Lusotropicalismo

Lisboa na década de 1570 tiña moita poboación de orixe africana. Uns eran escravos ou tratantes de escravos, outros eran libres e mesmo heroes. Había estatuas de santos pretos nas igrexas da cidade, bailes mestizos europeo-africanos e cociña de fusión.

Lusotropicalismo é un termo utilizado por primeira vez polo sociólogo brasileiro Gilberto Freyre para describir o suposto carácter distintivo do imperialismo portugués no exterior, propoñendo que os portugueses eran mellores colonizadores que outras nacións europeas.

Freyre teorizou que debido ao clima máis cálido de Portugal e ao estar habitado por celtas, romanos, suevos, godos, mouros e outros pobos na época premoderna, os portugueses eran máis humanos, amigábeis e adaptábeis a outros climas e culturas. El viu as culturas de base portuguesa como culturas de expansión ecuménica. Freyre era favorábel ás independencias dos distintos países da comunidade lusófona sempre que non caísen baixo a órbita doutros imperialismos (soviética, norteamericana, belga, surafricana,…)

A principios do século XX, Portugal era a potencia colonial europea con presenza territorial máis antiga no exterior; nalgúns casos os seus territorios foran continuamente asentados e gobernados polos portugueses durante cinco séculos. O lusotropicalismo celebrou elementos tanto reais como mitolóxicos da democracia racial e da misión civilizadora no Imperio portugués, abarcando unha actitude de mestizaxe cara ás colonias ou territorios de ultramar. A ideoloxía é mellor exemplificada na obra de Freyre.

Críticas e resposta de Freyre

O lusotropicalismo ten sido chamado de "espectro malévolo" que volve para perseguir a Portugal e indirectamente ao mundo lusófono, e que enmascara as desigualdades por cuestións de orixe no Portugal posimperial, tamén enmarcado en correntes máis amplas que tentan ignorar as operacións do racismo e a súa confluencia co capital e o patriarcado.

A vida de Freyre, despois de publicar Casa-Grande e Senzala, converteuse nunha eterna fonte de explicación. Repetiu varias veces que non creou o mito dunha democracia racial e que o feito de que os seus libros recoñecesen a intensa mestura entre "razas" no Brasil non significaba falta de prexuízos ou discriminacións. Apuntou que moitas persoas afirmaron que os Estados Unidos foron unha "democracia exemplar" mentres que a escravitude e a segregación racial estiveron presentes na maior parte da historia dos Estados Unidos:

"A interpretación dos que me queren situar entre os sociólogos ou antropólogos que dicían que nunca existiu o prexuízo de raza entre os portugueses ou os brasileiros é extrema. O que sempre suxerín é que tal prexuízo é mínimo... en comparación co que aínda existe noutros lugares, onde as leis aínda regulan as relacións entre os europeos e outros grupos". "Non é que os prexuízos raciais ou sociais relacionados coa complexión estean ausentes en Brasil. Existen. Pero a ninguén se lle ocorrería aquí Igrexas "só brancas". Ninguén en Brasil tería pensado en leis contra o matrimonio interracial... O espírito fraternal é máis forte entre os brasileiros que os prexuízos raciais, a cor, a clase ou a relixión. É certo que non se chegou á igualdade dende a fin da escravitude... Había prexuízos raciais entre os propietarios das plantacións, había distancia social entre os amos e os escravos, entre os brancos e os negros... Mais poucos brasileiros ricos estaban tan preocupados pola pureza racial como a maioría no Vello Sur"

A visión de Salazar

Marcelino da Mata, 1969. Converteuse no oficial militar portugués máis condecorado da historia do exército portugués .

Eusébio da Silva Ferreira, futbolista portugués nado no Mozambique portugués, considerado un dos mellores futbolistas de todos os tempos.

Para apoiar as súas políticas coloniais, o ditador portugués António de Oliveira Salazar adoptou a noción de lusotropicalismo de Freyre ao afirmar que, dado que Portugal era unha nación multicultural, multirracial e pluricontinental desde o século XV, perder os seus territorios de ultramar en África e Asia desmembraría o país e acabaría coa independencia portuguesa. En termos xeopolíticos, perder estes territorios diminuiría a autosuficiencia do Estado portugués.

Salazar resistiuse fortemente ás ideas de Freyre durante as décadas de 1930 e 1940, en parte porque Freyre afirmaba que os portugueses eran máis propensos que outras nacións europeas á mestizaxe. Adoptou o lusotropicalismo só despois de patrocinar a Freyre nunha visita a Portugal e algúns dos seus territorios de ultramar en 1951 e 1952. A obra de Freyre Aventura e Rotina foi o resultado desa viaxe.

De feito, a estrela deportiva máis destacada de Portugal, Eusébio, e o militar máis condecorado das Forzas Armadas Portuguesas, Marcelino da Mata, baixo o réxime do Estado Novo deseñado e dirixido por António de Oliveira Salazar, eran ambos cidadáns nados e criados nos territorios africanos de Portugal.

Véxase tamén

Outros artigos

• Eurasianismo
• Lusosfera
• Gilberto Freyre
• Democracia racial
• Mestizos
• Regra dunha gota

Bibliografía

• Castelo, Cláudia, O Modo Português de estar no Mundo' O luso-tropicalismo e a ideologia colonial portuguesa (1933–1961) . Porto: Edições Afrontamento, 1999.
• Cahen, Michel, "'Portugal is in the Sky': Conceptual Considerations on Communities, Lusitanity and Lusophony", en E.Morier-Genoud & M.Cahen (eds), Imperial Migrations. Colonial Communities and Diaspora in the Portuguese World, Londres: Palgrave, 2012
• Nery da Fonseca, Edson. Em Torno de Gilberto Freyre . Recife: Editora Massangana, 2007. ISBN13: 9788570194619
• Nery da Fonseca, Edson. Gilberto Freyre de A a Z – Referências essenciais á súa vida e obra . Río de Janeiro: Zé Mario Editor, 2002.
• Vakil, Abdoolkarim, "'Mundo Pretuguês': Colonial and Postcolonial Diasporic Dis/articulations", en E.Morier-Genoud & M.Cahen (eds), Imperial Migrations. Colonial Communities and Diaspora in the Portuguese World, Londres: Palgrave, 2012. ISBN13: 9780230353695
• Villon, Víctor. O Mundo Português que Gilberto Freyre Criou – seguido de Diálogos com Edson Nery da Fonseca . Río de Xaneiro, Vermelho Marinho, 2010. ISBN: 9788562851728