Bandeira mapuche

Bandeira dos mapuches
Características
Uso	...
Proporción	2:3
Adopción	5 de outubro de 1992
Cores	Branco     Negro     Azul     Verde     Amarelo     Vermello

A bandeira mapuche refírese a cada unha das bandeiras empregadas como emblema e símbolo pola nación e as comunidades mapuches en Chile e na Arxentina. Existen diferentes bandeiras que representaron aos mapuches ao longo da historia e en diferentes territorios, e dende 1992, existe a bandeira contemporánea, coñecida como Wenufoye, a cal está amparada polas normas da «Lei Indíxena» de 1993 e que foi amplamente adoptada como símbolo do pobo mapuche e, de maneira oficial, nalgunhas comunas chilenas para o seu uso xunto coa bandeira de Chile e a bandeira da localidade.

Bandeiras ancestrais

Bandeira mapuche segundo a obra El joven Lautaro de frei Pedro Subercaseaux (século XX).

Bandeira segundo o antigo relato mapuche, posiblemente empregada por tropas mapuches a comezos do século XVIII.

A utilización de bandeiras como forma de representar a persoas, estados ou nacións é un costume iniciado en Europa e na China, polo que é pouco probable que, antes da chegada dos conquistadores españois existisen este tipo de distintivos.

Os primeiros rexistros sobre o posible uso de bandeiras por parte dos pobos indíxenas remóntanse ás crónicas españolas durante a guerra de Arauco. Antes diso, no Canto XXI do poema épico La Araucana (1569), Alonso de Ercilla describiu a un guerreiro chamado Talcahuano, habitante das terras achegadas á actual cidade que leva o seu nome, quen era seguido por tropas que levaban emblemas azuis, brancos e vermellos.

Pasou despois deste logo Talcahuano, [...] cuberto de altas plumas, moi louzán, seguíndolle a súa xente de pelexa, polos peitos ao nesgo atravesadas bandas azuis, brancas e encarnadas. Canto XXI, La Araucana (1569).

As descricións feitas xa no século XVIII documentan que as hostes mapuches empregaban dúas bandeiras, de cuxa antigüidade non hai certeza. Segundo versións de cronistas, a primeira delas estaba composta por unha estrela branca sobre fondo azul, semellante ao cantón da actual bandeira chilena, e fora empregada por tropas mapuches a comezos do século XVIII. A segunda delas aparece sendo ondeada polo cacique Lautaro (c. 1534-1557) na súa representación artística máis coñecida, creada no século XX por frei Pedro Subercaseaux; tiña unha branca estrela de oito puntas centrada nunha cruz ou estrela escalonada azul orlada de branco sobre un fondo vermello.

A estrela octogonal empregada nestas bandeiras, como representación de Wünelfe, o luceiro ou Venus na iconografía mapuche, foron a orixe da estrela na actual bandeira chilena. Segundo O'Higgins, a estrela da bandeira era a «estrela de Arauco». Aínda que no presente a bandeira chilena presenta en pentagrama, nos deseños orixinais desta incluíase un asterisco de oito puntas inserto no centro da estrela, símbolo do Wünelfe ou guñelve, representando a combinación das tradicións europea e indíxena. Porén, co paso do tempo o deseño simplificouse, quedando soamente a estrela principal.

Bandeira do Reino da Araucania e a Patagonia

O francés Orélie Antoine de Tounens, ou Orélie-Antoine I, quen proclamou un Reino da Araucania e a Patagonia, deseñou en 1861 unha bandeira que estaba formada polas cores azul, branca e verde dispostas en tres franxas horizontais.

Bandeira do Reino da Araucania e a Patagonia.

Bandeira contemporánea

Bandeira que foi empregada por diversas organizacións mapuches dende 1992.

A bandeira mapuche contemporánea foi protagonista das manifestacións en Chile en outubro de 2019.

En marzo de 1991, a organización mapuche Aukiñ Wallmapu Ngulam ou Consello de Todas as Terras realizou un chamado para confeccionar a bandeira da nación mapuche. Preto de 500 deseños foron presentados, dos cales escolleuse un. A bandeira da nación mapuche foi creada o 5 de outubro de 1992 e coñécese como Wenufoye (‘Canelo do ceo’). O canelo (Drimys winteri) é unha árbore sempreverde que habita en gran parte do territorio da Arxentina e Chile. É unha das árbores sagradas do pobo mapuche e na súa lingua chámase foye ou foyke.

As cores e as figuras da bandeira mapuche representan o seguinte:

• Amarelo (chod): é a cor que representa a renovación; símbolo do Sol.
• Azul (kallfü): é a cor que representa a abundancia, a orde, o universo e a vida; símbolo da espiritualidade ou o sagrado.
• Branco (lig): é a cor que representa a curación, a limpeza e a lonxevidade; símbolo da prosperidade e a sabedoría.
• Vermello (kelü): é a cor que representa a forza e o poder; símbolo da historia de loita do pobo mapuche e da lembranza.
• Verde (karü): é a cor que representa a fertilidade, a natureza ou a terra, e o poder de curación; símbolo do feminino.
• Cultrún (kultrung), o tambor mapuche; sobre a súa superficie cha, que representa a superficie da Terra, está debuxado o deseño circular da cosmovisión mapuche: os catro puntos cardinais e entre eles, o Sol, a Lúa e as estrelas; símbolo do coñecemento do mundo.
• Guemil (ngümin), cruz ou estrela escalonada —semellante á «cruz andina» ou chacana— ou rombo de bordo zigzagueante: representa a arte da manufactura, a ciencia e o coñecemento; símbolo do sistema de escritura.

Este pavillón está amparado polas normas da «Lei Indíxena» en 1993. Esta bandeira foi amplamente adoptada como símbolo do pobo mapuche e adoptada de maneira oficial nalgunhas comunas chilenas para o seu uso xunto á bandeira de Chile e a bandeira da localidade, como nos casos de Coyhaique e Padre Las Casas, entre outros.

A partir de 2010, mediante un ditame da Contraloría Xeral da República de Chile, autorizouse o izado da bandeira, emblema ou escudo do pobo mapuche xunto á bandeira nacional. A partir de setembro de 2011, unha campaña entre os concellos de Chile estimulou o uso das bandeiras dos pobos indíxenas nalgunhas festividades. Aucán Huilcamán, involucrado na creación desta bandeira, anunciou en xuño de 2017 que pediría a derogación do decreto que autoriza o izado da Wenufoye, xa que considera que o seu fin é representar a loita do pobo mapuche, e que as institucións ou concellos chilenos e a Contraloría non teñen autoridade sobre o seu uso.

Bandeiras de comunidades e territorios en Chile

Ademais de Wenufoye, en 1992 creáronse outras cinco bandeiras para representar os distintos territorios do pobo mapuche en Chile.

• 
  Bandeira mapuche do territorio huenteche.
• 
  Bandeira mapuche do territorio huilliche.
• 
  Bandeira mapuche do territorio lafquenche.
• 
  Bandeira mapuche do territorio nagche.
• 
  Bandeira mapuche do territorio pehuenche.

Bandeiras huilliches

Bandeira do Consello Xeral de Caciques de Chiloé.

No territorio do arquipélago de Chiloé e na provincia de Osorno, as distintas asociacións de comunidades huilliches empregan unha serie de bandeiras distintivas que se diferencian das utilizadas polo pobo mapuche noutros lugares de Chile. Entre estas cóntanse:

• Consello Xeral de Caciques de Chiloé: Está dividida en tres franxas horizontais: a superior é azul, a intermedia marrón e a inferior verde. Na esquina superior esquerda inclúese unha estrela amarela de oito puntas.
• Federación de Comunidades Huilliche de Chiloé: Está dividida en catro franxas horizontais: a superior é azul, a seguinte é amarela, síguelle unha franxa marrón e a inferior é verde. Na esquina superior esquerda inclúese unha estrela amarela de oito puntas.
• Asociación Indíxena Urbana “José Antonio Huenteo Raín”: Está dividida en tres franxas horizontais: a superior é azul, a intermedia marrón e a inferior verde. No medio da bandeira inclúese unha estrela amarela de sete puntas que cobre parcialmente as tres franxas.
• Xunta Xeral de Caciques da Fütawillimapu: Esta organización baseada na provincia de Osorno adoptou unha bandeira divida en dúas bandas horizontais, e que recibe o nome de Müpütuwe Ünen Triwe. A metade superior é azul, e inclúe unha representación da Lúa e do Sol. A metade inferior é marrón, e entre medio de ambas franxas inclúese a árbore de loureiro (triwe) acompañado dunha chama de lume na raíz.

Bandeira mapuche-tehuelche

Bandeira do pobo mapuche-tehuelche.

Foi creada en 1987 por Julio Antieco, quen empezou as xestións con comunidades mapuches para confeccionar unha bandeira que representase ao pobo mapuche-tehuelche.

O 3 de agosto de 1991, na Primeira Reunión Provincial de Caciques e Comunidades Aborixes, realizada en Trevelin, expresou a intención de crear un símbolo común. Por medio da lei 4072, publicada o 5 de abril de 1995, a provincia de Chubut recoñeceuna como «símbolo e emblema das Comunidades Aborixes da Provincia». A bandeira leva as cores amarela, branca a azul, e unha punta de frecha.

A bandeira é oficial por parte do Ministerio de Educación Arxentino, o cal permitiu o seu izado en escolas da rexión e en eventos importantes para o pobo mapuche-tehuelche.

As cores da bandeira representan:

• Amarelo: o Sol.
• Azul: o ceo.
• Branco: cor do cabalo sagrado na rogativa.
• Frecha: simboliza a guerra, e cando o pobo mapuche-tehuelche recupere a súa dignidade como pobo orixinario e non estea en guerra, eliminarase a frecha.

Véxase tamén

Outros artigos

• Wallmapu

Ligazóns externas

• Bandeiras mapuches (en castelán)
• Bandeira do territorio tehuelche, Arxentina (en castelán)
• 25 anos da creación da Wenufoye (bandeira mapuche) (en castelán)