Juan Pacheco
| Biografía | |
|---|---|
| Nacemento | 1419 (Gregoriano)  Belmonte, España (pt)  |
| Morte | 1 de outubro de 1474 (Gregoriano) (54/55 anos) Santa Cruz de la Sierra, España (pt) |
| Causa da morte | cancro de larinxe |
| Lugar de sepultura | Mosteiro de Santa Maria del Parral (pt) |
 44º Gran Mestre da Orde de Santiago | |
| 1467 – 1474 | |
| Duke of Escalona (en) Duchy of Escalona (en) | |
| Adelantado mayor of Castile (en) | |
| Alcaide of the Alcázar of Segovia (en) | |
| | |
| Actividade | |
| Ocupación | político, militar |
| Outro | |
| Título | Duke of Escalona (en) (–1474 (Gregoriano)) Marquesado de Villena |
| Cónxuxe | Maria Portocarreiro María de Velasco y Mendoza |
| Parella | Catalina Alfón de Ludeña |
| Fillos | Beatriz Pacheco, Señora de Medellin (  ) Catalina Alfón de LudeñaJuana Pacheco y Portocarrero ( ) Maria PortocarreiroDiego Lopez de Pacheco, 2nd Duke of Escalona ( ) Maria Portocarreiro |
| Pais | Alfonso Téllez Girón y Vázquez de Acuña e María Pacheco |
 | |
Juan Fernández Pacheco y Téllez Girón, nado en Belmonte en 1419[1] e finado en Santa Cruz, preto de Trujillo o 4 de outubro de 1474,[2] foi o fillo primoxénito de Alfonso Téllez Girón y Vázquez de Acuña e de María Pacheco, e irmán de Pedro Girón, foi un nobre e ricohome de Castela. Dominou a política do reino desde os últimos anos do reinado de Xoán II ata case o reinado de Isabel a Católica. Converteuse en home de confianza de Henrique IV de Castela, de quen foi compañeiro de xogos durante a súa infancia despois que o condestable Álvaro de Luna interviñese para que el e o seu irmán Pedro entrasen na corte, onde xa se documenta a súa presenza en 1436 –como doncel ou paxe do infante– segundo menciónase nun manuscrito gardado na biblioteca do Mosteiro do Escorial, que di que «sendo mozo veu vivir co príncipe Henrique (...) na idade de mozo tivo seso e autoridade de vello.»[3]
Foi o III señor de Belmonte, distinción que herdou da súa nai. Sendo xustiza maior de Segovia, recibiu de Henrique IV os títulos de I marqués de Villena, I conde de Xiquena e I duque de Escalona. Polo seu segundo matrimonio foi tamén Señor de Moguer e de Villanueva do Fresno. Así mesmo ostentou os cargos de camareiro maior do infante Enrique, despois o seu mordomo maior, alcaide maior de Asturias, adiantado maior de Castela e mestre da Orde de Santiago.
Orixes familiares
[editar | editar a fonte]O seu pai, Alfonso Téllez Girón e Vázquez de Acuña, era fillo de Martín Vázquez de Acuña –membro dun antigo liñaxe portugués e alcalde maior de Lisboa– e de Teresa Téllez Girón, filla de Alonso Téllez Girón y Gallina. A súa nai, María Pacheco, señora de Belmonte, era filla de Juan Fernández Pacheco, primeiro señor de Belmonte e descendente de Lope Fernández Pacheco –privado do rei Afonso IV de Portugal e grazas ao cal este liñaxe ascendeu a ricohome– e de Inés Téllez de Meneses. As familias Vázquez de Acuña e Pacheco procedían da nobreza portuguesa e habíanse exiliado en Castela logo de derrótaa castelá na batalla de Aljubarrota, ocorrida en 1385, por apoiar a causa do rei Xoán I de Castela, que pretendía o trono do reino veciño polo seu matrimonio con Beatriz de Portugal. Nas capitulacións matrimoniais dos seus pais, estipulouse que o primoxénito levaría «Pacheco» como primeiro apelidos no canto de «Téllez Girón».[1]
Juan Pacheco é un dos nobres sinalados Francisco de Mendoza y Bobadilla por ter sangue xudeu en El Tizón de la Nobleza espanola (1560), xa que un tataravó do seu antepasado Diego López Pacheco foi o xudeu converso Ruy Capón, almoxarife da raíña Urraca I de León, antepasado que tamén compartía o seu avó Martín Vázquez de Acuña; esta mesma «mancha» xudía atribúella tamén á súa muller, María Portocarrero, nai da maior parte dos seus fillos, xa que Alfonso Enríquez, do que ela descendía, habería ter unha nai xudía.[4], de Francisco de Mendoza y Bobadilla, introdución e notas de Armando Mauricio Escobar Olmedo. Escobar reproduce o epitafio composto por Francisco Macedo. Unha orixe que se trasladou a mediados do século XVI, a través dos seus descendentes, a un gran número de casas da nobreza.
Traxectoria
[editar | editar a fonte]Reinado de Xoán II
[editar | editar a fonte]
En 1440 recibiu o privilexio de «ter o coitelo na mesa» do infante Henrique, un ano despois xa era membro do Consello Real, e en xaneiro de 1442, con apenas vinte e dous anos, alcanzara o oficio de camareiro maior do príncipe,[1] o máis alto posto na casa do herdeiro despois do de mordomo maior, que aínda seguía desempeñando o condestable Álvaro. Ese mesmo ano incorporou o señorío de Moguer por vía do seu matrimonio con María Portocarrero, que contaba cunha importante herdanza da que estaba nese momento desposuída pero que Juan Pacheco ocuparíase de recuperar nos anos seguintes.
En 1444 Xoán II dooulle catro vilas en Estremadura: Medellín, Villanueva de Barcarrota, Salvatierra e Salvaleón,[1] así como Lerma. O 25 de maio de 1445, seis días logo da batalla de Olmedo, o rei Xoán II fíxolle mercé da vila de Jumilla, por «os moitos e moi sinalados seruicios que vos me auedes fecho e fazedes cada día. E asi mesmo auedes fecho e fazedes de cada dia ao devandito principe o meu fixo». Juan Pacheco non tomou posesión da cidade inmediatamente por razóns descoñecidas e, o 20 de xuño de 1447, o monarca doou a vila a María de Quesada, nai de Pedro Fajardo, aínda que en marzo de 1451 o rei volveulle a doar Jumilla a Juan Pacheco.[5]
En 1445, trala primeira batalla de Olmedo na que desempeñou un papel relevante xunto co bispo de Cuenca Lope de Barrientos no corpo que comandaba o infante Enrique, foi nomeado marqués de Villena,[1] o primeiro título de marqués outorgado por un monarca castelán.
Tamén conseguiu entón o cargo de mestre da orde de Calatrava para o seu irmán, Pedro Girón. Trala vitoria de Olmedo e o matrimonio de Isabel de Portugal con Xoán II de Castela, o poder de Álvaro de Luna debilitaríase, gañando influxo o bando do infante Henrique e Juan Pacheco. No conflito que pouco despois xurdiu entre o rei Xoán II e o seu fillo o infante Henrique, Juan Pacheco mediou por parte do infante e Álvaro de Luna por parte do rei. O acordo beneficiaría aos mediadores.
Incrementou o seu patrimonio co señorío de Alarcón[1] doado polo infante Henrique o 23 de maio de 1446 co beneplácito do rei.
En 1447 Pacheco fundou, seguindo ordes do infante Henrique, o mosteiro do Parral en Segovia, de estilo gótico mudéxar e pertencente á Orde de San Xerónimo, onde recibiu sepultura segundo había estipulado no seu segundo testamento.
En 1449 adquiriu a fortaleza de Chinchilla de Monte-Aragón que reconstruíu pouco despois dándolle o aspecto que ten na actualidade.[6]
Juan Pacheco tamén foi nomeado adiantado maior de Castela en 1451, aínda que renunciou o cargo sete anos despois.[7] O 20 de decembro de 1452, Xoán II confirmoulle no señorío da vila de Almansa, cuxa mercé concedera o 3 de setembro de 1445 ao seu pai Alonso «con dereito a herdamento», aínda que esta doazón non foi a petición do seu pai e menciónase que a mercé foi feita «polos moitos e bos, leais e sinalados servizos que vos D. Juan Pacheco, fillo maior, lexítimo herdeiro de Alfonso Téllez Girón, o meu vasalo que foi do meu consello.»[1] Pacheco deulle a morfoloxía actual á súa castelo, coa construción da torre da homenaxe, as torres semicirculares das murallas e a barbacana defensiva.
Reinado de Henrique IV
[editar | editar a fonte]Henrique IV de Castela foi proclamado rei á morte do seu pai, o rei Xoán II o 22 de xullo de 1454. Juan Pacheco e o seu irmán Pedro Girón encargáronse a partir de entón das decisións do goberno, mentres que o tío de ambos, o arcebispo de Toledo Alfonso Carrillo,[8] actuaba como rexente do reino; para compensar ese influxo o rei incorporou novos conselleiros como Miguel Lucas de Iranzo, Beltrán de la Cueva ou Gómez de Cáceres.[9] Durante ese período Juan Pacheco lanzou unha campaña militar en Granada, que se desenvolveu entre 1454 e 1456, na que se conquistaron as vilas de Archidona e Álora, ademais de socorrer a sitiada Úbeda. En 1456, o monarca concedeu ao marqués o correxemento de Xerez a perpetuidade, función que desempeñou a través de lugartenentes. Posteriormente emprendeu importantes obras arquitectónicas na súa cidade natal, Belmonte: o castelo, a Colexiata de San Bartolomé e dúas mosteiros: o de San Francisco da Observancia e outro de monxas franciscas; tamén construíu en 1456 unha nova fortaleza en Garci Muñoz, sobre o antigo alcázar de don Juan Manuel, unha praza que recibira sete anos antes de Xoán II xunto con Chinchilla mediante unha permuta.
Aínda que entre 1458 e 1464 produciuse o ascenso fulgurante de Beltrán de la Cueva, que prexudicou os intereses de Juan Pacheco, este seguiu acumulando títulos e honores. O 6 de abril de 1458 obtivo a dignidade de Mariscal de Castela e, sendo Xustiza de Segovia, en 1160 recibiu o título de Conde de Xiquena e Marqués dos Vélez.[7] En 1461 foi nomeado alcaide maior de Asturias.[7] Neste último ano ordenou reconstruír o Castelo de Jumilla alcanzando a súa configuración e aspecto actual con tres pisos, soto e terraza, e colocou nela o seu escudo de armas.
O 28 de febreiro de 1462 a raíña Xoana de Portugal, esposa de Henrique IV, tivo unha filla, Xoana, alcumada posteriormente «a Beltranexa» por sospeitarse que era filla de Beltrán de la Cueva, e que apadriñou na súa bautizo Juan Pacheco. Henrique IV, considerándoa a súa sucesora, convocou as cortes en Madrid, que a xuraron como princesa de Asturias. Ese mesmo ano a influencia de Beltrán na corte viuse por fin consolidada ao entrar a formar parte do consello do rei, desprazando ao marqués de Villena como privado de Henrique IV, quen o 23 de abril dese ano outorgou a Beltrán o título de primeiro conde de Ledesma e concertou o seu matrimonio con Mencía de Mendoza y Luna, filla de Diego Hurtado de Mendoza, II marqués de Santillana e sobriña do futuro cardeal Mendoza.
En 1463, nas vistas de Baiona, o marqués de Villena ofreceu os seus servizos a Francia. Con esta alianza, Francia cercaba ao sempiterno inimigo, o reino de Aragón. En agradecemento, Lois XI de Francia prometeulle a man da súa filla Xoana, co fillo máis novo de Pacheco, Pedro de Portocarrero. A reacción do rei aragonés non se fixo esperar; para gañarse a amizade de Castela e anular a alianza Castela-Francia, prometeu ao seu fillo Fernando coa filla de Pacheco, Beatriz Pacheco.
En setembro de 1464, a liga de nobres capitaneada por Juan Pacheco, redactou en Burgos un longo manifesto sen firma, que supuxo unha reacción ao crecente poder da figura de Beltrán de la Cueva, do que solicitan a súa destitución como mestre de Santiago. Cuestionaban a paternidade de Henrique sobre Xoana e reclamaban que a sucesión pasase polo infante Alfonso.
Máis tarde, Pacheco logrou para si o cargo de mestre da Orde de Santiago en 1467 da man do infante Afonso,[10] ao que algúns nobres elixiran como rei na Farsa de Ávila. Ao ser menor de idade, Juan Pacheco sería o seu titor, o que lle deu o cargo de coadxutor da orde desde 1469. Como tal, tería os mesmos poderes que os mestres adoitaban ter, salvo en materias espirituais, nas que debía delegar en persoas pertencentes á orde, pero que podería elixir. Por iso os cronistas da época afirmaban que foi mestre de Calatrava, ademais de mestre de Santiago.[11]
O infante Afonso de Castela faleceu por causas descoñecidas en Cardeñosa o día 5 de xullo de 1468. Pouco despois, o 18 de setembro de 1468, asinouse o Tratado dos Touros de Guisando que poñía fin ás hostilidades, un acordo instigado polo propio Pacheco e que supuxo algunhas vantaxes para a súa persoa, como a súa confirmación no cargo de mestre da Orde de Calatrava.
En 1469, a infanta Isabel contraeu matrimonio con Fernando de Aragón, contra a vontade do rei Henrique e os pactos establecidos, creando as bases da que sería a guerra de sucesión castelá na que Juan Pacheco tomaría partido polo bando da princesa Xoana, alcumada a Beltranexa polos seus inimigos.[7] Neste mesmo ano, Juan Pacheco, como mestre de Santiago, fai edificar o castelo de Los Santos de Maimona (Badaxoz), moi preto de Zafra, capital do ducado de Feira, o que este percibe como ameaza.
A petición de Juan Pacheco e dos embaixadores de Francia, Henrique IV revogou o tratado dos Touros de Guisando logo de xurar, xuntamente coa súa esposa, que a infanta Xoana era a súa filla lexítima. O 26 de outubro de 1470 confirmouse a cerimonia en Lozoya.
O 17 de decembro de 1472 Juan Pacheco foi nomeado I duque de Escalona, que anteriormente fora señorío de Álvaro de Luna.[7]
Morte e sepultura
[editar | editar a fonte]
Faleceu o 4 de outubro de 1474, en Santa Cruz, preto de Trujillo,[2] pouco antes da morte do rei Henrique IV. Foi enterrado inicialmente no Monasterio de Guadalupe, preto de onde morreu. Uns anos máis tarde o seu cadáver trasladouse ao mosteiro segoviano do Parral que fundara e onde se mandou enterrar no seu segundo testamento. O seu sepulcro ocupa o lugar esquerdo do altar maior e o da súa esposa, María de Portocarrero, o da dereita. Estes sepulcros foron encargados en 1528 polo seu fillo Diego López Pacheco e atribúense a Juan Rodríguez e a Lucas Giraldo.
Matrimonios e descendencia
[editar | editar a fonte]Contraeu tres matrimonios. O primeiro, celebrado o 22 de novembro de 1436 na cidade de Toledo, cando tiña 17 anos,[1] foi con Angelina de Luna, curmá do condestable Álvaro de Luna de quen non houbo descendencia.[12] O matrimonio foi declarado nulo o 13 de febreiro de 1442 polo vicario de Segovia, Diego Sánchez, por varias razóns, entre elas que fora feito por temor ou coacción e que non chegou a consumarse.[1][13] Pouco despois, en 1442, uniuse nun matrimonio ilícito que non foi lexitimado ata varios anos despois con María Portocarrero Enríquez, [14] filla de Pedro (Martín Fernández) de Portocarrero e Cabeza de Vaca, V señor de Moguer, e Beatriz Enríquez, filla de Alfonso Enríquez. O matrimonio non tivo validez canónica ata o ano 1456 en que o papa Calisto III autorizou o matrimonio pola igrexa e a lexitimación dos fillos que habían ter ata esa data.[15] Deste matrimonio naceron:
- Diego López Pacheco y Portocarrero, o primoxénito, sucedeu ao seu pai en títulos e estado;[16][12]
- Pedro de Portocarrero, herdou o señorío de Moguer e de Villanueva del Fresno de a súa familia materna;[16][12]
- Alfonso Téllez-Girón, o menor dos irmáns varóns, outorgou testamento o 29 de abril de 1527 e faleceu ese ano. Menciónalle o seu pai nos seus testamentos e recibiu como parte do seu morgado La Puebla de Montalbán. Contraeu matrimonio con Mariña de Guevara;[17][18];
- Beatriz Pacheco, casada en 1471 con Rodrigo Ponce de León y Núñez, marqués de Cádiz de quen xa era viúva en 1492;[19][20][a] Mandou ser enterrada no Monasterio de Santa Clara en Carmona e pediu que fose á beira da súa irmá Leonor, abadesa de devandito mosteiro;
- María Pacheco, a maior, esposa de Rodrigo Alonso Pimentel, IV conde e I duque de Benavente;[21][18]
- Catalina Pacheco, estivo prometida con Bernardino de Velasco pero o matrimonio non chegou a celebrarse debido a que o seu pai, Juan Pacheco, rompeu a alianza co pai de Bernardino, o condestable Pedro Fernández de Velasco. Contraeu matrimonio, logo da morte do seu pai, con Alfonso Fernández de Córdoba, señor de Aguilar, e recibiu dous millóns de marabedís de dote que foron entregados polo seu irmán Pedro;[22][23]
- Francisca Pacheco,[21] muller de Íñigo López de Mendoza y Quiñones o Gran Tendilla;[20]
- Juana Pacheco,[21], esposa dun dos fillos do duque de Feira;[20]
- Leonor Pacheco[21], abadesa no mosteiro de Santa Clara en Carmona;
- Inés Pacheco, foi relixiosa, abadesa no Convento de Santo Domingo de Portacoeli en Sevilla.[24][21]; e
- María, a menor,[21][24] quen contraeu matrimonio en 1482 co conde de Oropesa Fernando Álvarez de Toledo y Zúñiga.[20]
Juan Pacheco contraeu un segundo matrimonio con María de Velasco. Logo de enviuvar, María casou en 1482 con Beltrán de la Cueva.[25] Juan Pacheco e María foron os pais de:
- Mencía Pacheco, filla póstuma, naceu uns meses logo da morte do seu pai. Casou con Diego de Cárdenas e Enríquez, primeiro duque de Maqueda e adiantado maior do reino de Granada.[26]
Tivo varios fillos fóra de matrimonio. Con Catalina Alfón de Lodeña tivo varios fillos que foron lexitimados o 25 de abril de 1456 polo rei Henrique IV de Castela:[20]
- Beatriz Pacheco, a maior de todos os seus fillos, nacida antes do seu matrimonio con María de Portocarrero, recibiu do seu pai como parte do seu dote a vila de Villarejo de Fuentes. Casou en 1453 con Rodrigo Portocarrero, I conde de Medellín e logo de enviuvar contraeu un segundo matrimonio con Alonso de Silva, II conde de Cifuentes.[27][21] Atópase enterrada á esquerda da portada da Antesacristía do Monasterio do Parral, baixo cuxo arco estimar que estivo orixinalmente o seu sepulcro; unha lenda afirma que foi mandado retirar dese lugar por orde de Isabel a Católica, debido á inimizade que lle gardaba.
- Juan Pacheco, o segundo bastardo lexitimado por Henrique IV en Écija o 25 de abril de 1456, ingresou na Orde de Santiago onde fixo carreira grazas ao apoio prestado polo seu pai, mestre desta orde.[28]
- Isabel Meneses, despois chamada Pacheco, tamén lexitimada en 1456, xa estaba casada con Pedro López de Padilla cando o seu pai outorgou testamentos.[28] Deixoulle no seu testamento de 1470 un dote de 1.5 millóns de marabedís (mrs) e unha renda anual de 100.000 mrs.[21]
Outros fillos foron:
- Alonso Pacheco, falecido en 1490 na Veiga de Granada e enterrado na igrexa de Santa María en Alcalá la Real.[20] O seu pai non lle menciona nos seus testamentos. Foi protexido polo seu medio irmán, Diego, o primoxénito, con quen estivo en varias empresas militares. Ingresou na Orde de Calatrava e en 1473 o rei Henrique cedeulle as «rendas do servizo e montádego dos gandos que pasaban polo Campo de Calatrava». Tivo dous fillos, Alonso e Juan Pacheco, que quedaron baixo a protección de Diego, II marqués de Villena, o seu medio irmán;[18]
- Juan Pacheco, lexitimado en 1484;[20]
- Rodrigo Pacheco, era un neno cando faleceu o seu pai e quedou a cargo do seu irmán Diego. Non tivo descendencia e, grazas ao rei Fernando o Católico, obtivo un beneficio eclesiástico.[18]
Tamén puido ser pai de Luís y Lope de lexítimo matrimonio aínda que falecerían moi novos ao non figurar cando o marqués fundou morgados.[29]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Aínda non casara cando o seu pai outorgou o seu primeiro testamento en decembro de 1470 e deixoulle un dote para o seu matrimonio de tres millóns de marabedís. Xa casara cando o seu pai outorgou o seu segundo testamento en febreiro de 1472.[21]
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 1,5 1,6 1,7 1,8 Castellano Huerta 1987, p. 95.
- ↑ 2,0 2,1 Franco Silva 1987, p. 157.
- ↑ Castellano Huerta 1987, pp. 95 e 97.
- ↑ Tizón de la nobleza de España
- ↑ Antolí Fernández 1987, pp. 45-52.
- ↑ Castillo de Chinchilla
- ↑ 7,0 7,1 7,2 7,3 7,4 Castellano Huerta 1987, p. 100.
- ↑ Castellano Huerta 1987, p. 95101.
- ↑ Iglesias Rodríguez, Juan José; García Fernández, Manuel (1995). Osuna entre los tiempos medievales y modernos (siglos XIII-XVIII). Universidad de Sevilla. p. 79. ISBN 9788447202218.
- ↑ Ciudad Ruiz 2000, p. 327.
- ↑ Ciudad Ruiz 2000, p. 328.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 Castellano Huerta 1987, p. 102.
- ↑ Franco Silva 2009a, p. 727.
- ↑ Castellano Huerta 1987, p. 95 e 102.
- ↑ Franco Silva 2009a, p. 741.
- ↑ 16,0 16,1 Franco Silva 1987, p. 158.
- ↑ Franco Silva 1987, pp. 158-159.
- ↑ 18,0 18,1 18,2 18,3 Franco Silva 2009b, p. 179.
- ↑ Franco Silva 2009b, p. 180.
- ↑ 20,0 20,1 20,2 20,3 20,4 20,5 20,6 Castellano Huerta 1987, p. 103.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 21,3 21,4 21,5 21,6 21,7 21,8 Franco Silva 1987, p. 159.
- ↑ Franco Silva 2009b, pp. 180-181.
- ↑ Castellano Huerta 1987, pp. 103-104.
- ↑ 24,0 24,1 Franco Silva 2009b, p. 182.
- ↑ Franco Silva 2009b, p. 176.
- ↑ Franco Silva 2009b, p. 177.
- ↑ Franco Silva 2009b, pp. 177-178.
- ↑ 28,0 28,1 Franco Silva 2009b, p. 178.
- ↑ Castellano Huerta 1987, p. 104.
Véxase tamén
[editar | editar a fonte]Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Antolí Fernández, Alfonso (1987). "El señorío de Don Jan Pacheco sobre la villa de Jumilla". Congreso de Historia del Señorío de Villena, Albacete 23-26 octubre de 1986. Instituto de Estudios Albacetenses «Don Juan Manuel» de la Excma. Diputación de Albacete. pp. 45–52. ISBN 84-505-9666-1. Arquivado dende o orixinal o 12 de xaneiro de 2015. Consultado o 02 de febreiro de 2015.
- Castellano Huerta, María Águeda (1987). "Algunos aspectos de la personalidad de Juan Pacheco, Marqués de Villena". Congreso de Historia del Señorío de Villena, Albacete 23-26 octubre de 1986. Instituto de Estudios Albacetenses «Don Juan Manuel» de la Excma. Diputación de Albacete. pp. 45–52. ISBN 84-505-9666-1. Arquivado dende o orixinal o 12 de xaneiro de 2015. Consultado o 02 de febreiro de 2015.
- Ciudad Ruiz, Manuel (2000). "El maestrazgo de Don Rodrigo Téllez Girón" (PDF). En la España Medieval (23): 321–365. ISSN 0214-3038. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 09 de xuño de 2011. Consultado o 02 de febreiro de 2015.
- Franco Silva, Alfonso (2012). Juan Pacheco, privado de Enrique IV de Castilla. Universidad de Granada. ISBN 978-84-338-5333-2.
- Franco Silva, Alfonso (2009a). "Juan Pacheco: De doncel del príncipe de Asturias a Marqués de Villena (1440-1445)" (PDF). Anuario de estudios medievales (39/2): 723–775. ISSN 0066-5061. Arquivado dende o orixinal (PDF) o 09 de xuño de 2011. Consultado o 02 de febreiro de 2015.
- Franco Silva, Alfonso; Cruz Mariño, Rafael (2012). "Juan Pacheco, privado de Enrique IV, y el oficio de Corregidor de Jerez de la Frontera". En la España Medieval (Madrid: Universidad Complutense de MadridDepartamento de Historia Medieval) 35: 285–316. ISSN 0214-3038.
- Franco Silva, Alfonso (2007). "Las intrigas políticas de Juan Pacheco. Del combate de Olmedo a la muerte de Juan II (1445-1454)". Anuario de estudios medievales (CSIC. Institución Milá y Fontanals. Departamento de Estudios Medievales) (37/2): 597–652. ISSN 0066-5061.
- Franco Silva, Alfonso (2009b). "Las mujeres de Juan Pacheco y su parentela". Historia. Instituciones. Documentos (Universidad de Sevilla, Departamento de Historia Medieval y Ciencias y Técnicas Historiográficas) (36): 161–182. ISSN 0210-7716.
- Franco Silva, Alfonso (1987). "Los testamentos de Juan Pacheco". Congreso de Historia del Señorío de Villena, Albacete 23-26 octubre de 1986. Instituto de Estudios Albacetenses «Don Juan Manuel» de la Excma. Diputación de Albacete. pp. 157–174. ISBN 84-505-9666-1. Arquivado dende o orixinal o 12 de xaneiro de 2015. Consultado o 02 de febreiro de 2015.
- Marino, Nancy F. (2006). Don Juan Pacheco. Wealth and Power in Late Medieval Spain (en inglés). Tempe, AR: Arizona Center for Medieval and Renaissance Studies. ISBN 978-0-86698-356-3.
- Martín, José Luis (2003). Enrique IV de Castilla: Rey de Navarra, Príncipe de Cataluña. Hondarribia: Nerea. pp. 46–55, 80. ISBN 84-89569-82-7.
- Pulgar, Fernando del (1971). Los claros varones d'Spaña. Facsimil, Sevilla: Stanislao Polono, 1500 de la obra Claros varones de Castilla. Madrid: Salvat. pp. 41–46 (fol. XVII–XIX). OCLC 807782330.
- Salazar y Acha, Jaime de (2000). La casa del Rey de Castilla y León en la Edad Media (1ª ed.). Madrid: Centro de Estudios Políticos y Constitucionales. ISBN 84-259-1128-1.
- Suárez Fernández, Luis (2001). Enrique IV de Castilla. La difamación como arma política. Barcelona: Ariel. ISBN 84-344-6630-9.
Outros artigos
[editar | editar a fonte]- Guerra civil catalá
- Conflito pola sucesión de Henrique IV de Castela
- Orde de Santiago
- Reis Católicos
- Ducado de Escalona
| Predecesor: Afonso de Castela |
Gran Mestre da Orde de Santiago 1467 - 1474 |
Sucesor: Alonso de Cárdenas (no Reino de León) Rodrigo Manrique (no Reino de Castela) |
| Predecesor: Ruy Díaz de Mendoza |
Mordomo maior do Rei 1454 - 1472 |
Sucesor: Diego López Pacheco y Portocarrero |
| Predecesor: Nova creación |
Duque de Escalona 1472-1474 |
Sucesor: Diego López Pacheco y Portocarrero |
| Predecesor: Nova creación |
Marqués de Villena 1445-1468 |
Sucesor: Diego López Pacheco y Portocarrero |
