Cuarte de Huerva

Cuarte de Huerva

Epónimo	Río Huerva
Localización
41°35′37″N 0°56′20″O
Estado	España
Comunidade autónoma	Aragón
Provincia	Provincia de Zaragoza
Comarca	Zaragoza
Capital	Cuarte de Huerva
Poboación
Poboación	14.701 (2023) (1.643,23 hab./km²)
Lingua oficial	lingua castelá (lingua predominante)
Xeografía
Parte de	Mancomunidade de Augas de Cuarte-Cadrete e María de Huerva Mancomunidade Ribera Bajo Huerva
Superficie	8,946382 km²
Altitude	299 m
Comparte fronteira con	Zaragoza Cadrete
Organización política
• Alcalde	Jesús Pérez Pérez
Identificador descritivo
Código postal	50410
Fuso horario	UTC+01:00
Código INE	50089
Sitio web	cuartedehuerva.es

Cuarte de Huerva é un concello da provincia de Zaragoza, en Aragón.

Localidades limítrofes

O termo municipal limita con Zaragoza, concretamente co barrio de Casabranca, no distrito Universidade e co municipio de Cadrete. Cuarte de Huerva está situado ao sur de Zaragoza, a capital da provincia do mesmo nome e da Comunidade Autónoma de Aragón. Pola Estrada Nacional N-330, con destino Valencia, sitúase apenas a 6 quilómetros da saída da capital.

Historia

Como resultado de investigacións realizadas, púidose establecer de xeito fiábel, en primeiro lugar, o valor etimológico do nome da localidade -Cuarte- que postula o seu avoengo latino e a súa localización xunto ao miliario alzado xunto á vía romana a Laminium, "quartus" ou cuarto a partir de Caesaraugusta, calzada que continuaba a devandita vía militar ata Care (Cariñena), estación de descanso para as lexións nos tempos de César e do seu sobriño Augusto, dous mil anos atrás. A tal vía a Laminium -que o "Itinerarium" de Antonino Pío prolonga desde Zaragoza ata Mérida- era unha das principais rutas viaxeiras da España citerior e recibía o seu nome da cidade de Laminio. Non era desusado que os miliarios influísen na formación de topónimos, xa que no mesmo caso de Cuarte están outros municipios aragoneses como Utebo (octavus), Nueno (novenus), Quinto...

Asomada a vila de Cuarte á mesma beiravía da calzada que unía a cidade de Zaragoza co Centro e co Levante, a rede das comunicacións viarias tiñan necesariamente que tela moi en conta. Dúas efemérides moi distantes entre si, o desterro do bispo San Valero, no ano 303, e a breve estancia de Filipe II en 1585, pon de manifesto o valor estratéxico e viaxeiro dunha poboación que, como a veciña Botorrita, conta a súa existencia por milenios e non por séculos. Do paso por Cuarte de San Valero e do diácono Vicente fálannos as actas dos mártires e a coñecida obra de Martín Carrillo, escrita en 1615. Da breve permanencia do Rei Prudente entre os "cuartenses" fálanos o "archero" Cock, historiador que foi da viaxe do monarca español desde Madrid ata Zaragoza, por un itinerario xeográfico que seguía a ruta de Madrid, Molina, Monreal del Campo, Daroca, Cariñena, Cuarte, Zaragoza.

O documento máis antigo que se conserva en relación coa vila de Cuarte é do ano 1128, ao ser liberada por Afonso I o Batallador. Está poboada por mouros que subscriben pactos co rei a cambio de non abandonaren as súas terras e os seus gandos. Polo que respecta, pois, á súa veciñanza, non lle afectará a depresión demográfica experimentada polo "territorium" cesaraugustano. O testamento de Afonso I, morto en Sariñena en 1134, e o repartimento de terras feito polo rei aos seus colaboradores inmediatos, condicionaron o futuro da alxama de Cuarte, mourisca na súa totalidade.

A Orde Militar de San Xoán, dita do Hospital, convértese en señora dos destinos da veciñanza en virtude dunha concordia subscrita na vila de Magallón, no ano 1137, entre o conde Ramón Berenguer IV de Barcelona, Príncipe Gobernador de Aragón, e os cabaleiros do Amorne, de San Xoán de Xerusalén e do Santo Sepulcro, concordia que atribuíu os cabaleiros de San Xoán terras e casas tanto dentro de Zaragoza como nas vilas e aldeas de Ambel, Borja, Remolinos, Cuarte, Cadrete, Grisén e outras moitas localidades máis, nas que exerceu a dobre xurisdición civil e criminal e o mero e mixto imperio o xefe da referida Orde de San Xoán de Xerusalén, é dicir, o Castelán de Amposta, Señor e Dono temporal da vila de Cuate e da súa alxama de mouriscos, que polo número dos seus veciños ocupaba o oitavo lugar entre as do Reino de Aragón, segundo o censo do Marqués de Aitona do ano 1610, que cifra en 281 lumes ou veciños os que houberon de abandonar a vila, camiño do desterro africano, por orde de Filipe III, o que significou a repoboación cristiá da localidade, disposta dunha parte, polos Cabaleiros do Hospital, e doutra parte, polo Abade e monxes do mosteiro de Santa Fe, relixiosos da Orde do Císter, donos do dominio útil de gran parte de Cuarte desde que en 1341, ano en que Miguel Pérez Zapata transmitiu ao seu favor os bens sitios que en Cuarte posuían os Zapata desde a propia reconquista da vila en 1127, prólogo da de Cariñena, que pasou no mesmo ano a poder de Afonso I de Aragón.

Convertidos os Zapata, a partir de entón, nos grandes propietarios rurais de Cuarte, xuntamente cos Cabaleiros da Orde de San Xoán, o primeiro que aparece nos fastos históricos de Cuarte é Sancho Sánchez Zapata, que tomou parte na conquista de Zaragoza (1118) e de Calatayud (1120). Nomeado polo rei tenente da honra da entón vila e capital do Jalón, o seu neto Pedro Pérez Zapata é nomeado en 1208 Xustiza Maior do Reino, desempeñando este alto oficio - o máis importante despois do rei- ata o ano 1247. Sucedeuno no cargo o seu fillo Juan Pérez Zapata, mencionado por Zurita como Xustiza en 1249 e ascendente do Pedro que cedeu todas as súas terras situadas en ambas as ribeiras do Huerva aos monxes bernardos, que foron as testemuñas inmediatas da historia de Cuarte ata o ano 1835, en que Mendizábal decretou a exclaustración de todos os relixiosos españois. Nestes 494 anos, é dicir, desde 1341 a 1835, os monxes de Santa Fe foron cos cabaleiros sanxoanistas os que rexeron a veciñanza de Cuarte na dobre vertente civil e relixiosa.

No Libro de Actos Comúns do Concello de Zaragoza correspondente ao ano 1471 afírmase que o Castellán de Amposta é o Señor Temporal da vila de Cuarte, cuxos vasalos dependían no relixioso do Mosteiro de Santa Fe, desde o século XIV o terratenente máis importante nesta zona do río Huerva. Outros donos de relevo érano na mesma época os señores de Plasencia e Bardallur, os Lanuza, cuxo xefe era naquel momento Mosen Martín de Lanuza.

Tendo en conta que tanto Cuarte como Cadrete eran e son dous reducidos enclaves municipais incrustados dentro do amplo territorio municipal de Zaragoza, as súas respectivas veciñanzas tiñan dificultades para dispor de terras de cultivo e de pastos para os seus gandos. No xa citado Arquivo Municipal de Zaragoza consérvase o mandamento dos xurados da Cidade, datado o 4 de decembro de 1467 polo que se ordena aos veciños e habitantes da alxama mourisca de Cuarte o desaloxo inmediato dos sotos e terras que ocupan fraudulentamente no veciño territorio cesaraugustano, cuxas mouteiras alteraron para facelas pasar como terras do dominio da localidade e non de Zaragoza. E ao non poder Cuarte descoñecer a xustiza dos rexedores de Zaragoza, prevalidos da influencia tanto do Castellán de Amposta como do Abade de Santa Fe conseguen reter as terras en litixio a partir do referido ano 1472, en que a autoridade do reiXoán II de Aragón houbo de mediar no conflito. Involucrados na mesma pendencia que Cuarte estiveron entón os municipios limítrofes de Cadrete, Maria, Botorrita, Mozota e Muel, responsables segundo o de Zaragoza de alterar no seu proveito as antigas "fronteiras" ou demarcacións entre uns e outros.

Ata a guerra civil de 1936-1939, a veciñanza de Cuarte non se repuxo da sangría demográfica provocada pola expulsión mourisca de 1610, que significou o exilio de 1.405 conversos nados e criados na vila, que tantos significan e representaban eses 281 lumes ou fogares que antes sinalabamos. Entón, e segundo conta o xeógrafo portugués Juan Bautista Labaña quedou reducida a súa veciñanza case a cero, sen que a repoboación ordenada pola Orde de San Juan e polos monxes de Santa Fe lograse chegar ás primitivas cotas de poboación. No ano 1936 o censo oficial da vila de Cuarte totalizaba soamente 271 habitantes, que dez anos despois se cifraba en 322.

O estirón demográfico da localidade prodúcese coa transformación de Zaragoza nun dos polos de desenvolvemento industrial, que se inicia na década dos anos 60, en que a metrópole do Ebro se estende pola Nacional 330 en dirección a Teruel. A ambos os dous lados desta estrada proliferan as factorías industriais, converténdoa nun apéndice do seu centro urbano. O cordón umbilical que une a vila coa capital non é outro que o chamado Camiño de Cuarte, transformado nun emporio de actividade industrial e deportiva, no que se acha instalado o Club Tiro de Pichón de Zaragoza, o Colexio Lestonac da Compañía de María, Industrial Papeleira, S.A., a Emisora Ou.M. de Radio Nacional de España, o Convento das Nais Dominicas da nosa Señora das Vitorias etc. etc. Polo demais, centos e centos de chalés converten a vila de Cuarte en "cidade de repouso" dos zaragozanos, con preferencia a outras zonas da periferia da capital do Ebro, menos afectadas por esta transformación.

Economía

O municipio caracterízase polo seu dinamismo empresarial, logrado por un decidido impulso das corporacións locais e pola expansión de empresas antes situadas na capital, fundamentalmente do barrio de Torrero, o que o situou á cabeza dos índices económicos de toda España. Entre os seus negocios destaca a relación coa Administración 46 de lotería de Zaragoza.

Administración

Lexislatura	Nome	Partido
1979-1983	-	-
1983-1987	-	-
1987-1991	-	-
1991-1995	Jesús Pérez Pérez	PAR
1995-1999	Jesús Pérez Pérez	PAR
1999-2003	Jesús Pérez Pérez	PAR
2003-2007	Jesús Pérez Pérez	PAR

Demografía

1900	1910	1920	1930	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2008
275	298	295	271	322	386	491	744	1.148	1.353	1.922	6.404