúde e o Cristo do Bo Suceso coa tradicional alborada e diversos actos cívico-relixiosos: procesións, concursos, verbenas, actuacións musicais...

Cabe destacar como actos relixiosos principais, a Gran Salve cantada con coro e orquestra o día 7 de setembro; os días 8 e 9 de setembro as dúas Misas Maiores, tamén acompañadas de orquestra e coro e as procesións que recorren as principais rúas da cidade.

Fallas

As fallas de Elda datan do ano 1954 e desde entón séguese celebrando ininterrompidamente. As datas de celebración son de xoves a domingo da segunda semana de setembro.

A Festa iníciase o primeiro sábado de setembro co acto de exaltación da Fallera Maior e Fallera Maior Infantil de Elda, máximas representantes da festa. Ao día seguinte procédese ao traslado en romería e desde a ermida de San Crispín e ata a parroquia da Inmaculada, dos Santos Patróns Sant Crispín i Sant Crispiniano, acompañados por tódolos festeiros e pobo en xeral, xa que estes Santos son tamén os Patróns da industria do calzado, base da economía eldense. A partir do xoves, noite na que se plantan os monumentos, pódese gozar en todos os barrios de diversidade de actos (pasacalles, pirotécnica, concursos e verbenas). Durante estes días adóitase celebrar concursos de gachamigas, paellas, tortillas etc., tendo a oportunidade de degustar todos estes preparados culinarios, así como as xoubas e a sangría.