Emiliano Zapata

Emiliano Zapata
Emiliano Zapata
Nome completo	Emiliano Zapata
Alcumes(s)	"O Caudillo do sur"
Nacemento	San Miguel Anenencuilco, Morelos
Defunción	Chinameca, Morelos
Fidelidade	Exército Libertador do Sur, 1911 - 1919
Servizo	9 anos
Rango	Xeneral
Unidade	Exército Libertador do Sur
Mandos	Exército Libertador do Sur
Batallas/Guerras	Revolución Mexicana

Emiliano Zapata Salazar, coñecido tamén como o Caudillo do sur, nado en San Miguel Anenecuilco, Ayala (Morelos), o 8 de agosto de 1879 e finado o 10 de abril 1919, foi un dos líderes militares máis importantes durante a Revolución Mexicana.

Traxectoria

Inicios

Foi fillo de Gabriel Zapata e de Cleofas Salazar, formou parte dunha típica familia campesiña. A súa infancia desenvolveuse á vez do latifundismo porfirista en Morelos. Realizou os primeiros estudos co profesor Emilio Vara, quen fora un vello soldado juarista. Pronto traballou como labrador e arrieiro. En 1906 asistiu a unha xunta de campesiños en Cuautla, para discutir a forma de defender fronte aos facendados veciños as súas terras do pobo. A súa rebeldía condenouno á leva: en 1908, Zapata quedou incorporado ao 9°. Rexemento de Cabalería, en Cuernavaca; foi asignado como caballerango de Pablo Escandón, Xefe do Estado Maior de Porfirio Díaz, máis tarde asignóuselle co mesmo posto a Ignacio da Torre, xenro de Díaz, quen lle tomou afecto pola súa destreza cos cabalos.

En setembro de 1909 foi electo presidente da xunta de defensa das terras de Anenecuilco, onde a par dese momento empezou a estudar os documentos que acreditaban os dereitos dos pobos ás súas terras e dese xeito converteuse en dirixente agrario de Morelos, o seu Estado natal. A súa primeira aparición política allea ao seu mundo campesiño foi nas eleccións para gobernador de Morelos en 1909, cando apoiou ao candidato da oposición, Patricio Leyva, en contra do dos latifundistas, Pablo Escandón.

No mes de maio de 1910 recuperou pola forza as terras de Vila de Ayala, que eran protexidas polo o xefe de policía José A. Vivanco e que deixou en posesión dos campesiños do lugar, con este feito tivo que escapar varias veces do goberno pois foi declarado bandoleiro. Logo de recuperar as terras deixounas en posesión de todos os campesiños daquel lugar. Algúns meses despois participou na reunión que se celebrou nese mesmo lugar, é dicir en Vila de Ayala para discutir o que despois sería o Plan de Ayala.

Revolución Maderista e Plan de Ayala

A finais dese mesmo ano, Pablo Torres Burgos foi enviado a Estados Unidos por Emiliano Zapata para que se puidese entrevistar con Francisco I. Madero. O resultado desta entrevista foi a decisión de tomar as armas por Emiliano Zapata e outros 72 campesiños e con Juan Moreno, Rafael Moreno, Maurilio Mejia e José Vergara. Isto fixérono o día 10 de marzo de 1911, cando proclamaron o Plan de San Luís, onde coa bandeira da recuperación de terras aos campesiños logrou manter a súa loita. Logo diso dirixiuse cara ao sur pois xa era perseguido por Aureliano Blanquet e o seu batallón de soldados. Neste período do movemento Zapatista sobresaen as batallas de Chinameca, Jojutla, Jonacatepec, Tlayecac e Tlaquiltenango así como a morte do zapatista, que ata precedeu ao mesmo Emiliano, e antigo líder do movemento suriano, Pablo Torres Burgos, á morte do mesmo, Emiliano Zapata é elixido segundo xunta revolucionaria do sur en 1911 como novo xefe revolucionario-maderista do sur. As reivindicacións zapatistas, que supuñan unha reforma agraria radical (a terra é de quen a traballa) foron inaceptables para os sucesores de Porfirio Díaz, pódese dicir o mesmo de Francisco León da Barra, quen facendo uso da súa facultade de presidente encabezou diversos enfrontamentos políticos e armados co xefe suriano; e ata do mesmo Francisco I. Madero.

Zapata negouse a desarmar ás súas tropas, segundo o acordado polos Tratados de Cidade Juárez, sen que antes realizásese a repartición das facendas do estado. Isto deu lugar a que Francisco León da Barra, presidente interino, consideráseo bandido e rebelde, mandando forzas a perseguilo. Mil homes baixo o mando dos xenerais Victoriano Horta e Aureliano Blanquet foron enviados a combatelo. Para agosto do citado ano de 1911, Francisco I. Madero quedou de entrevistarse con Emiliano Zapata en Yautepec para buscar unha solución pacífica no conflito suriano, co fin de convencelo de que licenciase as súas tropas, á vez que Zapata era fortemente criticado pola prensa conservadora do país. Na reunión non se logrou ningún acordo, dito por Madero pois o mesmo estaba convencido de que non podía acordar a previa repartición agraria. O goberno federal reiterou a súa decisión de impor a orde pola violencia e Zapata despregouse coas súas tropas aos límites entre Guerrero e Poboa, escondéndose do goberno e xerando emboscadas a pequenos continxentes federais, cabe destacar que durante ese lapso, Zapata casou formalmente con Josefa Espello (a súa única muller lexítima, xa que durante a Revolución tivo infinidade de mulleres, o seu secretario particular comenta que tivo ao redor de 22 ou quizais máis), de feito, o padriño da voda foi o propio Francisco I. Madero.

O 25 de novembro de 1911 lanzou o Plan de Ayala redactado por Otilio E. Montaño, documento que se convertería no seu estandarte e no fiel exemplo da ideoloxía dos campesiños morelenses. Nel esixíase a redención da raza indíxena e a repartición dos latifundios outorgados durante o Porfiriato; descoñecíase a Francisco I. Madero como presidente e recoñecíase a Pascual Orozco como Xefe lexítimo da Revolución Mexicana; ademais postulaba que en vista de que non se cumpriu o que se lle prometeu ao campesiñado a loita armada era o único medio para obter xustiza.

Durante 1912, Emiliano Zapata combateu ao Exército Federal, que ao mando dos xenerais Arnoldo Casso López, Juvencio Robles e Felipe Anxos buscaban a pacificación nos estados do sur. Os zapatistas buscaron defenderse e fixérono brutalmente en versión do exército federal: nas narracións dos ataques zapatistas son comúns as referencias a asaltos, incendios, violacións etcétera, o certo é que ditas narracións eran alteradas para xustificar os desastres cometidos polos membros do Exército Fedral. Nese ano sobresaen os ataques a Tepalcingo, Yautepec, Cuautla e Cuernavaca., aínda que debe afirmarse que nese entón o movemento zapatista era moi débil tanto no ámbito político como na rama militar, sobre todo cando a campaña do goberno maderista contra os sublevados surianos quedou a cargo do Xeneral Felipe Anxos, pois polos seus métodos civilizados e tolerantes restábanlle bases ao zapatismo, pois Anxos simpatizaba con eles.

A loita no sur á morte de Madero

Tras o asasinato de Francisco I. Madero e o ascenso no poder de Victoriano Huerta, a loita armada se exacerbó e Zapata foi un dos xefes revolucionarios máis importantes, á vez que introduciu importantes reformas en Morelos. Posteriormente estas posturas opuxérono ao novo presidente (Venustiano Carranza). Victoriano Horta unha vez no poder, enviou unha comisión encabezada polo pai de Pascual Orozco, Pascual Orozco (Pai) a pactar a paz con Emiliano Zapata, isto facilitaríalle ter unha fronte menos de guerra no país. Este, que contaba agora co dominio de Morelos e parte dos Estado de México, Guerreiro, Poboa e Tlaxcala, negouse a pactar cos que chamou “Asasinos de Madero”. Fusilou ao emisario de Horta, enviou unha carta ao Xeneral Félix Díaz repudiando ao goberno de Horta e para maio reformou o seu Plan de Ayala declarando que Victoriano Horta era indigno da presidencia do país e a Pascual Orozco retiróuselle o cargo de Xefe da Revolución. Zapata quedou entón como único Xefe do Exército Libertador do Sur. Con todo, é preciso consignar que recoñecer o Plan de Ayala implicaba o non recoñecemento do Plan de Guadalupe, converténdoos en loitadores dunha causa illada ás encarnizadas batallas que se libraban no norte do país con Francisco Vila, Álvaro Obregón e Pablo Gonzáles Garza.

Nos primeiros meses de 1914, Zapata tomou Jonacatepec e Chilpancingo, e nese mesmo ano, o seu exército xa constaba de 27 000 homes, polo que para abril xa controlara por completo o estado de Morelos e algúns lugares de Guerrero. Pouco despois conquistou Cuernavaca e para xuño achegouse á Cidade de México ocupando Cuajimalpa, Xochimilco e Milpa Alta, con todo, as forzas constitucionalistas pecháronlles o paso ao ocupar a Cidade de México, antes que as propias zapatistas que se atopaban máis cerca. En setembro, Venustiano Carranza enviou a Juan Sarabia, Antonio I. Vilarreal e a Luís Cabrera a conferenciar con Emiliano Zapata, pero novamente o caudillo suriano esixiu a renuncia ao Poder Executivo de Venustiano Carranza e o recoñecemento do Plan de Ayala. Os emisarios, como toda resposta abandonaron o seu campamento e o estado pois Carranza rexeitou rotundamente as súas peticións cualificándoas de inadecuadas.

Goberno convencionista

Nese mesmo mes, Zapata, desde o seu cuartel xeral de Cuernavaca, promulgou a entrega de terras aos pobos. Invitado por varios delegados da Convención de Aguascalientes, na que os tres grupos máis importantes que participaron na Revolución Mexicana intentaron dirimir as súas diferenzas, Zapata non foi en persoa ao citado evento pero enviou unha comisión integrada por Antonio Díaz Soto e Gama (quen protagonizo o Incidente da Bandeira), Leobardo Galván, Paulino Martínez, Manuel J. Santibáñez e Manuel Uriarte, os que quedaron en calidade de observadores ata que a Convención optou por descoñecer a Venustiano Carranza. Así pois, Emiliano Zapata uniuse con Francisco Vila e ambos recoñeceron a Eulalio Gutiérrez como presidente provisional de México, non así o encabezado por Venustiano Carranza, o que provocou a continuación da guerra civil. A finais de novembro a poderosa División do Norte e o Exército Libertador do Sur entraron na Cidade de México, alcanzando así fama nacional o movemento zapatista, como a outra cara da moeda entre campesiños surianos e do norte. Na súa estancia na Capital as súas tropas tiveron unha actitude máis que pacífica: obtiveron recursos mediante esmolas e evitaron os roubos e asaltos dalgúns bandidos que se facían chamar zapatistas, ensuciando o seu nome. O 4 de decembro Vila e Zapata tiveron unha soada entrevista en Xochimilco, lográndose unha alianza militar entre ambos os exércitos. Vila aceptou en cambio o Plan de Ayala, fóra das súas acusacións a Francisco I. Madero, quen fora o seu redentor e obrigouse a dar armas a Zapata. Concretados estes acordos, Emiliano Zapata, partiu rumbo a Amecameca e tomou Poboa o 17 de decembro de 1914, aínda que nos primeiros días de xaneiro a praza foille arrebatada polas forzas do Xeneral Álvaro Obregón. Este habería de dedicar os seus maiores esforzos para combater ao poderoso exército villista, dando lugar a que durante 1915, Morelos fose gobernado polos campesiños levantados en armas, asesorados polos intelectuais da loita suriana. En 1916, unha vez que Venustiano Carranza instalouse na Cidade de México e que Francisco Vila sufrise serias derrotas por parte do Exército de Álvaro Obregón, Carranza dispuxo a ofensiva contra o zapatismo, ao mando de Pablo González Garza. Con apoio ata da aviación do exército, Cuernavaca foi ocupada polos constitucionalistas en maio e, aínda que regresou efemeramente a mans dos zapatistas, quedou definitivamente no seu poder o 8 de decembro dese mesmo ano.

Ante a carencia de armas e xa sen o apoio villista, en moi pouco tempo case todas as poboacións do estado quedaron en poder dos constitucionalistas. En 1917, Zapata, lanzando unha contraofensiva reconquistou Jonacatepec, Yautepec, Cuautla, Miahuatlán, Tecala e Cuernavaca. En marzo expediu a lei administrativa para o estado, reabriu escolas, creou institucións para reiniciar a produción de alimentos do campo e continuou a guerrilla en zonas periféricas e de fronteira. Con todo, en outubro do mesmo ano entrou a Morelos o xeneral Pablo González Garza, apoderándose do territorio. Para 1918, Emiliano Zapata era un guerrilleiro, como Francisco Vila xa por 1920, con pouco futuro, pois o seu movemento, indubidable manifestación do descontento campesiño, ante as constantes batallas, poucas municións, morte de #xefe\\\ importantes e a lei agraria de Carranza que tranquilizo a causa suriana, contribuíron a que para ese ano non se chegase a consolidar unha real organización político-militar. Sendo unha rebelión de masas campesiñas limitouse a realizar a súa guerra de guerrillas a partir de 1918.

Morte de Zapata

O cadáver de Zapata.

A guerra por parte do goberno tomou perfís desapiadados. O gonzalista Jesús Guajardo fíxolle crer a Zapata que estaba descontento con Carranza e que estaría disposto a unirse a el. Zapata pediulle probas e Guajardo deullas. Acordaron reunirse na Facenda de Chinameca, Morelos, o 10 de abril de 1919, pero Zapata morreu presa dunha emboscada. Non poucos condenaron o procedemento, ademais, isto deu lugar a que, unha vez morto, Zapata convertésese no Apóstolo da Revolución e símbolo dos campesiños desposeidos. O movemento continuou, aínda que en franco declive, e os zapatistas acordaron nomear a Gilbardo Magaña Porca como Xefe do Exército Libertador do Sur, quen sería o último. Case un ano despois os compañeiros de Zapata integráronse ao goberno aguaprietista, e un a un morreron asasinados polo mesmo goberno cando traballaban para a mesma institución.

Os seguidores de Emiliano Zapata reciben o nome xenérico de zapatistas, aínda que é moi importante facer a distinción entre os zapatistas de tempos da revolución mexicana e os actuais zapatistas do sur de México.

Zapata é o autor da famosa frase «É mellor morrer de pé que vivir toda unha vida axeonllado», Dores Ibárruri "A Pasionaria" (quen certamente a popularizou cos seus discursos durante a guerra civil española) e ata a Esquilo.

Véxase tamén

Outros artigos

• Revolución Mexicana
• Zapatismo