Saltar ao contido

Táin Bó Cúailnge

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

A Táin Bó Cúailnge [t̪ˠaːnʲ boː ˈkuəlʲɲə],[1] que normalmente se traduce como a «Redada (ou Razzia) das Vacas de Cooley» é o relato principal e máis longo do ciclo do Ulster que, co ciclo mitolóxico, o ciclo feniano e o ciclo histórico constitúen o corpus literario da mitoloxía céltica irlandesa. A versión manuscrita máis antiga data de principios do século XI, pero a súa composición se remonta ao período protohistórico.

Unha coalición dos reinos de Irlanda, liderada polos gobernantes de Connaught invade o reino do Ulster para a posesión do fabuloso touro, o Moreno de Cúailnge. Deberán enfrontarse ao máis terrible dos guerreiros, Cúchulainn .

Manuscritos e versións

[editar | editar a fonte]

Hai dúas versións principais da historia:

  • Unha arte da primeira versión está contida no Lebor na hUidre (Libro da vaca marrón)[2] que data de principios do século XI, pero a lingua empregada demostra que pertence ao IX e quizais ao VIII. A segunda parte está incluída no Libro Amarelo de Lecan, que é posterior, data do século XIV. Estes dous conxuntos constitúen, unha vez ensamblados, a historia completa da razzia, sen que exista unidade literaria, dados os distintos períodos de composición.
  • A segunda versión inclúese no Libro de Leinster (en gaélico Lebar na NuachongbalaLibro da Nova Fundación) , un manuscrito que data do século XII. Esta versión foi establecida a partir do Lebor na hUidre e do Libro Amarelo de Lecan, con incorporación de elementos orixinais.
  • Hai unha terceira versión posterior e moi fragmentaria.

Estes textos están escritos en irlandés antigo, lingua utilizada entre o século VIII e o XI, e en irlandés medio, usado dende o século XI ata o XV. A forma narrativa é a prosa agás algunhas pasaxes versificadas, que subliñan a intensidade dramática. Estes traballos de recompilación literaria foron realizados por clérigos, no marco dos mosteiros irlandeses. Sobre o substrato celta superponse un verniz cristián.

Por outra banda, a datación do material é imposible. O escenario é inconfundiblemente precristián e descríbenos unha sociedade guerreira da Idade do Ferro. A transmisión oral tivo lugar durante varios séculos. Anecdoticamente, unha lenda fai do rei Conchobar un contemporáneo de Cristo.

O argumento da historia é a guerra entre o Ulster e as outras catro provincias de Irlanda unidas contra el.

A disputa real

[editar | editar a fonte]

Os soberanos de Connaught, a raíña Medb e o rei Ailill, están na súa residencia real de Crúachan. A raíña lembra a súa prestixiosa xenealoxía, enumera os nobres pretendentes aos que rexeitou, especificando que o seu marido debía ser un home sen avaricia, sen celos e sen medo, porque ela mesma é xenerosa, ignora os celos e sabe facer proba de coraxe. a igualdade convén na súa parella.

A conversa chega aos seus patrimonios e Medb afirma ter máis bens, cousa coa que o seu marido discrepa. Así que se aportan todas as súas pertenzas e tesouros, cóntanse xoias, vaixelas, ovellas, cabalos, porcos, vacas, pero os seus bens son iguais en número e valor, a excepción dun becerro (o Cornudo Branco) que pertence ao Rei. Medb pregúntalle a Mac Roth onde se pode conseguir un animal semellante e el responde que no Ulster, un home chamado Dáre posúe un touro, chamado Moreno de Cooley.

Mac Roth é enviado ao lugar para que Dáre alugue o animal por un ano, contra pago de cincuenta becerras e moitas máis se fose necesario (outro terreo equivalente ao seu, un carro que vale "tres veces sete escravos" e "amizade da coxa de Medb"). Nun primeiro momento, Dáre acepta a proposta, pero decátase pola indiscreción dun mensaxeiro de que se o rexeitase o seu touro sería arrebatado á forza. Cambia de opinión e négase a renunciar ao seu animal.

A invasión do Ulster

[editar | editar a fonte]
Cúchulainn en batalla, ilustración de Myths and Legends of the Celts, T. W. Rolleston, 1911 (ilustrador descoñecido)

Medb fai vir a Crúachan aos sete "Mane", os fillos de Mága, xunto con Cormac Cond Longas e Fergus Mac Roeg, todos cos seus exércitos. Quedan 15 días a festexaren. Antes de lanzar a expedición, a raíña consultará co seu druída. Despois é unha multitude de reis, guerreiros e xente que se despraza cara ao Ulster. Cúchulainn e Sualtam descobren os exércitos e van dar a alarma. Medb foi informada de que Conchobar e os Ulates,[3] son incapaces de loitar[4] pero no campamento irlandés un druída advirte do poder dun guerreiro real.

O primeiro enfrontamento ten lugar en Ath Gabla (o Vao da Forcada), Cúchulainn decapita aos dous fillos de Nera e os seus cocheiros, que constituían a vangarda dos irlandeses, e devolve os seus cadáveres. Fergus informa a Ailill e Medb que esta matanza só pode ser obra por Cúchulainn, o guerreiro máis temible e sedento de sangue. Despois cóntalles sobre a infancia e as fazañas de Setanta.

Ao día seguinte, Cúchulainn vai ante os exércitos dos catro grandes reinos de Irlanda, corta a cabeza de Orlám e os tres fillos de Arach, que acudiron a enfrontarse a el, corren a mesma sorte. Ao día seguinte, cen guerreiros sucumben. Cando chega a noite, mentres el prepara as armas, son outros cen guerreiros que morren de medo. Cambio de estratexia, decídese desagravialo e subornalo en varias ocasións, pero o campión do Ulster négase e atopa máis glorioso permanecer na corte de Conchobar. Retómanse os masacres, cada vez perecen cen guerreiros. Entón acórdase que cada día un guerreiro ha ir loitar contra Cúchulainn, o exército poderá avanzar durante o tempo do combate, para despois deterse cando o guerreiro morre. Seguen moitos combates cun desenlace invariable.

O Moreno de Cooley e as súas 50 vacas son capturados por Buide, fillo de Bain Blai. Quince días despois xúntanse os exércitos dos catro reinos. Cúchulainn usa por primeira vez a "gae bolga" contra Redg, o satirista de Medb. Os combates continúan, pero non hai moitos homes dispostos a se enfrontaren co campión do Ulster; a raíña atráeos con promesas, fainos beber e entrégaos ás caricias de Findabair. Medb envía 100 guerreiros que son asasinados. Os exércitos dos catro reinos instálanse na chaira de Murthemme e envían botín e rabaños cara ao sur.

A intervención de Lug

[editar | editar a fonte]

Un guerreiro invisible para os inimigos dos Ulates chega ao campamento de Cúchulainn. É Lug, o deus supremo, que tamén é o pai divino do heroe. Con plantas do Sidh, cura as feridas do seu fillo que dorme tres días e tres noites porque non descansara entre Samain e Imbolc. Ao final deste descanso, fai preparar o seu carro de combate e lanza o ataque, este episodio coñécese como "masacre de Murthemme»: seis capas de cadáveres de guerreiros inimigos amontóanse no campo de batalla, cento cincuenta reis perden a vida e un terzo dos irlandeses resulta ferido.

Con todos os loitadores sistematicamente decapitados, Medb chama ao guerreiro máis valente, Ferdiad. Grazas á maxia dos seus druídas, á intoxicación etílica, ás promesas de tesouro e á man de Findabair, ela obrígao a aceptar o duelo contra o seu amigo. O encontro ten lugar no vao e despois dunha longa discusión comeza o asalto. Dura tres días, pola noite cúranse e restablécense. O último día o combate é tan violento que o río cambia de curso; Cúchulainn recibe un golpe de espada no peito, e entón mata a Ferdiad cun golpe de "gae bolga". Uns guerreiros ulates levan a Cúchulainn para lavalo e curalo, nun torrente onde os Tuatha Dé Danann depositaron herbas medicinais.

É entón cando intervén Cethern Mac Fintan, este ataca e arrasa o campamento dos irlandeses, pero el mesmo resulta ferido. É atendido por Fingen, o médico-druída persoal do rei Conchobar Mac Nessa que, á vista das feridas, pode dicir quen as causou. Chegada de Fintan con "tres veces cincuenta" guerreiros, libran tres batallas e matan tres veces o seu número antes de sucumbir.

Rochad Mac Fathemain vén botarlle unha man a Cúchulainn, Findabair é animada pola súa nai a pasar a noite con el e conseguir unha tregua, antes da gran batalla de Gárech e Ilgárech, anunciada polos druídas. Os príncipes de Munster aos que lles prometeran a man da princesa revólvense e Findabair morre de vergoña.

O espertar dos Ulates

[editar | editar a fonte]

Sualtam, un dos pais terreais de Cúchulainn chega preto do seu fillo moribundo, que lle pide que busque axuda dos ulates. Chegado a Emain Macha, a súa arenga permanece sen resposta, porque ninguén pode falar antes ca o rei, que el mesmo non pode falar antes ca os seus druídas. Por ter arengado ao rei deste xeito, o druída Cathbad provoca a morte do mensaxeiro, pero Conchobar decide reunir a todos os guerreiros do Ulster. Conchobar e Celtchar, á fronte de "tres mil comandantes de carros» e un gran número de xinetes corren cara ao campamento irlandés; no primeiro ataque o rei mata oitocentos guerreiros.

Despois de observar o campamento dos ulates, Mac Roth informa aos soberanos de Connaught e Fergus explica cales son os nobres que viu e cal é o seu valor. Augura a derrota da coalición. É entón cando Morrigan chega para entusiasmar os homes de ambos os bandos. Cúchulainn, ferido, non pode asistir á batalla final, cuxo curso lle contou o seu cocheiro, Lóeg. Os ulates vencen, os vencidos regresan a Crúachan.

O Moreno de Cúailnge, pola súa banda, chegara a Connaught. Debe enfrontarse ao Cornudo Branco, o touro de Ailill, a loita fainos atravesar toda Irlanda. Despois de matar ao seu adversario, o Moreno volve a Cooley para morrer alí.

  • Ao longo da historia, os druídas están omnipresentes, pídese a miúdo o seu consello sobre que facer e anuncian os acontecementos antes de que sucedan. O alcance da súa ciencia é ilustrado polo episodio de Fingen coidando a Cethern Mac Fintan: só con examinar as súas feridas, é capaz de designar o autor. O feito máis revelador do seu status na sociedade celta está no episodio da morte de Sualtam. Cathbad faino morrer porque rompeu unha prohibición (unha "geis"), segundo a cal non se pode tomar a palabra antes de que o faga o rei, que non pode tomala el mesmo antes de que o fagan os druídas. Esta xerarquía, que revela a primacía da clase sacerdotal, é coherente coa ideoloxía trifuncional dos indoeuropeos, elaborada por Georges Dumézil.
  • A diferenza dun texto como Cath Maighe Tuireadh, no que os Tuatha Dé Danann son protagonistas importantes, os deuses da mitoloxía celta están ausentes desta guerra, agás dous deles. A primeira aparición é a de Lug, que se fai invisible aos ollos dos guerreiros irlandeses. Intervén en tanto que pai divino de Cúchulainn, para coidalo e velar polo seu descanso, pero tamén é o deus supremo, alcumado "Samildanach" (o politécnico). A segunda deidade é Morrigan, que atiza os guerreiros de ambos os bandos antes da batalla final. Como deusa da guerra, a súa presenza é obrigatoria neste momento da historia.
  • Con excepción de dúas mencións relativas ás xenealoxías respectivas de Medb e Conchobar, non hai ningún Ard ri Érenn (Rei Supremo de Irlanda) na redada. A illa está formada só por catro reinos principais e son os gobernantes de Connaught os que se unen e lideran a coalición contra o Ulster, considerado un reino estranxeiro. Esta falta de soberanía sobre toda a illa demostra, segundo Alain Deniel, "a antigüidade da obra". Noutros textos da mitoloxía, o rei supremo reside en Tara, capital do quinto reino de Mide (Meath, en inglés) e os demais reis débenlle un imposto en gando, o boroma.
  • Medb, cuxo nome significa "borracheira" non só é a esposa de Ailill, reina conxuntamente con el sobre Connaught, é igual a el. Noutros relatos, está casada con outros reis, incluído o propio Conchobar Mac Nessa. A consideración da muller na sociedade celta é un tema recorrente, sobre todo co descubrimento da suntuosa tumba de Vix. Segundo Christian-J. Guyonvarc'h e Françoise Le Roux[5], hai igualdade entre homes e mulleres, mesmo a nivel militar. É por iso que Medb participa na batalla final. De xeito máis xeral, representa a soberanía que lle confire a quen casa con ela e a embriaguez do poder.
  • Case todas as vítimas de Cúchulainn son decapitadas, só Etarcumul é cortado pola metade cun golpe no cranio, Redg e Ferdiad son vítimas da "gae bolga". Trátase dun ritual guerreiro sistemático nos combates, o vencedor "aprópiase» da cabeza do seu inimigo, vén adornar o pescozo do seu cabalo ou a entrada da súa residencia (ver os piares do oppidum de Entremont).
  • A "debilidade" dos ulates durante o ataque ao seu país é un pretexto para destacar o seu campión e as súas calidades máxico-guerreiras. Porque foi iniciado en Escocia pola meiga Scáthach. Os heroes móvense no seu carro de combate, conducidos por un cocheiro, que tamén lle serve de valedor.
  1. Pronuncia en irlandés transcrita segundo o estándar API.
  2. O título vén dado por alusión á portada do manuscrito, propiedade da Real Academia Irlandesa dende 1844. Este foi escrito no mosteiro de Clonmacnoise.
  3. Habitantes do Reino do Ulster.
  4. Esta é a maldición de Macha: os ulates sofren as dores do parto e caen nunha extrema debilidade en canto o reino está en perigo.
  5. La Civilisation celtique, páxina 77 (cf. bibliographie).

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • J. P. Mallory (Hrsg.): Aspects of the Táin. December Publications, Belfast 1992, ISBN 0-9517068-2-9. (en inglés)
  • Rudolf Thurneysen, Die irische Helden- und Königsage bis zum siebzehnten Jahrhundert, Halle, Saale, M. Niemeyer, 1921 (en alemán)
  • Hildegard L. C. Tristram (Hrsg.): Studien zur Táin bó Cuailnge (= ScriptOralia. Band 52). Narr, Tübingen 1993, ISBN 3-8233-4267-3. (en alemán)
  • Ernest Windisch, Die Altirische Heldensage Tain bó Cúalnge, nach dem Buch von Leinsler in Text und Übersetzung mit einer Einleitung, Hirzel, Leipzig, 1905, 1120 p. (en alemán)