Pezoña

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
Algúns sapos conteñen substancias pezoñentas.
As píntegas son animais considerados pezoñentos.
Ferrón de avespa co veleno a saír.
A faneca brava é típica nas praias galegas, crava as tres espiñas dorsais pezoñentas nos pés dos bañistas.

Pezoña é un líquido velenoso segregado por algúns animais[1].

É unha substancia velenosa ou destrutiva tóxica producida e inoculada noutro animal por aparato inoculatorio presente no ser vivo produtor por picadura ou mordedura[2]. Son toxinas que son utilizadas activamente para caza ou defensa; en contraste, os animais velenosos producen velenos, que se utilizan de forma pasiva para defensa. O termo en galego adoita referirse ao veleno só dalgúns animais como serpes, escorpións, sapos e píntegas etc.[3]. De feito a píntega (tamén a víbora[4]) recibe ás veces mesmo o nome de pezoña[5].

As pezoñas poden estar compostas de diversas formas, sendo común a presenza de proteínas e péptidos.

O termo pezoña (do latín vulgar potionea[6]) (en portugués: peçonha, en castelán ponzoña) está relacionado co francés e inglés: poison que significa veleno, mentres que á pezoña lle chaman venin e venom respectivamente.

Tipos de pezoñas e as súas respectivas accións[editar | editar a fonte]

  • Pezoña é todo tipo de substancia tóxica animal producida por unha glándula especializada (ou sexa, o animal posúe unha estrutura específica para producir a substancia). Xeralmente cando inxeridas son inactivadas polas encimas dixestivas. A glándula de pezoña pode ou non estar aliada a unha estrutura de inoculación: os sapos posúen unha pezoña de defensa (cando unha serpe vai mordelo, ao premer as glándulas no seu dorso, prodúcese a liberación da pezoña que vai causar irritación na mucosa do agresor). Os animais predadores xeralmente posúen a glándula de pezoña aliada a unha estrutura de inoculación, como as Crotalidae, serpes que posúen un par de caninos anteriores cunha canle central por onde circula a pezoña.
  • A pezoña citotóxica afecta células e tecidos: ocorre unha destrución de células e tecidos, seguida de necrose da rexión afectada.
  • A pezoña hemotóxica afecta a células sanguíneas: os vasos sanguíneos perden a súa capacidade de reter o sangue, a capacidade de coagulación e o sistema imunolóxico son anulados, ocorren hemorraxias internas e outros síntomas.
  • A pezoña miotóxica afecta os músculos: produce lesións de fibras esqueléticas con liberación de encimas e mioglobina para o soro e son posteriormente excretadas polos ouriños. O feito que máis se observa nesta acción, son as dores musculares que permanecen durante un longo período. O tratamento fundamental consiste na aplicación precoz de soro antiofídico por vía endovenosa.
  • A pezoña neurotóxica afecta o sistema nervioso: ocorre debido á fracción crotoxina, unha neurotoxina de acción presináptica que actúa nas terminacións nerviosas inhibindo a acción da acetilcolina, sendo o principal factor responsábel do bloqueo neuromuscular, o que vai ocasionar as parálises motoras.

A pezoña na cultura popular galega[editar | editar a fonte]

Crotalus durissus, unha serpe velenosa.

A terapéutica popular contra os animais pezoñentos é moi variada. As raspaduras do dente cairo do porco bravo, bebidas, estimábanse moi eficaces para curar as súas picaduras ou contactos.

Ditos[editar | editar a fonte]

Andar feito unha pezoña significa andar sucio e farrapalleiro[7].

Refráns[editar | editar a fonte]

  • A pezoña non fai mal a quen a pode aturar[8].

Na literatura[editar | editar a fonte]

O termo pezoña aparece nos dicionarios galegos xa do século XVIII. Ademais é moi nomeada na literatura galega dende antes do rexurdimento (século XIX), xa que é un termo moi empregado na lingua coloquial, moitas veces non só a nivel científico, senón relacionado coa maxia e os meigallos:

Antonio María de la Iglesia fala xa en 1860 sobre a pezoña:

  • Se houber na romaxe alguén que mal quixer' a teu amo, que salla! que bote fóra a pezoña do seu papo!...

Benito Losada Astray tamén fala da pezoña en 1886:

  • Hai bocas tan pezoñentas com'as cóbregas e as píntigas, que deixan dentro do corpo a pezoña, cando bican...[9]

O termo pezoñento ou pezoñoso refírese ao animal que ten pezoña. Unha substancia ou soro antipezoñoso é aquel que contrarresta a acción do veleno das serpes, tamén chamado antiofídico, antiveleno ou antipezoñento[3].

A herba Tanacetum vulgare, tanaceto, tamén se coñece como herba da pezoña[10].

Notas[editar | editar a fonte]

  1. {{Cita web |url=http://www.portaldaspalabras.gal/buscador?palabra=pezo%C3%B1a&sinom=0&homonimo= |título=Definición do termo en Portal das Palabras da [[RAG |data-acceso=07 de novembro de 2014 |urlarquivo=https://web.archive.org/web/20141107145215/http://www.portaldaspalabras.gal/buscador?palabra=pezo%C3%B1a&sinom=0&homonimo= |dataarquivo=07 de novembro de 2014 |urlmorta=yes }}
  2. Complemento de definición en Diccionario Cumio da lingua galega Vigo, Edicións do Cumio, 1999
  3. 3,0 3,1 Diccionario galego de termos médicos, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 2002
  4. Constantino García González (1985): Glosario de voces galegas de hoxe, Universidade de Santiago, Verba, anexo 27
  5. Léxico de xeografía, Universidade de Santiago de Compostela, Universidade, 1996; "Zooloxía" en Vocabulario de ciencias naturais, Santiago de Compostela, Xunta de Galicia, 1991; Gran dicionario Xerais da lingua galega, Vigo, Xerais, 2009; e Dicionario da Real Academia Galega A Coruña, RAG, 2012
  6. Dicionario etimológico do portugês
  7. Juan Sobreira Salgado (1792-1797): Papeletas de un diccionario gallego.
  8. Eladio Rodríguez González (1958-1961): Diccionario enciclopédico gallego-castellano, Galaxia, Vigo
  9. Tesouro Informatizado da Lingua Galega, entrada pezoña.
  10. E. Losada, J. Castro e E. Niño, (1992): Nomenclatura vernácula da flora vascular galega, Xunta de Galicia

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Outros artigos[editar | editar a fonte]