María Antonia de Paz y Figueroa

María Antonia de Paz e Figueroa.

María Antonia de Paz y Figueroa, tamén coñecida como María Antonia de San Xosé ou Mama Antula, nada na Vila Silípica, actual Provincia de Santiago del Estero, o 11 de febreiro de 1730 e finada en Buenos Aires, o 7 de marzo de 1799, foi unha laica consagrada cristiá, declarada beata o 27 de agosto de 2016.

O papa Francisco canonizouna o 11 de febreiro de 2024. Converteuse na primeira santa arxentina. Os seus restos atópanse enterrados na Basílica da Piedade, situada no barrio de San Nicolás, en pleno centro de Buenos Aires.

Traxectoria

Orixe familiar e primeiros anos

María Antonia de Paz y Figueroa naceu no ano 1730, na localidade de Vila Silípica, antiga encomenda de indíxenas da actual Provincia de Santiago do Estero.

Recibiu a educación que se daba nas familias acomodadas e acentuouse nela a súa inclinación á vida relixiosa. Ao quince anos fixo os seus votos e vestiu o hábito consagrándose á oración e ao apostolado. Logo realizou os seus exercicios espirituais no convento dos pais da Compañía de Xesús daquela cidade.

María Antonia e as súas “beatas”

En 1760, xa en Santiago del Estero, María Antonia de Paz y Figueroa reuniu a un grupo de mozas novas que vivían en común, rezaban, exercían a caridade e colaboraban cos pais xesuítas. Durante vinte anos María Antonia estivo ao servizo dos xesuítas e asistíaos especialmente nas tarefas auxiliares dos exercicios espirituais.

Camiñada evanxelizadora

Predicou e realizou unha camiñada evanxelizadora por toda a diocese. Percorreu as actuais provincias arxentinas de Santiago del Estero, Tucumán, Salta, Jujuy, novamente Tucumán, Catamarca e A Rioxa. En 1777 chegou a Córdoba e finalmente arribou a Buenos Aires en setembro de 1779. A provisión episcopal concedida permitíalle solicitar esmolas. Podía fundar casas de recollemento, realizar exercicios e propender a “reformar os costumes” polo que era exhortada a que continuase tan altos fins.

Mama Antula era unha muller cun estilo moi peculiar. As viaxes facíaas camiñando descalza e pedindo esmolas. Non quedan testemuños de cantas veces preparou exercicios nalgunhas cidades, pero só en San Miguel de Tucumán fixéronse sesenta. A pesar das súas viaxes por montañas, desertos e paraxes que descoñecía, xamais sufriu contratempo ningún. En Catamarca padeceu unha enfermidade e foi desafiuzada polo médico. “Encomendeime ao Sagrado Corazón e atopeime curada pronto, sen ningún remedio”, asegurou. Unha vez rompeu unha costela, noutra ocasión trochou un pé “pero fun curada unha e outra vez por unha man invisible”, repetía.

Obra misioneira en Córdoba e Buenos Aires

En menos dun ano organizou en Córdoba oito quendas de 200 e 300 persoas. Sempre conseguía as esmolas suficientes como para manter a toda esa xente e mesmo en ocasións había un excedente que sería para axudar a pobres e presos.

Con 49 anos decidiu trasladarse a Buenos Aires para levar os beneficios do seu labor. Camiñou xunto coas súas compañeiras ao redor de dous meses até chegar a esa cidade, o que implicou unha viaxe de 140 leguas, equivalente a 700 quilómetros.

Con todo en Buenos Aires non foi moi ben recibida: a xente vendo a aquela muller que entrara á cidade cos pés descalzos, cunha cruz de madeira nas mans, exhortando polas rúas á penitencia e convidando ao retiro dos Exercicios espirituais, tivérona por persoa extraviada, tratándoa de tola, bébeda, fanática e até de bruxa. Os nenos das aforas da cidade ao vela chegar cun mal aspecto pola longa viaxe, comezaron a apedrearla e apupala. María Antonia debeu refuxiarse na igrexa da Piedade, tanto para librarse deles como para encomendarse á Virxe da Nosa Señora das Dores, da que era moi devota.

O vicerrei Vértiz opúxose ao seu petitorio de abrir unha casa para dar exercicios. De igual modo, o bispo diocesano frei Sebastián Malvar e Pinto, demostroulle desconfianza e postergou a resposta por nove meses, mentres solicitaba informes sobre María Antonia. Querendo probar o seu espírito, tratou de disuadila. Porén, ela resistiu todas estas probas con valorosa intrepidez.

Unha que vez que isto fíxose oficial, a xente da nobreza e persoas de alto poder económico e social, que proliferaban naquel entón e que non tiveron que ocultarse para concorrer aos exercicios, realizaron grandes doazóns a María Antonia para poder realizar a construción da actual Santa Casa de Exercicios Espirituais naqueles mesmos terreos de Independencia ao 1190.

O seu prestixio creceu rapidamente chegando a converterse no oráculo da cidade, que todos consultaban, anhelando as mesmas autoridades servila no que fose mester para os seus exercitantes.

Aos 54 anos emprendeu unha nova viaxe coa venia do bispo e do vicerrei, en 1784, chegando primeiro a Colonia do Sacramento, e logo a Montevideo, promovendo neses lugares a práctica dos exercicios espirituais.

O seu apostolado adquiriu unha transcendencia internacional que motivou admiración. As cartas sobre as súas obras e a súa propia correspondencia chegaron a Europa onde foron traducidas e reproducidas ao inglés, ao italiano e ao alemán. Desde Francia sábese que se formaron varios conventos só con ler as súas expresións. Recibiu do vigairo xeral da Compañía en Rusia a Carta de Irmandade, e o pontífice outorgoulle indulxencias especiais.

En 1784 o bispo de Buenos Aires, Sebastián Malvar e Pinto, enviou unha carta ao papa Pío VI informándolle que durante o catro anos nos que se realizaron os exercicios espirituais nesa cidade, pasaran un quince mil persoas, sen que se lles pediu “nin un diñeiro por dez días da súa estadía e abundante manutención”.

Cara a 1788 escribiu Ambrosio Funes unha carta contando que en oito anos farían exercicios espirituais unhas setenta mil persoas. Por iso María Antonia proxectaba unha casa dedicada especialmente a estas prácticas. Como resposta obtivo a doazón de tres parcelas de terreo contiguas. Pero faltaba todo o demais, de maneira que solicitou novamente axuda e tivo como apoderado nesta tarefa a Cornelio Saavedra.

A gravitación de María Antonia

En Roma, as cartas de María Antonia aos seus amigos os xesuítas, despois de ser traducidas ao latín, francés, inglés e alemán, foron enviadas a distintas nacións, en particular a Rusia, único país que non acatara o desterro dos xesuítas. Certos conventos franceses reformáronse ao ler as súas cartas. A importancia asignada polo bispo de Buenos Aires aos exercicios, levouno a dispor que ningún seminarista se ordenase sen que primeiro a beata certificase a conduta con que se portaron neses exercicios. Con iso asignábase a María Antonia un papel significativo na igrexa porteña dese entón.   En 1791, publicouse en francés un opúsculo titulado "O Estandarte da Muller Forte", de autor anónimo, aínda que se cre que foi escrito por Ambrosio Funes. Nel nárranse os principais actos da súa vida para a veneración universal.

Legado

A congregación chamada Fillas do Divino Salvador, seguindo o seu exemplo, fundou o Santuario de San Caetano no actual barrio de Liniers, Buenos Aires. Caetano de Thiene e San Xosé eran os santos nos que María Antonia de Paz e Figueroa tiña maior devoción.

O grupo de mulleres que a acompañaba converteuse nunha puxante congregación relixiosa en 1878, e actualmente desenvolve as súas tarefas apostólicas en varias provincias arxentinas. A obra de Mama Antula continúa na Santa Casa de Exercicios Espirituais en Buenos Aires. O devandito edificio aínda se conserva como un dos máis antigos da cidade e atesoura vellos recordos en forma de imaxes, muros, portas e patios, que constitúen un patrimonio vivo da historia arxentina.

Proceso de beatificación

O 30 de setembro de 1905, os bispos arxentinos dirixíronse ao papa Pío X solicitando a introdución da Causa de Beatificación de María Antonia de Paz y Figueroa. É o primeiro da historia arxentina. Ao ano seguinte quedou terminado o proceso e foi elevado a Roma. Máis tarde o papa Benedito XV asinou o Decreto de Introdución da Causa, o 8 de agosto de 1917.

En maio de 1929 o papa Pío XI declarouna Venerable.

En xuño de 2010 a Congregación para as Causas dos Santos aprobou por unanimidade as súas virtudes heroicas. O 2 de xullo de 2010 o papa Bieito XVI asinou o decreto polo que se recoñeceron os martirios e virtudes heroicas da relixiosa, que é o primeiro paso para a beatificación.

En marzo de 2016, o papa Francisco aprobou a realización dun milagre en 1904, a curación dunha colecistitis aguda á irmá Rosa Vanina da Congregación de "Servas do Divino Salvador", que fose fundada con posterioridade á morte de María Antonia, baixo o seu legado. Desta maneira, oficializouse a beatificación de Mama Antula nese ano.

A fins de 2018, pechouse o proceso canónico dun posible milagre de María Antonia de Paz e Figueroa, ocorrido na Arquidiócesis de Santa Fe da Beira Cruz. Tratouse dun home desa provincia que sufriu un ACV e fora diagnosticado sen esperanzas de sobrevivir. O devandito paciente tivo unha recuperación inesperada, sen explicación lóxica desde o científico. As investigacións foron enviadas á Santa Sé en Roma, para que ser analizadas polos corpos profesionais e teolóxicos. Este milagre aprobouse e pasou a ser o segundo milagre conseguido por intercesión de Mama Antula, milagre que a declarou santa. Tamén o Papa antes da canonización de Mama Antula reportou que hai polo menos un posible milagre máis que tamén se estaba investigando.

En maio de 2019 produciuse a apertura de devandita causa, a cal non reportou ningún tipo de obxección nin dificultade. Foi o primeiro control que se realizou, onde se constataron as copias das actas da instrución diocesana remitidas a Roma. Finalizado ese primeiro trámite, pediuse o decreto de validez xurídica para logo pasar ao estudo oficial da Congregación para as Causas dos Santos para outorgarlle validez xurídica. Logo, preparouse a documentación para solicitar a designación dos peritos de oficio. foi positiva a súa avaliación, e fixouse a data para a consulta médica da Congregación. A consulta médica declarou positivo a curación polo inexplicable, e a causa avanzou ao estudo dos teólogos. eles confirmárono e foi o tempo da avaliación dos cardeais e bispos. Este último paso avalou todo o anterior para que o papa asine o documento do milagre e aprobe o Decreto de Canonización. Desta maneira, determinouse a data da canonización e inscribiuse no libro dos Santos a Mama Antula. O 24 de outubro de 2023 o papa Francisco aprobou o milagre atribuído á súa intercesión e fixouse a data da súa canonización ao 11 de febreiro de 2024.

Mama Antula converteuse na primeira santa arxentina

Enlaces externos

• Web de Mama Antula
• Sociedade Fillas do Divino Salvador
• Facebook de Mama Antula
• Breve biografía de Mama Antula Arquivado 05 de abril de 2016 en Wayback Machine.
• Novidades no proceso de canonización de María Antonia de Paz e Figueroa