Criptozooloxía

A criptozooloxía (do grego κρυπτός [cryptós] "oculto", ζῷον [zôov], "animal" e λόγος [lógos], "estudo"); literalmente: "O estudo dos animais ocultos") é a disciplina que realiza o estudo e a busca de hipotéticos animais actuais cuxa existencia é algo máis que sospeitosa, tales como o delfín do Senegal ou, máis coñecidos, o Yeti e o monstro do lago Ness, así como de animais considerados extintos ou descoñecidos para a ciencia, pero presentes na mitoloxía e mais no folclore. Estes animais, denominados críptidos polos criptozoólogos, estarían quedando, segundo eles, fóra dos catálogos da zooloxía contemporánea.

O neoloxismo criptozooloxía, cuxa mesma definición non está claramente establecida, é, segundo o GDT, unha

Ciencia que trata de estudar obxectivamente o caso dos animais só coñecidos por testemuñas, pezas anatómicas ou fotografías de valor cuestionábel.

A criptozooloxía recibiu moi pouca atención por parte da comunidade científica e os escépticos,^[1]^[2] que a consideran como unha pseudociencia. E non existe ningunha formacíón universitaria de criptozooloxía e ningún instituto científico oficial da mesma.

Deste xeito, cada quen pode titularse criptozoólogo. Pero non debe considerarse como relativo á criptozooloxía mais que o que se relaciona co traballo dun zoólogo interesado pola criptozooloxía, so pena de verse nun catálogo de representantes da lenda urbana, da mitoloxía ou do sensacionalismo.

O traballo dos zoólogos interesados na criptozooloxía consiste esencialmente, por outra parte, en rexeitar ou desacreditar as ironías, segundo o zoólogo Bernard Heuvelmans, considerado o creador da criptozooloxía na súa obra de referencia Sobre a pegada das bestas ignoradas.

Se esta falta de organización xúlgase rexeitábel, o feito mesmo de estudar tamén as testemuñas (por definición subxectivas) suscita a crítica da gran maioría da comunidade científica.

Estudo

As persoas que se dedican ao estudo e investigación da criptozoología fanse chamar criptozoólogos, mentres que as hipotéticas criaturas en cuestión son denominadas críptidos.

Na criptozooloxía presúmese a hipotética existencia real dos críptidos, xa que algunhas das características que presentarían estes animais fanlles crer (aos criptozoólogos) que existen posibilidades de que estas criaturas existan.

A criptozooloxía dedícase ao estudo destes presuntos animais descoñecidos, dos cales posúen unha gran lista de citas a través do tempo, e que nalgúns casos foron descritos por algunhas supostas testemuñas que informaron avistamentos ocasionais entregando unha descrición coincidente coas supostas características de animais extintos.

Aínda que popular e antigamente asociábase á criptozooloxía con todas as criaturas mitolóxicas presentes nos mitos ou lendas, os criptozoólogos modernos non se dedican a estudar todas estas criaturas fantásticas. Para que unha delas mereza ser estudada e catalogada como críptido debe presentar as características anteriormente mencionadas.

Igualmente, a criptozoología inclúe dentro do seu ámbito certos descubrimentos da zooloxía realizados por zoólogos por simple casualidade, que sr citan e se utilizan como xustificación da súa disciplina. Entre estes animais os máis coñecidos son a bolboreta esfinxe de Morgan (cuxa existencia foi predita por Charles Darwin), a lura xigante (da cal afirman que orixinou a lenda do kraken), o celacanto (que se cría extinto), ou o okapi (cuxo descubrimento a principios do século XX causou impacto mundial), entre outros.

Historia

A invención do termo criptozooloxía adoita atribuírse ao zoólogo franco-belga Bernard Heuvelmans (1916-2001), quen definiu esta disciplina como

«o estudo dos animais sobre cuxa existencia só posuímos evidencia circunstancial e testemuñal, ou ben dos que as evidencias materiais se consideran insuficientes pola maioría».

O seu libro de 1955 “Sobre a pegada das bestas ignoradas” é a miúdo visto como a xénese desta disciplina, pero o mesmo Heuvelmans remontou ditas orixes a Anthonid Cornelis Oudemans e o seu estudo de 1892 “A gran serpe mariña”.

Posteriormente, Heuvelmans argumentou que a criptozooloxía debía practicarse con rigor científico, pero tamén cunha actitude aberta e interdisciplinar, dando a estes termos, por tanto, un sentido alleo ao do verdadeiro "rigor científico".

Ademais, segundo Heuvelmans, débese tamén prestar especial atención ás tradicións e crenzas populares sobre estas criaturas. Aínda que adoitan estar revestidas de elementos fantásticos e inverosímiles, as lendas populares poden conter algunha parte de verdade que puidera axudar a guiar a investigación sobre "animais inusuais".

En España existe unha obra temperá sobre o tema, do doutor José Luis Barceló, editada por Telstar en 1967 e titulada Animales desconocidos sobre la tierra.

O ocapi, que durante anos fora coñecido só polos relatos recompilados dos pigmeos, usouse como emblema da International Society of Cryptozoology, a pesar de non ter sido descuberto por criptozoólogos.

O ocapi, símbolo da defunta International Society of Cryptozoology.

A editorial Espasa Calpe, publicou en 1963 “El pez pulmonado, el dodo y el unicornio”, de Willy Ley, traducido do inglés por José Banfi e Alfredo B. Besio e publicado orixinalmente baixo o título de “The Lungfish, the dodo, and the Unicorn” en 1941, 1945 e 1948 por The Viking Press Inc.

Entre os criptozoólogos con titulación universitaria en Zooloxía temos (ademais do fundador Bernard Heuvelmans) a Karl Shuker, Loren Coleman, Anthonie Cornelis Oudemans e outros.

Actualmente a criptozooloxía, como outras pseudociencias, está en auxe. Hai moitas páxinas de Internet de afeccionados aos misterios e de seguidores da criptozooloxía, e numerosas empresas privadas e organismos públicos promocionan e rendibilizan a criptozooloxia como un medio para vender os seus produtos ou atraer turistas.

Críticas

Entre as críticas realizadas á criptozooloxía destacan:

Alégase que ás veces os criptozoólogos modifican radicalmente as características de seres mitolóxicos ou lendarios para facelas cadrar cos trazos de animais extintos e así darlles verosimilitude. É o caso do mapinguarí: os nativos das selvas do Brasil e Bolivia descríbeno como un monstro humanoide horripilante que dá fortes berros, ten os pés voltos do revés e amosa unha boca hedionda no abdome. Para os criptozoólogos, porén, é un tímido e asustadizo megaterio.
Os criptozoólogos nunca descubriron realmente un só críptido, nin acharon probas cientificamente convincentes da súa existencia. Os zoólogos, en cambio, encontran cada ano centos de especies novas. Por iso, a criptozoología pretende facer seus certos descubrimentos da zooloxía, e darlle as características dun críptido.
Segundo os criptozoólogos, esta afirmación denota, ou ben un absoluto descoñecemento da historia da zooloxía, ou ben simple mala fe. Segundo eles, o problema de fondo radica en que a criptozooloxía, pola súa propia definición, á a única disciplina cuxos éxitos diminúen o seu campo de aplicación: toda nova especie descrita sae automaticamente da criptozoología para entrar na zooloxía. Un caso que adoita citarse como descubrimento dun críptido é o do kraken, do que os seguidores da criptoloxía alegan que corresponde a varias especies de luras xigantes. A isto os críticos responden que a luras xigantes non son o kraken (véxase tamén A lura xigante na cultura popular).
A alegación de que a criptozooloxía fallaría de utilizar o método científico, xa que este require que as hipóteses sexan descartadas cando non se cumpran as súas predicións, non é tida en conta polos criptozoólogos, xa que a crenza nos críptidos sostense indefinidamente sen que os resultados negativos lles afecten.
Á falta de evidencias á hora de encontralos xustifícanse con explicacións ad hoc ("é un animal tímido", "agóchase en áreas pouco exploradas", "a súa poboación é moi escasa" etc.). Igualmente, de forma equivocada, hai críptidos orixinados no folclore aos que se lles asignan nomes zoolóxicos (violando as normas da nomenclatura zoolóxica), descríbense e identifícanse con animais fósiles etc; todo iso sen probas sólidas da súa existencia. Por estas razóns, os escépticos e os científicos consideran a criptozooloxía como unha pseudociencia.
Produto do mencionado anteriormente, en numerosas ocasións, sucede que varios dos criptozoólogos non aceptan os argumentos científicos que van en contra de moitas das presuntas probas que terían. Exemplo diso é o que ocorre coas supostas pegadas do Yeti, as mostras de pelo do Orang Pendek, ou os numerosos vídeos e fotografías das criaturas lacustres, as cales foron descartadas como probas científicas.
Ademais unha das grandes dificultades coas que conta a criptozooloxía é que resulta imposíbel, desde un punto de vista racional e científico, demostrar a existencia de certos animais singulares. A explicación é sinxela: aqueles que manteñen a existencia de seres folclóricos ou mitolóxicos como o monstro do lago Ness, Pé Grande etc., esquecen que a existencia dun único individuo dunha especie de forma indefinida na natureza é xenética e naturalmente imposíbel. É necesario que haxa unha poboación mínima de individuos dunha especie para conseguir a reprodución e asegurar a necesaria diversidade xenética que o faga subsistir no seu medio. Así, ao admitir a existencia de "Nessie", por exemplo, estaríase admitindo implicitamente a existencia non dun só individuo senón dunha poboación xeneticamente viábel destes supostos seres.
Ás veces dentro da criptozooloxía dan apoio ou están involucrados grupos con intereses relixiosos relacionados co creacionismo, os cales só realizan unha investigación con características subxectivas, só interesados en manter e difundir a crenza na existencia actual de animais extintos (principalmente dinosauros, ademais doutros animais dos —incorrectamente— chamados prehistóricos), para así negar a súa extinción e tratar de manter a crenza do diluvio universal, sostendo o argumento de que estes animais ou grupos de animais foron salvados pola Arca de Noé.
Para algúns a criptozoología non é unha disciplina científica porque parte de indicios de validez discutíbel, como testemuñas ou restos materiais dubidosos. Pero a finalidade da criptozooloxía é, precisamente, a obtención de probas definitivas da existencia (ou inexistencia) de novas especies a partir de ditos indicios.

Bestiario de criaturas criptozoolóxicas

Criaturas acuáticas

Criaturas lacustres

Monstro do lago Ness, pintura de Hugo Heikenwaelder

Monstro do lago Champlain
Monstro do lago Ness
Nahuelito
Ogopogo
Manipogo
Kelpie
Hidra de Lerna (véxase o apartado #Zooloxía e orixe da taxonomía)
Waitoreke
Tartarugas xigantes lacustres
Storsjoodjviet
Vasstrollet
Tessie
South Bay Bessie
Igopogo

Criaturas mariñas

Criaturas terrestres

Animais estraños

Criaturas humanoides

Chuman, tamén coñecido como Humanzee de Manpanzee

Outros

Criaturas pseudocriptozoolóxicas

Tamén existe outro grupo de criaturas ás que popularmente aínda se identifican como críptidos, pero que a maioría dos criptozoólogos modernos descartan que pertenzan á súa área de estudo, debido a que:

Estas criaturas non presentan todas as características necesarias para seren consideradas como críptidas, tales como que existan relatos constantes da súa presenza a través do tempo.
Estas criaturas considéranse máis forteanas ou apropiadas para o seu estudo por parte da parapsicoloxía.

Criaturas aladas

Demo de Jersey (Estados Unidos)
Rod
Home couza ou Mothman (Estados Unidos)
Muller alada de Vietnam
Tigre alado da China

Criaturas terrestres

Besta de Loveland (Estados Unidos)
Kasai rex (República Democrática do Congo)
Demo de Dover (Estados Unidos)
Réptil humanoide

Criaturas criptozoolóxicas falsas

Igualmente na criptozooloxía con frecuencia existen falsificacións de supostas criaturas que nalgún momento se consideraron como críptidos, pero despois dun tempo descubriuse a súa inexistencia. Exemplos delas son:

Notas

↑ "EL YETI Y OTROS BICHOS ¡VAYA TIMO!".
↑ Chordá, CARLOS. EL YETI Y OTROS BICHOS ¡VAYA TIMO!. Editorial Laetoli. p. 136. ISBN 9788493566128.

Véxase tamén

Outros artigos

Bibliografía

Alemañ, Rafael (2010). Criptozoología. Cazadores de Monstruos. Ed. Melusina. ISBN 84-96614-79-6.
Varios autores (2002). Criptozoología. Editorial Edaf. ISBN 84-414-1063-1.
Heuvelmans, Bernard (1970). On the Track of Unknown Animals. Ed. Paladín. ISBN 0-586-08009-0.
Coleman, Loren yClark, Jerome (1999). Cryptozoology A to Z: The Encyclopedia of Loch Monsters, Sasquatch, Chupacabras, and Other Authentic Mysteries of Nature. Ed. Simon & Schuster. ISBN 0-684-85602-6.

Ligazóns externas

El Escéptico Digital. Criptozoología (en castelán)
Cryptozoology.com (en inglés)

[1] "EL YETI Y OTROS BICHOS ¡VAYA TIMO!".

[2] Chordá, CARLOS. EL YETI Y OTROS BICHOS ¡VAYA TIMO!. Editorial Laetoli. p. 136. ISBN 9788493566128.

[1]

[2]