Vilas asolagadas

A existencia de vilas asolagadas no fondo de lagoas é un tema mitolóxico moi común nas tradicións orais, contos e lendas de diferentes países, incluíndo tamén a mitoloxía galega. Son lugares que foron asolagados baixo as augas como castigo divino ó seu comportamento malvado, pecadento e falto de hospitalidade e caridade, polo que non comprenden aquelas vilas que sufriron a mesma desaparición a consecuencia da construción dun encoro.

Fraguas di que "Son moitas as cidades asolagadas en que se verificou o misterioso afundimento e seguen dando mostras da súa vida no toque das campás, o canto dos galos e a visión de dexerga-las torres do campanario da igrexa", e recolle de Luís Monteagudo a relación de 23 lugares asolagados en Galicia.

Os casos máis coñecidos refírense ás cidades de Antioquía, Valverde, Duio ou a Lagoa de Cospeito, pero na literatura popular pódese atopar unha chea de casos similares con diferentes variantes.

Orixe da lenda

A pesar da ampla distribución xeográfica do mito, cabe observar unha estrutura común que non resulta desvirtuada polas variantes locais introducidas polas fontes ou os colectores. En case tódolos casos se retrotrae a lenda ó momento en que Xesús, San Pedro ou a Virxe andaban polo mundo, se ben hai casos nos que se trata de esmoleiros. Sexa quen fose, chegan a un lugar a pedir polas portas esmola, comida ou cobixo pero tódolos veciños lles pechan as portas sen atendelos. Tódolos veciños menos o máis pobre do lugar, que accede a compartir co visitante o pouco que ten. Como castigo ó comportamento dos lugareños, Deus manda caer sobre a vila unha arroiada que acaba por a asolagar, agás a casa do único veciño que se comportou caritativamente. Os veciños morren todos e a vila queda cuberta polas augas, e só en determinados momentos do ano pode ser advertida a súa existencia, ben porque se escoitan as campás da igrexa, ben porque asoma sobre a superficie da auga o curuto da torre da igrexa.

O mitema do Diluvio Universal como forma de castigo divino contra os humanos repítese desde hai miles de anos. No relato sumerio coñecido como a Epopea de Gilgamesh (2500-2000 aC) xa se describe o diluvio ordenado pola deusa Inanna (ou Ishtar) contra a cidade deste rei mítico e ó que unicamente sobreviven o sabio Utnapishtim e a súa esposa. No libro da Xénese da Biblia, Deus asolaga o mundo durante coarenta días ó ver que o pecado se estendía sobre a Terra.; só se salvaron Noé e a súa familia (ademais dos animais que acolleron na arca).

Tamén na mitoloxía grega se recolle un feito semellante. No principio dos tempos, tras as Idades de ouro e de prata, Zeus creou os homes da Idade de Bronce, pero resultou que só vivían para a guerra, polo que decidiu castigar á humanidade por considerala unha raza viciosa, desapiadada, provocando un gran diluvio, do que só se salvaron a dous xustos: Deucalión e a súa esposa Pirra.

Véxase tamén

Bibliografía

• Xoán R. Cuba, Antonio Reigosa e Xosé Miranda: Dicionario dos seres míticos galegos, Xerais 2004 (4ª ed).
• FRAGUAS, Antón: "A mitoloxía da auga", en VVAA: As augas de Galicia, Consello da Cultura Galega, 1996.