Lingua ch’ol

Lingua ch’ol
Instancia de lingua lingua viva
Propiedades
Número de falantes 180000
Alfabeto alfabeto latino
Tipoloxía lingüística lingua aglutinante
Clasificación lingüística
linguaxe humana ↳ lingua indíxena ↳ linguas indíxenas de América ↳ linguas mesoamericanas ↳ linguas maias ↳ linguas maias occidentais ↳ Linguas ch'ol-tzeltal
Xeografía
País México
Orixinario de Chiapas Estado de Guerrero
Identificadores
ISO 639-3 ctu ISO 639-5 ctu IETF ctu
Wikidata

O ch'ol ou chol, é unha lingua maia falada polos pobo ch'ol, que habitan principalmente no estado mexicano de Chiapas (sobre todo nos municipios de Tumbalá, Yajalon, Tila, Sabanilla, Salto de Agua, Playas de Catazaja' e Palenque), existindo tamén unha comunidade importante no municipio de Balancán, Tabasco. Pertence ao grupo ch'ol da familia maia. Sostívose, que esta lingua, xunto co chontal e o ch’olti’, estaría relacionada coa lingua maia clásica.

No ch'ol pódense distinguir dous dialectos:

• Ch'ol de Tila, falado por case 44 mil persoas, cun índice do 25% de monolingüismo. Esta variedade emprégase principalmente no municipio de Tila, en Chiapas.
• Ch'ol de Tumbalá, falado por 90 mil persoas no municipio de Tumbalá, tamén en Chiapas. O índice de monolingüísmo dos falantes desta variedade é do 30% aproximadamente.

Morfoloxía e sintaxe

O ch'ol, ao igual que as demais linguas maias, é unha lingua aglutinante, é dicir, que aglutina a un radical (verbo, substantivo ou adxectivo), marcas de axente (o que realiza a acción verbal), de suxeito (o posuidor do obxecto ou relación persoal), a través dun sistema de sufixos e prefixos.

Numerais

O sistema de numeración do ch'ol é vixesimal (de base 20), como sucede nas outras linguas maias, e en xeral, nas linguas mesoamericanas. A razón obedece a que estas linguas basean o seu sistema numérico no número de dedos e dedas que ten o ser humano. Os vinte primeiros números son:

1 jump'ej

2 cha'p'ej

3 uxp'ej

4 chänp'ej

5 jo'p'ej

6 wäkp'ej

7 wukp'ej

8 waxäkp'ej

9 bolomp'ej

10 lujump'ej

11 junlujump'ej

12 cha'lujump'ej

13 uxläjump'e

14 chänlujump'ej

15 jo'lujump'ej

16 wäklujump'ej

17 wuklujump'ej

18 waxäklujump'ej

19 bolomlujump'ej

20 junk'al

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Centro Estatal de Lengua, Arte y Literatura Indígena, Chiapas, México Páxina Web do CELALI (en lingua ch'ol)