Linguas tocarias

Linguas tocarias
Falado en:	China
Rexións:	Rexión Autónoma de Xinjiang, Conca do Tarim
Total de falantes:	Lingua morta dende o século VIII, aproximadamente
Familia:	Indoeuropea  Linguas tocarias
Escrita:	Alfabeto tocario
Status oficial
Lingua oficial de:	Non. Lingua morta
Regulado por:	Non existe
Códigos de lingua
ISO 639-1:	-
ISO 639-2:	ine
ISO 639-3:	ambos: xto — Lingua tocaria A txb — Lingua tocaria B
Mapa
Status

A lingua tocaria ou o conxunto de linguas coñecidos como tocario, é a rama máis descoñecida dos idiomas do grupo indoeuropeo. Formado por dous idiomas, tocario A (turfanio, arsi ou tocario oriental) e tocario B (cucheano ou tocario occidental). Estas linguas faláronse aproximadamente entre os séculos VI e século IX, antes de que se extinguisen ao se asimilaren os seus falantes coas tribos uigures.

Ambas linguas faláronse na Conca do Tarim en Asia Central, no que na actualidade é a provincia chinesa de Xinjiang. O nome vén dos tocarios (en grego: Τόχαροι, "tokharoi") dos historiadores gregos (Tolomeo VI, 11, 6). Estes identifícanse en ocasións cos yuezhi e os cuxanos, e a estremeira Tocaristán normalmente fai referencia á Bactria do primeiro milenio. Un texto túrquico refírese á lingua turfania (tocario A) como twqry. A súa interpretación é difícil, pero F. W. K. Müller asociouna co nome dos tokharoi de Bactria.

Fonética

Foneticamente, o tocario é unha lingua centum (pronunciado /'kentum/) da familia indoeuropea, caracterizada pola fusión das consoantes palato-velares coas velares (*k, *g, *gh), o que se adoita asociar cos idiomas indoeuropeos falados na zona europea (linguas itálicas, linguas celtas, linguas xermánicas, grego...). Neste sentido parece que o Tocario está illado dentro da zona das linguas do grupo "satem".

Vogais

• /i/, /e/, /a/ (transcrita <ā>) /u/, /o/, /ɨ/ (transcrita <ä>), /ə/ (transcrita <a>).
• Ditongos (só en tocario B): /əi/ (transcrita <ai>), /oi/ (transcrita <oy>), /əu/ (transcrita <au>), /au/ (transcrita <āu>).

Consoantes

• Oclusivas: /p/, /t/, /c/, /k/, /kʷ/ (transcrita <ku>).
• Africadas: /ts/
• Fricativas: /s/, /ɕ/ (transcrita <ś>), /ʂ/ (transcrita <ṣ>).
• Aproximantes: /w/, /j/ (transcrita [y]).
• Vibrantes: /r/.
• Nasais: /m/, /n/ (transcrita <ṃ> en final de palabra), /ɲ/ (transcrita <ñ>).
• Aproximantes laterais: /l/, /ʎ/ (transcrita <ly>).

Nótese que os valores consonánticos anteditos están baseados normalmente na escrita dos préstamos do sánscrito e do prácrito. Sospéitase por exemplo do valor retroflexo para /ʂ/ nos derivados do /s/ palatalizado. Probablemente é a pouco frecuente sibilante /ʃ/ (como a do galego <x>), oposta á frecuente sibilante /ɕ/ (como o grafema Pinyin do mandarín <x>).

Morfoloxía

O tocario reelaborou completamente o sistema flexivo nominal do protoindoeuropeo. Os únicos casos herdados da lingua común son nominativo, xenitivo, e acusativo; en tocario o antigo acusativo é coñecido como o caso oblicuo. Ademais destes tres casos, porén, cada lingua tocaria ten seis casos formados pola adición dun sufixo invariábel ao caso oblicuo. Por exemplo, a palabra do tocario A käṣṣi "mestre" declínase do seguinte xeito:

Caso	Sufixo	Singular	Plural
Nominativo		käṣṣi	käṣṣiñ
Xenitivo		käṣṣiyāp	käṣṣiśśi
caso oblicuo		käṣṣiṃ	käṣṣis
Instrumental	-yo	käṣṣinyo	käṣṣisyo
Perlativo	-ā	käṣṣinā	käṣṣisā
Comitativo	-aśśäl	käṣṣinaśśäl	käṣṣisaśśäl
Alativo	-ac	käṣṣinac	käṣṣisac
Ablativo	-äṣ}}	käṣṣinäṣ	käṣṣisäṣ
Locativo	-aṃ	käṣṣinaṃ	käṣṣisaṃ

Sistema de escritura

Existen documentos en tocario na forma de fragmentos de manuscritos, a maioría do século VII e do século VIII (con algunhas excepcións anteriores), escritos sobre follas de palmeira, táboas de madeira e papel chinés, preservados grazas ao clima extremadamente seco da Cunca do Tarim. Atopáronse mostras da lingua en Cucha (Kucha) e Caraxahar (Carashahr), incluíndo moitas inscricións murais.

Placa de madeira con inscricións en tocario. Cucha, China, século V-VIII. Museo nacional de Tokio.

Os tocarios A e B non eran mutuamente intelixíbeis. Propiamente falando, baseándose na interpretación de twqry como relacionado con tokharoi, só ao tocario A lle poderíamos chamar Tocario mentres que o tocario B debería ser chamado cucheano (o seu nome nativo podería haber sido kuśiññe), pero posto que as súas gramáticas se adoitan tratar xuntas nos libros especializados, os termos A e B resultan de utilidade. A lingua común, proto-tocario, debeu preceder en varios séculos a estas dúas linguas, sendo probabelmente do primeiro milenio antes de Cristo.

O alfabeto que usaron os tocarios deriva do alfabeto silábico brahmi do norte da India, denominado Brahmi inclinado. Pronto descubriuse que unha gran proporción dos manuscritos eran traducións de coñecidas obras budistas en sánscrito, mesmo algunhas delas están en textos bilingües, o que facilitou o descifrado do idioma. Ademais de textos relixiosos budistas e maniqueos, tamén apareceu correspondencia entre mosteiros así como textos sobre a súa contabilidade, documentos comerciais, permisos de caravanas, textos máxicos e medicinais e mesmo un poema de amor. Moitos tocarios abrazaron a dualidade maniquea ou o budismo.

Importancia cultural

A existencia dos idiomas tocarios e o seu alfabeto descoñecíase completamente ata que uns descubrimentos casuais a principios do século XX deron algo de luz aos fragmentos de manuscritos nun, entón, alfabeto descoñecido que resultou que pertencían a unha rama descoñecida da familia indoeuropea.

O descubrimento do tocario alterou algunhas das teorías sobre as relacións entre as linguas indoeuropeas e deu novo pulo aos estudos lingüísticos. As linguas tocarias son unha grande excepción xeográfica no patrón habitual de distribución das ramas indoeuropeas, sendo a única que se expandiu para o leste a partir do punto de orixe teórico inicial das linguas indoeuropeas.

O tocario probabelmente desapareceu despois do ano 840, cando os uigures foron expulsados de Mongolia polos kirguiz e se estableceron na cunca do Tarim. Esta teoría vén avalada polo descubrimento de traducións de textos tocarios ao uigur. Durante o goberno uigur, os dous pobos mesturáronse para dar como resultado unha considerábel proporción da poboación actual de Xinjiang.

Mostra de vocabulario tocario
Galego moderno	Tocario A	Tocario B	Grego antigo	Latín	Sánscrito	*Proto-Indoeuropeo
un dous tres catro cinco seis sete oito nove dez cen pai nai irmán irmá (cabalo)² vaca voz	sas wu tre śtwar päñ şäk şpät okät ñu śäk känt pācar mācar pracar şar yuk ko vak	şe wi trai śtwer piś şkas şukt okt ñu śak kante pācer mācer procer şer yakwe keu vek	heis dyo treis téssares pente hex hepta okto ennea deka hekaton pater meter (phrater)¹ (eor)¹ hippos bous (epos)¹	ūnus duo trēs quattuor quīnque sex septem octō novem decem centum pater mater frāter soror equus bos vox	eka dvi tri catur pañca ṣaṣ sapta aṣṭa nava daśa śata pitṛ mātṛ bhrātṛ svasṛ aśva go vāc	*oinos ou *sems *duwo *treyes *qwetwor *penkwe *sweks *septm *oktou *newn *dekm *kmtom *p@2ter *mater *bhrater *swesor *ekwo *gwou *wekw

¹ = Cognado, con significado cambiado ² = Palabra en galego con significado aproximado

Véxase tamén

Bibliografía

• "The Tarim Mummies", J.P. Mallory and Victor H.Mair, Thames&Hudson, ISBN 0-500-05101-1

Outros artigos

• Lingua protoindoeuropea.
• Tocarios.
• Lingua cucheana.
• Lingua turfania.

Ligazóns externas

• Alfabeto tocario.
• Alfabeto tocario
• Estudos modernos están a desenvolver un dicionario tocario.
• Mark Dickens, 'Todo o que sempre quixo saber sobre o tocario'.