Isidre Gomà

Isidre Gomà

Biografía
Nacemento	19 de agosto de 1869 La Riba, España
Morte	22 de agosto de 1940 (71 anos) Toledo, España
Lugar de sepultura	Catedral de Santa María de Toledo
Cardeal presbítero São Pedro em Montorio (pt)
16 de decembro de 1935 –
Arcebispo de Toledo
12 de abril de 1933 – 22 de agosto de 1940 ← Pedro Segura y Sáenz (pt) – Enrique Plá → Diocese: Arquidiocese católica latina de Toledo
Bispo de Tarazona
20 de xuño de 1927 – 12 de abril de 1933 ← Isidoro Badía y Sarradell (en) – Nicanor Mutiloa e Irurita (en)  → Diocese: Diócesis de Tarazona
Datos persoais
Relixión	Igrexa católica
Educación	Universidade de Valencia
Actividade
Ocupación	bispo católico (1927–), sacerdote católico (1895–)
Membro de	Real Academia de Ciencias Morais e Políticas Real Academia Española
Consagración	Francisco Vidal y Barraquer (pt)
Participou en
1 de marzo de 1939	Conclave de 1939 (pt)
Premios
(1935)  Colar da Orde de Isabel a Católica

Isidre Gomà i Tomàs, nado en La Riba (Tarragona) o 19 de agosto de 1869 e finado en Barcelona o 22 de agosto de 1940, foi un bispo, cardeal e escritor catalán. Foi Cardeal Primado de España durante a Guerra Civil, na que desempeñou un papel destacado apoiando ao bando sublevado.

Traxectoria

Primeiros anos e formación

Nacín nun ambiente acomodado. Realizou os seus estudos eclesiásticos nos seminarios de Montblanc e Tarragona e despois en Valencia, onde se doutorou en Filosofía, Dereito Canónico e Teoloxía. Ordenouse como sacerdote en xuño de 1895, e exerceu o seu ministerio en Valls como vigairo e en Montbrió del Camp como tesoureiro, aínda que o seu traballo parroquial cesou ao ser nomeado profesor do seminario de Tarragona e, pouco despois, reitor. Posteriormente, deixou a dirección do seminario e, nomeado cóengo doutor da sede de Tarragona, dedicouse preferentemente ao cultivo da oratoria sacra, na que destacou como un dos conferenciantes máis elocuentes da súa época. A maioría das conferencias impartidas en congresos e conmemoracións católicas foron recompiladas e inspiraron a redacción de numerosas obras, nas que se revela unha ampla, profunda e ben estruturada cultura relixiosa e profana. A súa formación intelectual quedou marcada pola fundamentación nos grandes filósofos e teólogos cristiáns e a influencia de autores franceses fieis á doutrina da Igrexa (en especial Pierre Batiffol, director do Instituto Católico de Tolosa de Languedoc).

Carreira eclesiática

Bispo de Tarazona

Foi elevado á mitra de Tarazona en 1927, cando as relacións entre a Ditadura de Primo de Rivera e o clero catalán foron sometidas a duras probas. Coa chegada da II República, Gomá mantivo posicións integristas e belixerantes dende o bispado; os seus ataques contra as reformas do Primeiro bienio republicano en cuestións como o divorcio, o matrimonio civil ou o ensino público (a súa pastoral Sobre os deberes da hora actual, de abril de 1931, cuestionaba a obediencia ao poder constituído), ou as súas críticas á democracia liberal e á o parlamentarismo acadaron unha gran resonancia dentro de España, converténdoo na figura de referencia contra o republicanismo laico, e fóra, o que o convertería no candidato axeitado ser nomeado novo Primado de España polo Vaticano.

Arcebispo de Toledo

A finais de 1932, a Santa Sé tiña decidido o nomeamento de Gomà á cadeira vacante (arcebispado de Toledo) dende 1931 pola dimisión do cardeal Segura, mais o nomeamento oficial non se produicu até, o 25 xaneiro de 1933. O 19 de decembro de 1935, acadou o cardenalato e, despois dunha viaxe a Roma en 1936, logrou que a Santa Sé confirmase a primacía de Toledo sobre a arquidiocese de Tarragona polo que substitúe na dirección da igrexa española ao "accidentalista" Vidal i Barraquer máis contemporizador.

Malia as dificultades do momento, no desempeño do seu cometido contou co beneplácito de amplos círculos do republicanismo moderado, pero sen que a súa adhesión inalterable ao poder lexitimamente constituído impedise unha repulsa enérxica contra calquera inxerencia ou extralimitación do poder civil no ámbito eclesiástico. Esta liña de conduta conformaría tamén a súa difícil e arriscada actuación durante a Guerra civil española de 1936.

Guerra civil

Durante a guerra, fixou a súa residencia en Pamplona, na zona ocupada polos sublevados. Previa intermediación de Joan Tusquets, Franco entrou en contacto con Gomà a quen lle pediu, o 10 de maio de 1937, que convencese ao Vaticano de condenar os vascos por apoiar ao bando republicano e tamén se lle queixou pola hostilidade que manifestaba a prensa católica europea fronte aos sublevados.

A seguir, a súa intervención foi decisiva para o recoñecemento por parte da Santa Sé do goberno do xeneral Franco e igualmente, ao coñecer os asasinatos de bispos e sacerdotes na zona republicana, publicou o 1 de xullo de 1937 a “Carta colectiva dos bispos españois aos bispos de todo o mundo”, tamén suxerida por Franco en opinión de Javier Tusell, e na que defendeu a sublevación militar e o Movemento Nacional, xustificándoo como unha reacción fronte á ameaza inminente dunha revolución comunista que afirmaba "documentalmente probada", evidentemente falsa. Porén, só dous bispos non asinaran a carta: Múgica, bispo de Vitoria e o cardeal Francesc Vidal i Barraquer, con quen non obstante mantiña relacións persoais respectuosas (foi Vidal quen o consagrara bispo na catedral de Tarragona en 1927) mais que opinaba que a carta era "máis propia da propaganda" que dos que a asinaban.

Tamén xustificou teoloxicamente, a Guerra civil e dera o visto e prace para que se chamase "cruzada" e, mesmo, chegou a se dirixir publicamente o lehendakari José Antonio Aguirre para escusa-lo fusilamento de curas vascos por parte dos franquistas e, nesa pastoral, chega tamén a xustifica-lo alzamento dos católicos na nova Cruzada. Nunha das súas intervencións públicas máis coñecidas, en Budapest, o 28 de xuño de 1938, declarou:

«De feito, é aconsellábel que a guerra remate. Pero non que remate cun compromiso, cun acordo ou cunha reconciliación. As hostilidades deben levarse até o extremo de lograr a vitoria coa punta da espada. Que os vermellos se rendan, xa que foron derrotados. Non é posible outra pacificación cá das armas. Para organiza-la paz dentro dunha constitución cristiá, é fundamental eliminar toda a podremia da lexislación laica...».

Tivo unha especial predilección polo carlismo, movemento tradicionalista e contrarrevolucionario por antonomasia en España, escribíndolle ao cardeal Pacelli, futuro papa Pío XII:

Ninguén tan entregado á Causa como a Comuñón Tradicionalista.

División no catolicismo

Se ben o seu apoio aos rebeldes foi incuestionable, axiña comprobou que as súas intencións de catolización do país chocaba coas intencións de parte dos sublevados. Así, a condena papal do nazismo realizada en 1937 non se puido publicar máis que en publicacións eclesiásticas mais non no resto.

Mais este posicionamento non impediu que tamén se enfrontase aos intentos totalitarios, apoiados por falanxistas ou por partidarios dos nazis, realizados durante a guerra e a posguerra cos que tamén chocou na defensa do que consideraba os dereitos da Igrexa, a liberdade de prensa, de asociación, de educación, a dignidade humana etc A inxerencia do novo Estado nos asuntos eclesiásticos foi, porén, a causa do distanciamento progresivo do cardeal, quen en outubro de 1939 se opuxo á intención do ministro do Goberno, Serrano Súñer, de limitar a predicación en éuscaro e catalán e protestou contra a disolución. das Federacións Estudantes Católicos.

Pero o feito máis importante que marcaría a ruptura definitiva foi a prohibición do goberno da súa carta pastoral Leccións de guerra e deberes de paz, asinada o 8 de agosto de 1939, contra a que protesta nunha carta dirixida ao ministro do Interior. a través dunha nota, escrita por el mesmo, publicada no Boletín Arcebispal do 15 de outubro. A súa decepción coas novas autoridades -mozos que carecen de prudencia, sen formación cristiá adecuada e máis próximos á Alemaña totalitaria que a Italia fascista, e mesmo infiltrados pola masonaría-, púxose de manifesto na carta que dirixiu ao cardeal Maglione, secretario de Estado, o 25 de outubro, na que concluíu:

...aínda que teño a dor de rectificar as conclusións dadas por min con anterioridade a ese secretario de Estado, creo que cabe actuar coa máxima reserva, como é tradición na Santa Sé, nas relacións co Estado español, obtendo as garantías suficientes. pola liberdade e a dignidade da Igrexa no noso país.

Morte

Morreu en 1940, cinco anos despois de obter de Pío XI o título de cardeal. O seu mérito, entre outros, foi contribuír á ampla difusión, en España, da lectura do Novo Testamento, especialmente os Evanxeos Concordados.

Obras

• El Evangelio explicado, 5 ed. Barcelona 1955
• La familia según el Derecho natural y cristiano, 6 ed. Barcelona 1952
• Jesucristo Redentor, Barcelona 1931
• Santo Tomás de Aquino, Época, personalidad, espíritu, Barcelona 1924
• El matrimonio cristiano y la «Casti connubii», 4 ed. Barcelona 1951
• La Biblia y la predicación, 2 ed. Barcelona 1950
• La Eucaristía y la vida cristiana, 2 ed. Barcelona 1934
• El Nuevo Salterio del Breviario Romano, 2 ed. Barcelona 1949
• Las modas y el lujo, Barcelona 1912
• Pastorales de la guerra de España, Madrid 1955
• María. Madre y Señora; María Santísima (póstuma), etc.

Fondo persoal

O seu fondo persoal consérvase no Arquivo Nacional de Cataluña. Foi adquirido pola Generalitat de Cataluña a un intermediario e entrou no Arquivo o 10 de xuño de 1997.

O fondo contén reproducións de documentos do arquivo privado do cardeal Gomà; por unha banda, recolle a correspondencia entre os cardeais Gomà e Segura (1931-1936) e a correspondencia con Rafael Sánchez Mazas (un dos colaboradores de José Antonio Primo de Rivera) e con outros correspondentes; e, por outra banda, recolle informes e notas do cardeal Gomà con motivo da súa viaxe a Roma en abril de 1936. Entre estes informes, o Informe xeral sobre a situación político-relixiosa en España tralas eleccións de febreiro de 1936, o informes entregados polo cardeal Gomà ao cardeal Pacelli, secretario de Estado do Vaticano, e guións das conversacións mantidas; informes privados entregados polo cardeal Gomà ao cardeal Pizzardo e guións das conversacións mantidas; e por último, o diario persoal do cardeal Gomà relacionado coa viaxe a Roma.

O fondo tamén contén a copia en papel de 8 cartas do cardeal Gomà que se conservan no arquivo dos Carmelitas Descalzos de Cataluña e Baleares.

Publicación

O CSIC levou a cabo a publicación do Arquivo Gomá, iniciada en 2001 e en trece volumes que consta da correspondencia e outros doucmentos con interese histórico e suman varios milleiros de pezas dende 1936 até a morte do cardeal.

Recoñecementos

• 1935, Colar da Orde de Isabel a Católica.

Véxase tamén

Bibliografía

• Ceamanos Llorens, Roberto (2010-2011). "Isidro Gomá, obispo de Tarazona. El bienio reformista (1931-1933)" (PDF). Turiaso (en castelán) (Tarazona) (20): 289–306. ISSN 0211-7207. 
• Dionisio Vivas, Miguel Ángel (2009). "La prohibición de la carta pastoral Lecciones de la guerra, deberes de la paz y los conflictos entre la Iglesia y el gobierno español en el otoño de 1939". Toletana (20): 81–108. ISSN 1575-8664. 
• Preston, Paul (2023). Arquitectos del terror (en castelán). Barcelona: Debolsillo. ISBN 978-84-663-6020-3. 
• Raguer, Hilari (1977). La espada y la cruz (La Iglesia 1936-1939) (en castelán). Barcelona: Editorial Bruguera. ISBN 84-020-5091-3. 
• Sueiro, Daniel; Díaz Nosty, Bernardo (1986). Historia del franquismo. Volume I (en castelán). Madrid: Editorial Sarpe. 
• Tusell, Javier (1990). Manual de Historia de España. Vol. 6 (El siglo XX) (en castelán). Madrid: Editorial Historia 16. ISBN 84-7679-162-3. 

Ligazóns externas

• Fondo Isidre Gomà i Tomàs no Arquivo Nacional de Cataluña (en catalán)
• Carta colectiva de los obispos españoles a los obispos de todo el mundo con motivo de la guerra en España. (en castelán)