Castromil, Hermisende

Para outras páxinas con títulos homónimos véxase: Castromil.

Castromil, Hermisende

Localización
42°N 7°O
Estado	España
Comunidade autónoma	Castela e León
Provincia	provincia de Zamora
Municipio	Hermisende
Identificador descritivo
Código postal	49572
Código INE	49094000200

Castromil é unha localidade do concello zamorano de Hermisende (Castela e León). Encóntrase situado ao noroeste da provincia de Zamora, xunto á provincia galega de Ourense e á fronteira con Portugal, á altura da rexión histórica de Trás-os-Montes. Pertence á denominanda As Portelas, unha sub-bisbarra da bisbarra histórica e tradicional de Sanabria. As localidades de Castrelos, Hermisende, San Ciprián e A Teixeira, xunto con Castromil, conforman o termo municipal de Hermisende.

Situación

Castromil encóntrase situado nunha das esquinas da provincia de Zamora, confluíndo nun das súas paraxes, denominado Penedo dous Tres Reis ou Penedo do Mozo, nos territorios de Castela e León, Galicia e Portugal, o que lle converte nun dos puntos extremos máis significativos da xeografía ibérica.

Esta localidade, pertencente ao concello de Hermisende e veciña da pequena localidade ourensá tamén chamada Castromil, no concello da Mezquita, atópase situado na franxa máis occidental da provincia, a 150 km de Zamora. O seu acceso faise posible por estrada dende Hermisende, a través dunha sinuosa estrada que primeiro pasa por San Ciprián, esquivando a Serra de Marabón e nas proximidades do río Tuela.

Paisaxe

Castromil está formado por varios barrios dispersos, sendo o principal deles o máis denso e compacto con rueiras angostas e sinuosas. En dirección oeste divísase un monte rochoso sobre o que quedan os vestixios do castro que lle deu nome á poboación. Daquela época hai diversos vestixios como pilas escavadas en penas, alicerces de cabanas e certos debuxos ou marcas gravadas sobre a rocha.

Cara ao sur do seu termo, polo denominado camiño do contrabando, accédese ao Penedo do Mozo (Fraga dos Tres Reis para os portugueses e Penedo dos Tres Reinos para os galegos), no que se encontra un amontoamento natural de pedras que se singulariza sobre o ámbito polo seu perfil agudo e inconfundible, en cuxa parte superior posúe un fito ou marco ben visible. Nunha das súas caras, móstrase cicelada unha gran cruz, cun "L" debaixo xunto ao número 350, mentres que a cara oposta inclúe unha "PÁX.", co que se sinalou o punto exacto polo que se pasa a fronteira entre España e Portugal. Dise que a súa denominación, "Penedo dos Tres Reis" ou "Penedo dos Tres Reinos", obedece a que neste encrave se reuniron os monarcas de León, Galicia e Portugal para consensuar o deslinde dos seus territorios, sendo este o motivo polo que no lado portugués colocaron un sinxelo monumento, consistente en tres monólitos pétreos que representan aos tres soberanos e ao lado unha longa fileira de once pináculos, de menor tamaño, para sinalar a fronteira. Na actualidade, neste punto converxen os termos da freguesía portuguesa de Moimenta e Montouto, a parroquia galega de Cádavos e Castromil.

Lenda

Relacionado con esta localidade existen moitas lendas, das que destaca unha, transmitida de xeración en xeración e que deu nome á paraxe chamada da 'Forca da Moura'. Relatan os de Castromil que nese lugar se aforcou unha fermosa moura (confundida polos habitantes desta vila cunha rapaza de relixión musulmá) que pertencía á etnia mitolóxica dos mouros. Conta a lenda popular que a moura namorara dun humano e ante a prohibición por parte dos mouros non puido aturar a dor da separación do seu amado, aforcouse buscando na morte o alivio da súa intensa dor.

Patrimonio

Cruz da Touza.

Do seu casarío, destaca a súa espléndida igrexa, construída en cadeirado de granito meticulosamente cicelado. Á vista destaca o seu presbiterio, cadrado e máis alto ca a nave, sobre cuxo cumio e esquinas se erguen airosos pináculos moi moldurados. A fachada oeste mostra detalles artísticos máis suntuosos e gratos, abríndose nela a súa porta principal, con formas de rectángulo animado por pequenas orelleiras nos seus vértices. O seu marco, acompáñase dun par de pilastras estriadas e un frontón triangular superior que na actualidade se encontra baleiro. Aos lados existen dous óculos recheos con tracerías pétreas de peculiar deseño cruciforme. Sobre o máis alto emerxe unha espadana, na que se divisan dous grandes ventanais para as campás e un agudo ático superior. No seu interior, conta cunha bóveda pétrea sobre a súa capela maior e o resto da nave mostra unha cuberta de madeira. Posúe varios retablos barrocos, o principal dotado de catro columnas salomónicas, nos que se entroniza a imaxe de santa Marina, o titular da parroquia, flanqueada nun dos seus laterais polo altar de santa Ana. Sobre a parede do adro móstrase un sobrio e expresivo cruceiro, asentado sobre unha gran pedra circular. O fuste leva diversas estrías e longas series de imperfectas bólas ou discos encadeados. Arriba, na cara principal, reproduciuse a figura do Crucificado, quedando no envés a da Virxe, de grosos vestidos acampanados.

Do seu casarío, construído en solida pedra, destacan algunhas das máis antigas polos seus detalles escultóricos. Unha destas vivendas, situada de forma inmediata á igrexa, presenta sobre o lintel da súa porta un cicelado relevo, formado por un cáliz coa hostia sobre el, realzado cunha candea e unha chave en cada lado, cunha especie de groso cordón actuando como marco e, en curiosa asimetría, á beira esquerda, unha especie de carantoña que suxeita unha roseta colgada dunha especie de barra. Nas súas proximidades, outro edificio presenta baixo as súas ventás unha especie de disco, en cuxo interior mostra un santo coa súa man dereita tendida en actitude de bendicir e suxeitando unha gran chave coa outra. Como testemuño do pasado fidalgo local, se mostra tamén un suntuoso brasón, en cuxo campo se mostra unha estrela de oito puntas e dúas cruces, sendo curiosa a bordura coa que se realza, xa que ademais do helmo emplumado e dos habituais motivos vexetais, contén dous cabaleiros cabalgando en aparente actitude de acometerse.

No barrio baixo encóntrase a Cruz da Touza. Está labrada sobre unha única pedra duns dous metros e medio de lonxitude. A cara principal mostra un Cristo e as inscricións do INRI na parte superior e JHS na inferior. Aos lados reprodúcense as figuras da Virxe e san Xoán. O reverso mostra tamén relevos de extremada expresividade, coa Virxe sostendo no colo o seu fillo falecido, cunha especie de arco envolvente e situada sobre arco invertido a xeito de media lúa. Máis abaixo sitúase unha complexa composición de talos e floróns, xunto coas cabezas de tres pequenos anxos, aos que se suman outros dous máis abaixo.