Baixo alemánico

Baixo alemánico Niideralemannisch
Pronuncia:	AFI: Niːderalɛˈman(ː)ɪʃ
Falado en:	sur de Alemaña, no nordés de Francia, en Suíza, Liechtenstein e no oeste de Austria
Total de falantes:	?
Familia:	Indoeuropea  Xermánica   Xermánica occidental    Alemán     Alemán superior      Alemánico       Baixo alemánico
Escrita:	Alfabeto latino
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	gsw
ISO 639-3:	ambos: gct — Badense (coloneiro) gsw — Baixo alemánico
Mapa
(situación arredor do 1950)
Status

O baixo alemánico é un idioma clasificado por Karl Bohnenberger no 1924 en dous subgrupos, o baixo alemánico do lago Constanza e o baixo alemánico do Rin superior. As súas variedades só son parcialmente intelixíbeis cos falantes non alemánicos.

Subdivisións

• Baixo alemánico do lago Constanza
  • Norte de Vorarlberg
  • Dialecto de Allgäu
  • Dialecto de Baar
  • Sur de Württemberg
• Baixo alemánico do Rin superior
  • Dialecto de Basilea
  • Dialectos de Baden ao norte de Markgräflerland
  • Alsaciano, falado en Alsacia e por algúns amish en Indiana
  • Dialectos de baixo alemánico da Selva Negra
  • Dialecto de Colonia Tovar, en Venezuela
  • Colonia Tovar dialect, Venezuela

Dispersión

Os dialectos baixo alemánicos fálanse principalmente nas zonas ao norte da isoglosa k/ch AFI [k] e [kx] en vez do fricativo [x] en alto alemánico.

Outro xeito que pode ser usado para establecer a isoglosa (k/ch) e separar o baixo do alto alemánico é a diferenza de ii/üü AFI [iː]/[yː], por exemplo a palabra casas Hiiser/Hüüser, tamén ratos Miis/Müüs e piollos Liis/Lüüs, pero esta isoglosa ii/üü tamén chamada barreira-Sundgau-lago Constanza é unha liña problemática porque ten excepcións, por exemplo en Sundgau (alto alemánico) dise ao lume Fiir en vez de Füür, en Vorarlberg (baixo alemánico) dise Füür como en alto alemánico, isto, para que se entenda, ii é normal en baixo alemánico e üü normal en alto alemánico.

Ao norte da isoglosa atópanse en Francia, Alsacia (menos o sueste do Sundgau que pertence ao alto alemánico), en Alemaña Ortenau, Baar, a maoiría do Brisgau, o territorio posterior ao lago Constanza, Constanza, Algoia, en Austria a maior parte de Vorarlberg, e case todo Liechtenstein, en todos estes sitios chámaselle Kind ao neno ou nena agás de Chind.

En Suíza o dialecto de Basilea é unha illa baixo alemánica nun ámbito alto alemánico. Fálase tamén baixo alemánico nuns anaquiños ao nordés de Sankt Gallen e Appenzell, tamén nuns 4 concellos no cantón Grisóns, entre os que se atopa a capital (Coira).

En Venezuela fálase en Colonia Tovar (con mesturas do castelán) unha variante do dialecto de Baden de Kaiserstuhl.

Fonoloxía

(Todo o recollido nas táboas inferiores é específico para os dialectos falados preto de Friburgo).

Vogais:

Curtas		Longas
Ortografía	Pronuncia	Ortografía	Pronuncia
a	[a]	aa	[aː]
ä	[æ]	ää	[æː]
è	[ɛ]	èè	[ɛː]
e	[e, ə]	ee	[eː]
i	[ɪ]	ii	[iː]
o	[o]	oo	[oː]
ù	[ʊ]	ùù	[ʊː]
u	[y]	uu	[yː]
y	[i, y]	yy	[uː]

Consoantes: Son como as do alemán estándar agás polas seguintes aclaracións:

• kh é aspirado e pronúnciase [kʰ]
• ng é velar nasal e pronúnciase [ŋ]
• ngg é velar nasal seguido dun son velar implosivo e pronúnciase [ŋɡ]
• ph é aspirado e pronúnciase [pʰ]
• th é aspirado e pronúnciase [tʰ]
• z representa o son [dz], en oposición do estándar alemán que é [ts]

Aspectos gramaticais

Pronomes

Pronomes persoais

Galego	Alemán estándar	Baixo alemánico - Nominativo	Baixo alemánico - Dativo	Baixo alemánico - Acusativo
eu	ich	ich, ii, i	miir, mir, mer	mii, mi
ti	du	duu, du, de	diir, dir, der	dii, di
el	er	äär, är, er	iim, im, em	iin, in, en, e
ela	sie	sii, si	iire, ire, ere	sii, si
pronome neutro de 3ª persoa singular	es	ääs, äs, es, s	iim, im, em	ääs, äs, es, s
nós	wir	miir, mir, mer	ùns, is	ùns, is
vós	ihr	iir, ir, er	èich, ich	èich, ich
eles/elas	sie	sii, si	iine, ine, ene	sii, si

Artigos

Artigo determinado

Caso	Masculino	Feminino	Neutro
Nom/Acu Sg	der Man	d Frau	s Kind
Dat Sg	im Man	(in) der Frau	im Kind
Nom/Acu Pl	d Mane	d Fraue	d Kinder
Dat Pl	(in) der Mane	(in) der Fraue	(in) der Kinder

Artigo indeterminado

Caso	Masculino	Feminino	Neutro
Nom/Acc Sg	e Man	e Frau	e Kind
Dat Sg	im e Man	in ere Frau	im e Kind

Números

	Cardinal	Ordinal	Multiplicativo I	Multiplicativo II
1	ais	èèrschd	aifach	aimool
2	zwai	zwaid	zwaifach	zwaimool
3	drèi	drid	drèifach	drèimool
4	vier	vierd	vierfach	viermool
5	fimf	fimfd	fimffach	fimfmool
6	segs	segsd	segsfach	segsmool
7	siibe	sibd	siibefach	siibemool
8	aachd	aachd	aachdfach	aachdmool
9	nyyn	nyynd	nyynfach	nyynmool
10	zee	zeend	zeefach	zeemool
11	elf	elfd	elffach	elfmool
12	zwelf	zwelfd	zwelffach	zwelfmool
13	dryzee	dryzeend	dryzeefach	dryzeemool
14	vierzee	vierzeend	vierzeefach	vierzeemool
15	fùfzee	fùfzeend	fùfzeefach	fùfzeemool
16	sächzee	sächzeend	sächzeefach	sächzeemool
17	sibzee	sibzeend	sibzeefach	sibzeemool
18	aachdzee	aachdzeend	aachdzeefach	aachdzeemool
19	nyynzee	nyynzeend	nyynzeefach	nyynzeemool
20	zwanzg	zwanzigschd	zwanzgfach	zwanzgmool
21	ainezwanzg	ainezwanzigschd	ainezwanzgfach	ainezwanzgmool

Véxase tamén

Ligazóns externas

• Alemannische Sprache Arquivado 01 de abril de 2016 en Wayback Machine.