Galego-portugués: Diferenzas entre revisións

Explorar o historial de forma interactiva

← Edición máis vella Edición máis nova →

Contido eliminado Contido engadido

En liña

Revisión como estaba o 14 de novembro de 2007 ás 18:23

O galego-portugués é a lingua medieval falada no noroeste da Península Ibérica que deu lugar ó galego e portugués actuais. Procedente do latín, é polo tanto unha lingua romance. Tivo especial relevancia cultural durante varios séculos, e disto dan fe os textos medievais conservados nesta lingua.

As recompilacións líricas medievais galego-portuguesas máis importantes que se conservan actualmente son o Cancioneiro de Ajuda, o Cancioneiro da Vaticana e o Cancioneiro Colocci-Brancutti.

O rei Afonso X o Sabio, de Castela, coordinou as Cantigas de Santa María en galego-portugués, que naquel entón era a lingua por excelencia para a lírica nos reinos de Galiza, León e Castela (estando o reino de Aragón na zona de influencia da literatura occitana). Tamén compuxo algunhas cantigas de amor, mais ningunha de amigo.

Algúns poetas salientábeis son: Bernal de Bonaval, Airas Nunez, Pero da Ponte, Pero Amigo, Xohán de Cangas, Martín Codax, etc.

O galego-portugués tivo a súa máxima importancia dende finais do s. XII ata mediado o s. XIV.

Afastamento do galego e do portugués

A partir da súa independencia, o reino de Portugal comezou a criar unha norma escrita (unha data importante é a declaración do galego-portugués -daquela chamado nosa linguage ou vulgar- como lingua oficial da súa administración en 1290), que en Galiza non se elaborou até ben entrado o século XX. Como asinala Azevedo Maia ^[1], axiña as formas escritas en Portugal comezan a se homoxeneizar baixo a influencia da corte mentres que os escritos galegos van sendo penetrados de castelanismos. O feito de que a partir de 1480 os tabelións galegos tivesen que cambiar os seus formularios polos casteláns e tiveran que estudar en Toledo, aprofundou o proceso de castelanización dese galego escrito.

As diferenzas entre galego e portugués xa proveñen do galego medieval, onde en textos antigos xa se comeza a confundir as sibilantes xordas coas sonoras, conservadas en Portugal, asi como outras pequenas variacións en morfoloxia (disso fronte a disse..). Ademais o avanzo do galego-portugués cara ao Sul e o desprazamento da capital portuguesa introduciron unha serie de elementos novos que deron lugar á situación actual:^[2]

Dialectos galegos: Os falados nas catro provincias galegas, en zonas limítrofes de Asturias, León e Zamora e o galego de Ellas. Caracterizados pola inexistencia de sibilantes sonoras e vogais nasais (só en pequenas zonas do "galego exterior") fronte aos dialectos portugueses.

Dialectos Portugueses Setentrionais: Do Miño até Aveiro na costa e Castelo Branco no interior. Presenza do fonema africado (tʃ como o ch en chave) e non distinción entre b/v pero distingue sibilantes sonoras como o portugués común.

Dialectos Portugueses Centro-Meridionais

Características do galego-portugués

O galego medieval distínguese do galego actual principalmente en:

Existencia de vogais nasais
Distinción b/v
Presenza de sibilantes sonoras j (g+ e,i), z, s intervocálico

O sistema de vogais orais era o actual, ainda que non coa mesma distribuición, principalmente debido á posterior acción da metafonía. Ademais existian vogais nasalizadas pola perda dunha nasal. A queda de consoantes intervocálicas provocaba moitos hiatos, que despois se desenvolverían, principalmente por crase.

Consoantes do galego-portugués
	Bilabiais		Labiodentais		Dentais		Alveolares		Pós-alveolares		Palatais	Velares
Realización	xorda	sonora	xorda	sonora	xorda	sonora	xorda	sonora	xorda	sonora		xorda	sonora
Plosivas	p	b			t	d						k	g
Nasais		m						n			ɲ
Fricativas			f	v			s	z	ʃ	ʒ
Africadas							ts	dz	tʃ	dʒ
Laterais								l			ʎ
Tepes								ɾ

Documentos máis antigos en galego-portugués

A Notícia de fiadores (1175) é o documento en galego-portugués máis antigo coñecido con data.

Recentemente descoberto, o Pacto dos irmãos Pais reivindica o título de texto mais antigo encontrado en Portugal, no entanto é apenas datábel por conxectura, e é probabelmente anterior a 1173.

Outro documento, a Notícia de Torto, sen data, acredítase que teña sido escrito entre 1211 e 1216. O Testamento de Afonso II, é datado de 1214.

Recentemente foi achado o documento mais antigo escrito na Galiza, o cal data do ano 1228. Trátase do Foro do bõ burgo de Castro Caldelas outorgado por Afonso IX en Abril do dito ano ao municipio de Allariz. O mais antigo documento latino-galego-portugués, encontrado en Portugal, é chamado de Doação à Igreja de Sozello, encóntrase no Arquivo Nacional da Torre do Tombo, e é datado do ano de 870 d.C.

Notas

↑ Ver Bibliografia, capítulo de Conclusións
↑ * Lindley Cintra, Luís F. Nova Proposta de Classificação dos Dialectos Galego-Portugueses (PDF) Boletim de Filologia, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos, 1971.

Véxase tamén

Outros artigos

Bibliografía

Clarinda de Azevedo Maia (1988). História do Galego-Português. Estudo lingüístico da Galiza e do Noroeste de Portugal desde o século XIII ao século XVI. Coimbra: INIC.

Edwin B. Williams, From Latin to Portuguese. Historical Phonology and Morphology of the Portuguese Language1938, Trad. port. de Antônio Houaiss: Do Latim ao Português. Fonologia e Morfologia Históricas da Língua Portuguesa. Rio de Janeiro, Tempo Brasileiro, 1975 (3ª ed.)

Listado de étimos e os vocábulos galego-portugueses correspondentes

adu ‘imperativo de aduzer’ < ADDŪC
aduces < ADDŪCIS
adugo ‘aduzo’ < ADDŪCŌ
adusse ‘aducíu’ < ADDŪXIT
adussera < ADDŪXĚRAT
aduxe < ADDŪXĪ
anvidos ‘contra vontade’ < AD INVITUS
apres < prov. < APRESSU
aque ‘eis’ < *ACCU/E > ECCE ‘eis’
arço (ardo) < ARDĚŌ
assaz < prov. assatz < AD SATIS
asteença < ABSTĬNĔNTIA
Avijr < ADVENIRE
beigo ‘bendigo’ < BĚNĚDICO
beito ou bento < BĚNĚDICTU
beizer < BĚNĚDĪCĚRE
bezes < BĚNĚDICES
chus ‘máis’ < PLUS
cima < subs. CYMA
come < QUOMODO ET
comio (como) < COMĚDŌ
consiirar < CONSĪDĔRARE
coube < CAPŬI(T)
creer < CRĒDĚRE
creveran ‘creran’ < CRĒDŬĚRANT
crive ‘crin’ < CRĒDŬĪ
de (dea) < DĚM
despoēr < DĬSPŌNERE
devisar < DIVISARE
dicipolo < DISCĬPŬLO
dixe < DĪXĪ(T)
doer < DOLĚRE
dolvera ‘doera’ < DOLŬĚRAT
dormio < DORMIŌ
dur (a/de dur) ‘firmemnte.’ < AD DURU
eire ‘onte’ < HERI ‘onte’ ‘hai pouco’
eixerdar < EXHEREDITARE
eixilhar < EXĬLĬĀRI
emproo (a)/ ambroo ou amproo ‘para abaixo’ < IN PRONO ‘inclinado cara o chan’
ensembra ‘xunto con, en conxunto’ < fr. ensemble
enxerdar < EXHEREDITARE
ersi ‘ergo’ < *ERSĪ
esté (estea) < STĒM
faço < FACIŌ
falir < FALLĚRE
falredes < FALĚRE + *ĒTIS
falría < *FALLĚRE+EAM
fegura < FĬGURA
feiro(fero) < FĚRIŌ
festiño (a) 'de presa' < FESTINO
festo (a)/ enfesto (a): ‘enriba’, ‘para arriba < INFESTU ‘hostil’
fez < FĒCIT
fezeron < FĒCĚRŬNT
fiz < FĒCĪ
foras < FORAS (en latín EXTRA)
hajo=hei < HABEO
hestoria < HĬSTORIA
houve < HABŬI
i < IBI ‘aquí, alí’
jasco ‘xazo’ < IACĚŌ
jougesemos < IACUISSEMUS
jougue ‘xacín’ < IACŬI
Juso ‘cara abaixo’ < DEORSUM (adv. ‘cara abaixo’ por influencia de suso)
madodinho < MATŬTINU
maemos ‘quedamos’ < MANEMŬS
man ‘queda, permanece’ < MANET
manno ‘quedo’ < MANĚŌ
mar ‘permanecer, quedar’ < MANĒRE
marrei < *MANĒRE+AIO
marteiro < MARTYRIU
masi ‘permaneceu’ < MASĪ
meço < MĚTIŌ
menço < MĚNTIŌ
muu < MŪLU
nodrir < NŬTRIRE
oucião < OCĔĂNU
ouço < AUDIŌ
outrossi ‘tamén’ < outro (ALTERU) + si (SIC)
paação < *PALATIANU
peço < PĚTIŌ
peēdença < POENITENTIA
poer (pór) < PŌNĚRE
possa < *POSSAM
prige ‘prendín’ < *PRĒNSĪ
priiom < l.v PRENSIONE <PREHENSIONEM
pris ‘prendín’ < *PRĒNSĪ
punha < PUGNA
querrei < QUAERERE *AIO
querrei < *QUAERĚRE-AIŌ
quige < *QUĒSĪ
quis < *QUĒSĪ
quisestes < *QUĒSISTIS
redro (a) ‘para atrás’ < RETRO
reverença < REVERENTIA
salremos < SALIRE + *ĒMŬS
salría < *SALIRE + EAM
see med‘é’ < SĚDET
seedes < SĚDĒTIS
seemos < SĚDĒNŬS
seen < SĚDENT
seenço < SĬLĔNTIU
sees ‘es’ < SĚDES
sēestro < SINISTRU
seja < SĚDĚAM
sejo ‘son’ < *SĚDĚŌ
senço < SĚNTIO
servio < SĚRVIŌ
siia < SĚDĒBAM
sive < l.v. SĒDŬĪ
suso ‘cara arriba’ < SURSUM (adv ‘ de abaixo para arriba)
terrá < TENERE + *AT
terrei < *TĚNĒRE-AIŌ
teúdo ‘tido’ < TĚNŪTU
tive < TĚNŬI
toda vía ‘sempre, constantmt.’ < TOTA VIA
toste ‘cedo, de presa’ < prov tost < TOSTU
tragiã < TRAHIEBANT
traides < TRAHITIS
trei (trae) < TRAHIT
treito (traído) < TRACTU
trouxe < *TRAXŬI
valrei < VALERE + *AIO
veen < VIDENT
vees < VIDES
vejo < VIDĚŌ
ven < *VENENT
veron < VĒNĚRŬNT
verrei < VENIRE + *AIO
verrei < VĚNĪRE-AIŌ
ves < VĚNĪS
vestes < VĒNISTIS
enrequentar < Xerm REIKS

[1] Ver Bibliografia, capítulo de Conclusións

[2] * Lindley Cintra, Luís F. Nova Proposta de Classificação dos Dialectos Galego-Portugueses (PDF) Boletim de Filologia, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos, 1971.

[1]

[2]

@@ Liña 11: / Liña 11: @@
 == Afastamento do galego e do portugués ==
-A partir da súa independencia, o reino de Portugal comezou a criar unha norma escrita (unha data importante é a declaración do galego-portugués -daquela chamado ''nosa linguage'' ou ''vulgar''- como lingua oficial da súa administración en [[1290]]), que en Galicia a nosa Academia non quere que se utilice. Como asinala Azevedo Maia <ref>Ver Bibliografia, capítulo de Conclusións</ref>, axiña as formas escritas en Portugal comezan a se homoxeneizar baixo a influencia da corte mentres que os escritos galegos van sendo penetrados de castelanismos. O feito de que a partir de [[1480]] os [[tabelión]]s galegos tivesen que cambiar os seus formularios polos casteláns e tiveran que estudar en [[Toledo]], aprofundou o proceso de castelanización dese galego escrito que é o que defende a nosa Academia.
+A partir da súa independencia, o reino de Portugal comezou a criar unha norma escrita (unha data importante é a declaración do galego-portugués -daquela chamado ''nosa linguage'' ou ''vulgar''- como lingua oficial da súa administración en [[1290]]), que en Galiza non se elaborou até ben entrado o século XX. Como asinala Azevedo Maia <ref>Ver Bibliografia, capítulo de Conclusións</ref>, axiña as formas escritas en Portugal comezan a se homoxeneizar baixo a influencia da corte mentres que os escritos galegos van sendo penetrados de castelanismos. O feito de que a partir de [[1480]] os [[tabelión]]s galegos tivesen que cambiar os seus formularios polos casteláns e tiveran que estudar en [[Toledo]], aprofundou o proceso de castelanización dese galego escrito.
-Xa inventamos as diferenzas entre galego e portugués até para o galego medieval, onde en textos antigos xa foron reanalizados para confundir as sibilantes xordas coas sonoras, conservadas en Portugal, asi como outras pequenas variacións que fomos introducindo en morfoloxia (disso fronte a disse..). Ademais o avanzo do galego-portugués cara ao Sul e o desprazamento da capital portuguesa introduciron unha serie de elementos novos que non nos gustaban e deron lugar á situación actual:<ref>* Lindley Cintra, Luís F. [http://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/biblioteca/novaproposta.pdf ''Nova Proposta de Classificação dos Dialectos Galego-Portugueses''] (PDF) Boletim de Filologia, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos, 1971.
+As diferenzas entre galego e portugués xa proveñen do galego medieval, onde en textos antigos xa se comeza a confundir as sibilantes xordas coas sonoras, conservadas en Portugal, asi como outras pequenas variacións en morfoloxia (disso fronte a disse..). Ademais o avanzo do galego-portugués cara ao Sul e o desprazamento da capital portuguesa introduciron unha serie de elementos novos que deron lugar á situación actual:<ref>* Lindley Cintra, Luís F. [http://www.instituto-camoes.pt/cvc/hlp/biblioteca/novaproposta.pdf ''Nova Proposta de Classificação dos Dialectos Galego-Portugueses''] (PDF) Boletim de Filologia, Lisboa, Centro de Estudos Filológicos, 1971.
 </ref>