Cancioneiro galego-castelán

O Cancioneiro Galego-Castelán é a recompilación de 53 poemas escritos por Pero Gonçalez de Mendoza feita no ano 1902 polo estadounidense Henry Lang, autor pioneiro en apuntar a existencia dun cancioneiro galego-castelán, constituído por todas aquelas composicións creadas entre 1350 e 1450 nunha lingua mesturada sen correspondencia plena con ningunha das que caracteriza cada unha das dúas escolas peninsulares.

Historia e características

Lang fixo un estudo do período de transición da lírica peninsular que se estende entre a escola galego-portuguesa (1200-1350) e a castelá-portuguesa (1449-1521). No prefacio da obra publicada en 1906, explícase como se foi esvaecendo a lírica cortesá galego-portuguesa, cuxos caracteres poéticos e idiomáticos serviron como primeiras ferramentas de expresión lírica no occidente peninsular tras a morte do rei poeta Dinís de Portugal (1279-1325). Os fillos deste continuaron coa arte de trobar na Corte de Castela de Afonso XI (1312-1350), polo que a actividade non cesou por completo.

Lang sostivo que os compiladores e copistas do cancioneiros, non familiarizados co galego, introduciron palabras castelás nas copias; en consecuencia, o estudoso procurou devolver os escritos á súa lingua orixinal, de xeito que demostren a continuidade da tradición literaria en Portugal entre o primeiro e o segundo períodos de lírica cortesá.

En 1893, Carolina Michaëlis de Vasconcelos publicou unha lista crítica dos textos galegos dos que o autor se axuda para crear o volume do Cancioneiro Galego-Castelán. Ademais, agradece a Ramón Menéndez Pidal as copias dos manuscritos que realizou.

No exemplar, dispóñense os autores das cantigas en orde cronolóxica; aqueles dos que se dubida da época van ao final do tomo. Para decidir se unha composición era galega, Henry Lang fixábase na rima como elemento principal. Aqueles con formas galegas soamente foron considerados como tales cando a rima concordaba coa súa tradución.

No libro preséntase un apartado para as "Notas" e outro para o "Glosario", coa finalidade de facilitar na maior medida que os documentos menos traballados, así como algún que outro dato biográfico dos autores das cantigas.

Contidos e autores

O cancioneiro está composto por 73 cantigas da escola galego-castelá de 16 autores diferentes. Entre eles destaca Alfonso Álvarez de Villasandino, coas súas 21 cantigas de temática amorosa, 4 satírica, 3 circunstanciais e 1 relixiosa. Aínda que o traballo de Villasandino foi fundamental, tamén é importante a achega doutros como Garçi Ferrandes de Gerena, con 5 poemas de temática amorosa e 3 de temática relixiosa; Macías o namorado, con 4 cantigas amorosas e 2 satíricas; Arcediano de Toro, con 3 de temática amorosa, 2 relixiosas e 1 circunstancial; e Don Pedro, Infante de Portugal, con 5 poemas de amor. Cómpre mencionar outros poetas, que aínda que só teñen unha ou dúas cantigas neste cancioneiro, foron incluídos por Henry Lang. Estamos a falar de autores: como: Pero Gonçalez de Mendoza, Un Bachiller e Maestro en Artes de Salamanca, Pero Vélez de Guevara, Íñigo López de Mendoza, Marqués de Santillana, Montoro, Pedro de Quiñones, Pedro de Santa Fe, Álvaro González de Alcántara, Gómez Manrique, Gonçalvo de Torquemada e Estamariu.

Número	Autor	Primeiro verso	Temática
001	Pero Gonçalez de Mendoza	Ai sennora, mui comprida	Amorosa
002	Pero Gonçalez de Mendoza	Por Deus, sennora, [e] non me matedes!	Amorosa
003	Macías o namorado	Cativo! de mia tristura	Amorosa
004	Macías o namorado	Ai sennora, en quen fiança	Amorosa
005	Macías o namorado	Amor cruel e brioso	Amorosa
006	Macías o namorado	Provei de buscar mesura	Satírica
007	Macías o namorado	Provei de buscar mesura	Satírica
008	Macías o namorado	Pois me faleceu ventura	Satírica
009	Arcediano de Toro	Por Deus! mesura,	Amorosa
010	Arcediano de Toro	O mui forte pensamento	Circunstancial (petición)
011	Arcediano de Toro	De quen cuido e cuidei	Amorosa
012	Arcediano de Toro	A Deus, Amor, a Deus, el Rei,	Relixiosa
013	Arcediano de Toro	Ora me conven este mundo leixar	Amorosa
014	Arcediano de Toro	Pois que me vejo a morte chegado,	Relixiosa
015	Pedro de Valcarcel	Se dos ojos vejo	Amorosa
016	Garçi Ferrandes de Gerena	Por leal servir, cuitado!	Amorosa
017	Garçi Ferrandes de Gerena	Por ûa floresta estranna	Amorosa
018	Garçi Ferrandes de Gerena	De la montanna, montanna,	Amorosa
019	Garçi Ferrandes de Gerena	"Rousinoi, vejo-t queixoso;	Amorosa
020	Garçi Ferrandes de Gerena	A vos, gran perdoador,	Relixiosa
021	Garçi Ferrandes de Gerena	Quen por Deus se empobrece	Relixiosa
022	Garçi Ferrandes de Gerena	Conven-me viver	Amorosa
023	Garçi Ferrandes de Gerena	Muito tenno que gradecer	Relixiosa
024	Alfonso Álvarez de Villasandino	A novela esperaça	Circunstancial (laudatorio)
025	Alfonso Álvarez de Villasandino	A que sempre obedecí	Amorosa
026	Alfonso Álvarez de Villasandino	Entre Doiro e Minno estando	Amorosa
027	Alfonso Álvarez de Villasandino	Pois me non val	Amorosa
028	Alfonso Álvarez de Villasandino	Des que de vos me partí,	Amorosa
029	Alfonso Álvarez de Villasandino	Ben aja minna ventura	Amorosa
030	Alfonso Álvarez de Villasandino	Ai meus ollos, que quisistes	Amorosa
031	Alfonso Álvarez de Villasandino	Acabada fermosura,	Amorosa
032	Alfonso Álvarez de Villasandino	As dancelas den-lle onor	Amorosa
033	Alfonso Álvarez de Villasandino	Crueldad' e trocamento	Amorosa
034	Alfonso Álvarez de Villasandino	Tempo á que moito afanei,	Amorosa
035	Alfonso Álvarez de Villasandino	Triste ando de convento	Circunstancial (laudatorio)
036	Alfonso Álvarez de Villasandino	Sen falia	Amorosa
037	Alfonso Álvarez de Villasandino	Viva sempre enxalçado	Amorosa
038	Alfonso Álvarez de Villasandino	Ai, que mal aconsellada	Amorosa
039	Alfonso Álvarez de Villasandino	Triste soo por la partida	Amorosa
040	Alfonso Álvarez de Villasandino	Pois me non vai,	Amorosa
041	Alfonso Álvarez de Villasandino	Loado sejas, Amor	Amorosa
042	Alfonso Álvarez de Villasandino	Amoroso riso angelical,	Amorosa
043	Alfonso Álvarez de Villasandino	De gran cuita sofredor	Amorosa
044	Alfonso Álvarez de Villasandino	Por amores de ûa estrela	Amorosa
045	Alfonso Álvarez de Villasandino	Desejoso con desejo,	Amorosa
046	Un Bachiller e Maestro en Artes de Salamanca	Sennor Alfonso Alvares, que Deus vos mantenna]	Satírica
047	Alfonso Álvarez de Villasandino	Amigo sennor, franqueza desdenna	Satírica
048	Alfonso Álvarez de Villasandino	Garcia amigo, ninguen te espante	Satírica
049	Alfonso Álvarez de Villasandino	Andando cuidando en meu ben cuidei	Circunstancial (laudatorio)
050	Alfonso Álvarez de Villasandino	Consellade-me ora, amigo,	Satírica
051	Alfonso Álvarez de Villasandino	Amor, pois que vejo as boos fugir	Amorosa
052	Alfonso Álvarez de Villasandino	A quen ajuda o Rei exalçado,	Satírica
053	Pero Vélez de Guevara	Sancha Carrillo, se vasso talante	Satírica
054	Don Pedro, Infante de Portugal	Ben direi d'Amor,	Amorosa
055	Don Pedro, Infante de Portugal	Eu tenno vountade	Amorosa
056	Don Pedro, Infante de Portugal	O Amor me disso	Amorosa
057	Don Pedro, Infante de Portugal	De mi sen prez que perdí	Amorosa
058	Don Pedro, Infante de Portugal	Pois que ben serviste	Amorosa
059	Don Íñigo López de Mendoza, Marqués de Santillana	Por amar non saibamente,	Amorosa
060	Montoro	Ay cuitado, agora sento	Amorosa
061	Pedro de Quiñones	Pensando en vossa figura	Amorosa
062	Pedro de Santa Fé	Adeus, mia boa sennor	Amorosa
063	Pedro de Santa Fé	Pois por favor, certo sei	Satírica
064	Don Álvaro González de Alcántara	Muito prudente sennor,	Circunstancial (laudatorio)
065	Gómez Manrique	Traballos con desfavor	Circunstancial (laudatorio)
066	Gonçalvo de Torquemada	Un día por mia ventura	Amorosa
067	Gonçalvo de Torquemada	Pois me vou onde cuidoso	Amorosa
068	Estamariu	A Deus quedeis, linda corte,	Circunstancial (laudatorio)
069	Anónimo. Un portugués	[O] demo, dou-che por teus	Circunstancial (laudatorio)
070	Outro portugués	Mai segre aja quen vos ensenou	Amorosa
071	Cancións paralelísticas	Ai alba viide, [meu] bon amigo	Amorosa
072	Cancións paralelísticas	Minno amor, dixestes: ai!	Amorosa
073	Cancións paralelísticas	Meu laranjedo nun ten fruto,	Amorosa

Recepción

Canto á repercusión deste cancioneiro houbo varios académicos que afondaron no seu estudo, xunto con outros cancioneiros da mesma escola. Foi o caso de Ricardo Polín, que publicou da man da Universidade de Santiago de Compostela no ano 1924 un libro que titulou A poesía lírica galego-castelá (1350-1450). Nesta obra reflexiona sobre o nacemento da escola galego-castelá tras a decadencia do lirismo galego-portugués, analiza a repercusión do cancioneiro de Lang e introduce os autores e as temáticas tratadas no mesmo.

Por outro lado, tense unha publicación da Universidade de Salamanca e A Coruña feita por María Isabel Toro e Gema Vallín. Seguen a liña de Polín ao explicar como se produce esa decadencia. Ademais, profundan na evolución da poesía "trovadoresca" na Península, así como na lingua que utilizaban para trobar (galego ou castelán?) e destacan outros cancioneiros como o Cancioneiro de Baena.

Véxase tamén

Bibliografía

• Lang, H.R. (1906). "Cancioneiro gallego-castellano. The extant galician poems of the gallego-castilian lyric school: 1350-1450". Boletín da Real Academia Galega (en inglés) (5): 102–107. ISSN 1576-8767. 
• Polín, Ricardo (1994). A poesía lírica galego-castelá (1350-1450). Santiago de Compostela: Servicio de publicacións de Santiago de Compostela. ISBN 84-8121-171-0. 
• Polín, Ricardo, ed. (1997). Cancioneiro galego-castelán (1350-1450) : corpus lirico da decadencia. Col. Publicacións do Seminario de Estudos Galegos. Sada (A Coruña): Ediciós do Castro. ISBN 8474928567. 
• Toro Pascua, María Isabel; Vallín, Gema (2005). "Hibridación y creación de una lengua poética: el corpus gallego-castellano". Revista de poética medieval (15): 93–106. ISSN 1137-8905. 

Ligazóns externas

• Cancioneiro de H. Lang Arquivado 17 de xullo de 2011 en Wayback Machine.