Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Coordenadas: 38°56′13.8″N 9°19′31.9″O / 38.937167, -9.325528

Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra
Selo da Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra
Asociación pública de fieis católicos da Igrexa católica
Historia
Fundaciónséculo XVI
Outros datos
Sede centralMafra, Portugal
Páxina webFacebook

A Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra (Real e Venerável Irmandade do Santíssimo Sacramento de Mafra, en portugués) é unha asociación pública de fieis católicos, establecida canonicamente na Real Basílica de Nosa Señora e Santo Antonio de Mafra, en Portugal, clasificada pola UNESCO como Patrimonio da Humanidade[1].

A súa misión é, entre outras cousas, promover a Festa do Corpus Christi e a súa procesión, así como levar a cabo as catro procesións tradicionais de Coresma de Mafra: a Procesión da Paixón (Procissão do Senhor Jesus dos Passos de Mafra, en portugués), que ten lugar o segundo domingo da Coresma; a Procesión de Penitencia da Orde Terceira de San Francisco (Procissão de Penitência da Ordem Terceira de São Francisco, en portugués), que ten lugar o cuarto domingo da Coresma; a Procesión das Sete Dolores da Nosa Señora (Procissão das Sete Dores de Nossa Senhora, en portugués), que ten lugar o Domingo de Ramos; e a Procesión do Enterro do Señor (Procissão do Enterro do Senhor, en portugués), que ten lugar o Venres Santo.

A Irmandade conta cunha colección patrimonial, artística, documental e cultural de gran valor. O conxunto de imaxes de procesión custodiado por esta Irmandade é o máis numeroso de Portugal. A maior parte destas imaxes seguen utilizándose en funcións relixiosas organizadas pola Irmandade.

Parte das cerimonias e funcións relixiosas da Irmandade teñen lugar ao son dos seis órganos de tubos históricos da Real Basílica de Mafra, tres dos cales foron construídos polo galego Joaquim Antonio Peres Fontanes.

Na actualidade é unha das institucións máis antigas do municipio de Mafra[2].

Historia[editar | editar a fonte]

Fachada principal do Palacio Nacional de Mafra, sede da Irmandade. Na parte central atópase a Basílica de Nosa Señora e Santo Antonio.
Estatuto de 1725.

A creación da Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra data do século XVI na igrexa de Santo André de Mafra[2].

A primeira referencia documental á Irmandade data do 14 de marzo de 1597[2].

O documento máis antigo da Irmandade é o estatuto do 5 de xuño de 1725[2].

Algúns dos personaxes locais máis importantes foron membros da Irmandade. Destacan especialmente Dom Tomás Xavier de Lima, décimo terceiro vescomte de Vila Nova de Cerveira e primeiro marqués de Ponte de Lima, secretario de Estado (equivalente ao cargo de primeiro ministro) do Reino de Portugal o 1 de abril de 1786 ao 15 de decembro de 1788, así como o capitán José Máximo de Carvalho, ao que William Beckford fai referencia no seu diario, describindo a opulencia coa que foi recibido na súa casa[2].

En 1835, tras a extinción das ordes relixiosas, a sede da Irmandade trasladouse á Basílica de Nosa Señora e a Santo Antonio de Mafra, tendo instalado no antigo corredor de novatos, por invitación da raíña María II[2].

En 1866, a Irmandade recibiu do entón Goberno Civil a propiedade da extinta Venerable Irmandade de Penitencia da Terceira Orde de San Francisco de Mafra[3], e máis tarde tamén recibiu a propiedade da extinta Irmandade do Senhor dos Passos de Mafra[4].

En virtude do traslado deste patrimonio á súa custodia, asumiu a misión e a responsabilidade de organizar as procesións que levaban a cabo estas dúas irmandades - a Procesión de Penitencia da Orde Terceira de San Francisco[3] e a Procesión do Enterro do Señor, que eran promovidas pola primeira, e a Procesión da Paixón, que era realizada pola segunda[4].

A Irmandade estivo baixo a protección dos reis de Portugal ata a proclamación da República o 5 de outubro de 1910. O último rei de Portugal, Manuel II, foi "xuíz" honorario e perpetuo da Irmandade[2].

En 1953, despois do regreso da Procesión das Sete Dolores de Nosa Señora, a Irmandade asumiu o patrimonio e a responsabilidade da organización anual desta procesión, que pertencía á extinta Irmandade de Nosa Señora das Dores de Mafra[5].

Un dos seis órganos da Real Basílica de Mafra.

A Irmandade e os órganos da Real Basílica de Mafra[editar | editar a fonte]

Tras a extinción das ordes relixiosas e o peche do convento de Mafra en 1834, a Irmandade preocupouse de manter os órganos da Real Basílica en bo estado para ser tocados durante as celebracións litúrxicas[6].

A través dos arquivos da Irmandade podemos coñecer a actividade litúrxica e musical que tivo lugar na basílica de Mafra no período posterior ás guerras liberais portuguesas[6].

Sebastião Gomes de Lemos, responsable dos órganos da basílica, foi admitido como irmán da Irmandade en 1838. A documentación do arquivo indica que era residente no Palacio e que estaba exento de contribucións á Irmandade, un tratamento que constitúe unha excepción e que parece ser unha compensación polo traballo realizado como construtor de órganos (e, eventualmente, como organista)[6].

Os diarios e libros de gastos do arquivo da Irmandade amosan diversos rexistros de pagamentos a organistas e cantantes, así como outros gastos relacionados co compoñente musical das cerimonias relixiosas, datados entre 1835 e 1880[6].

A análise desta documentación mostra o destacado papel que a Irmandade desempeñou na liturxia mafrense despois da extinción do convento. A súa intervención foi fundamental no compoñente musical e organizativo das celebracións litúrxicas ao longo do século XIX[6].

Actualmente, os órganos da Real Basílica de Mafra aínda están tocados nalgunhas das celebracións organizadas pola Irmandade.

As procesións tradicionais de Coresma[editar | editar a fonte]

Imaxe do Señor Xesús dos Pasos de Mafra.

As procesións de Coresma na vila de Mafra son únicas no país e no mundo e son unha das manifestacións culturais máis orixinais e relevantes da grandeza e prestixio que Mafra alcanzou no século XVIII[7].

Estas cerimonias conservan esencialmente as características da época barroca, que foron melloradas co paso do tempo con intervencións puntuais de conservación e restauración, así como algunhas revitalizacións, que por si mesmas constitúen capítulos enriquecedores da súa historia[7].

Ademais dos vínculos co período de construción do Real Edificio Mafra, e con destacados artistas que viviron na vila, que deixaron o seu nome na historia da arte en Portugal, segue habendo un rico patrimonio inmaterial asociado a estas expresións de piedade, conservado pola Irmandade[7].

Estas celebracións constitúen unha expresión relevante da cultura relixiosa que forma parte da identidade local. Por este motivo, as procesións da Coresma de Mafra foron declaradas "Patrimonio Cultural Inmaterial de Interese Municipal" polo propio Concello[8].

Procesión da Paixón (Viacrucis)[editar | editar a fonte]

Imaxe de Nosa Señora da Soidade de Mafra.

É unha das máis antigas expresións de piedade da vila de Mafra, aparecida na antiga colexiata de Santo André de Mafra, certamente desde o século XVII[4].

Ten lugar o segundo domingo da Coresma e tamén se coñece como Procesión do Encontro, xa que consistía en dúas procesións que se uniron nun determinado momento do camiño[4].

A procesión co Señor Xesús dos Pasos (Senhor Jesus dos Passos) procedía da basílica do Real Edificio de Mafra e a de Nosa Señora da Soidade procedía da Capela do Campo Santo, tamén no Real Edificio de Mafra[4].

Hoxe, a imaxe do Señor Xesús dos Pasos provén da basílica, atopando a imaxe de Nosa Señora da Soidade preto do final do camiño. Ao final da procesión celébrase o Sermón do Encontro[4].

Durante os traballos de restauración realizados en xaneiro de 2018, descubríronse sete documentos escritos a man no manto da imaxe de Nosa Señora da Soidade. Todos eles estaban dobrados en catro partes e cosidos no manto [9][10]. Os manuscritos mostran sete peticións feitas a Nosa Señora da Soidade por sete mulleres diferentes. Suponse que se trataba das costureiras e bordadores do manto [11].

Procesión de Penitencia da Orde Terceira de San Francisco[editar | editar a fonte]

Esta procesión, que se celebra o cuarto domingo da Coresma, é representativa da solemnidade e grandeza do período barroco en Portugal e, no seu conxunto, mantivo inalterados os protocolos procesuais desde a súa creación por Frei Matias da Conceição, bibliotecario do Convento de Mafra[3].

A primeira procesión tivo lugar o 27 de marzo de 1740, e é polo tanto a festividade relixiosa que máis se relaciona directamente coa obra magnífica do rei Xoán V, que era o principal mecenas na época da institución da procesión[3].

Paso da Estigmatización de San Francisco.

As imaxes dos seus 10 pasos, alusivas á historia dos franciscanos, foron completamente executadas polo escultor Manuel Dias, coñecido como "O Pai dos Cristos". Están cubertos na súa maioría coas roupas e utensilios orixinais adquiridos naquel momento por João Pedro Ludovice, fillo de Johann Friederich Ludwig, arquitecto do Real Edificio de Mafra, por encargo do rei Xoán V.[3]

A camisa coa que Lois XV foi sagrado rei de Francia, doada á imaxe de San Lois polo rei Xoán V, forma parte do patrimonio desta procesión. Hoxe, a camisa xa non se usa en procesións [12].

A procesión está composta por varios obxectos importantes desde o punto de vista artístico e relixioso. Entre eles está o chamado "Sol da Apocalipse", unha peza de latón dourado que foi feita no taller de António Rodrigues Leão, prateiro da Casa Real, en 1740. Cabe destacar a coñecida como "Cruz da Penitencia", feita en Roma e ofrecida polo rei Xoán V en 1740. Esta cruz só a leva un home e crese que é a cruz de penitencia máis grande do mundo en uso regular [13].

A escultura máis monumental representa a Cristo Crucificado, atribuído ao xenovés Anton Maria Maragliano e ofrecido á Terceira Orde de Mafra por Domenico Massa, o carpinteiro encargado de instalar as campás nas torres da basílica[14][15].

Procesión das Sete Dolores da Nosa Señora[editar | editar a fonte]

Procesión do Enterro do Señor na noite do Venres Santo, Mafra.

A Irmandade de Nosa Señora das Dolores, constituída en 1779 na antiga Colexiata de Santo André de Mafra, promoveu a primeira procesión en 1793[5].

Esta procesión ten lugar o Domingo de Ramos, por ser o Domingo seguinte o Venres de Dores, en que se celebra a Festa das Sete Dolores da Nosa Señora[5].

A procesión consta de 7 pasos alusivos ás 7 dores da Nai de Xesús, e un oitavo, coa imaxe de Nosa Señora das Dolores. Inclúe preto de 50 imaxes, atribuídas ao escultor Joaquim José de Barros Laborão, un dos últimos mestres da Escola de Escultura Mafra, segundo Armindo Ayres de Carvalho[5].

A procesión foi suprimida en 1894 e retomada en 1954[5].

Procesión do Enterro do Señor[editar | editar a fonte]

O inicio desta procesión, que ten lugar na noite do Venres Santo, é inmemorial[4].

En 1773, a Terceira Orde de Penitencia de San Francisco pagou unha nova imaxe da Nosa Señora da Soidade, que segue sendo a mesma que segue percorrendo as rúas da vila de Mafra[4].

Esta é unha das procesións máis solemnes xa que marca a morte de Xesús[4].

A procesión funeraria, feita en silencio, só vai acompañada dos lamentos de Verónica e das Tres Marías. Esta vella tradición vai acompañada do Centurión, vestido coas súas roupas orixinais do século XVIII[4].

Cerimonias do Xoves Santo[editar | editar a fonte]

Trono eucarístico da Real Basílica de Mafra.

O Xoves Santo pola noite, despois da misa in Coena Domini, o Santísimo Sacramento lévase en solemne procesión baixo un paraugas de prata. A procesión sae desde o altar da Real Basílica de Mafra ata un trono monumental situado nunha das capelas do cruceiro da propia Basílica Real. Despois da procesión eucarística realízase a adoración do Santísimo[16] [17].

O trono eucarístico da Real Basílica de Mafra, feito de carballo dourado e policromado, sufriu unha exhaustiva intervención de conservación e restauración no 2018. Despois deste proceso, volveu ás súas funcións de culto por iniciativa da Real e Venerable Irmandade do Santísimo Sacramento de Mafra e da parroquia da mesma localidade. Pódese admirar en todo o seu esplendor durante a noite do Xoves Santo, así como na solemnidade de Corpus Christi[16].

Crese que a súa estrutura actual é do terceiro cuarto do século XVIII, feita a imaxe e semellanza do trono orixinal do reinado de Xoán V, fundador da basílica. Este trono, polas súas dimensións, é idéntico ao anterior, que era encendido por 440 candeas, que correspondían a máis de 62 arrobas de cera (aproximadamente 950 kg.)[16] [17].

Orixinalmente, o trono instalouse na capela da Coroación da Virxe. Actualmente está montado alternativamente na citada capela ou no altar da Sagrada Familia para depositar nela a reserva do Santísimo, nunha urna de prata que data de 1738. A montaxe do trono require un mínimo de dez persoas[16].

Notas[editar | editar a fonte]

  1. ↑ UNESCO World Heritage Centre - nominations to be examined at the 43rd session of the World Heritage Committee.
  2. ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 2,5 2,6 HENRIQUES, Tiago, "A Real e Venerável Irmandade do Santíssimo Sacramento da Paróquia de Santo André de Mafra – A Antiga e Nobre Colegiada de Santo André da Vila de Mafra e a Instituição da Irmandade do Santíssimo Sacramento", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 167-177.
  3. ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 CHAVES, Duarte Nuno, "A Procissão de Penitência da Venerável Ordem Terceira e as Suas Imagens de Vestir – Memórias Franciscanas da Sacra e Real Basílica de Nossa Senhora e Santo António", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 305-325.
  4. ↑ 4,00 4,01 4,02 4,03 4,04 4,05 4,06 4,07 4,08 4,09 COSTA, Alexandre, e FELGUEIRAS, António, "Paixão e Morte do Senhor Jesus – Expressões de Piedade na Vila de Mafra", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 371-390.
  5. ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 FIGUEIREDO, Padre Ricardo, "A Devoção às Sete Dores de Nossa Senhora: História, Piedade e Teologia", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 393-407.
  6. ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 VAZ, João, "Os Órgãos da Basílica de Mafra após a Extinção do Convento – O Papel da Real Irmandade do Santíssimo Sacramento", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 107-123.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 "Procissões da Quaresma". Arquivado dende o orixinal o 12 de agosto de 2019. Consultado o 19 de outubro de 2019. 
  8. ↑ "Procissões da Quaresma de Mafra em conferência". Arquivado dende o orixinal o 03 de agosto de 2019. Consultado o 19 de outubro de 2019. 
  9. ↑ "Encontrados em Mafra manuscritos no manto de uma imagem de Nossa Senhora". 
  10. ↑ "Descobertos manuscritos ocultos em manto de Nossa Senhora da Basílica de Mafra". 
  11. ↑ "Manuscritos no interior do manto de Nossa Senhora em Mafra são pedidos de "graças"". 
  12. ↑ SALDANHA LOPES, Luiz, [et al.] - A camisa da sagração de Luís XV e a Irmandade do Santíssimo Sacramento de Mafra/La Chemise du Sacre de Louis XV et la Confrérie du Très Saint Sacrement de Mafra. 1.ª ed. Mafra: Irmandade do Santíssimo Sacramento de Mafra, 2016.
  13. ↑ "Sol do Apocalipse, peça litúrgica única em Portugal, mostra-se no domingo em Mafra". 
  14. ↑ SALDANHA, Sandra Costa - Um crucifixo de Anton Maria Maragliano em Mafra: oferta do genovês Domenico Massa à Ordem Terceira da Penitência, Invenire: Revista de Bens Culturais da Igreja, n.º 7, 2013.
  15. ↑ ALESSANDRINI, Nunziatella, Revelando Domenico Massa: Contributo para a História da Vivência de um Genovês no Estaleiro da Real Obra de Mafra e Devoto da Ordem Terceira da Penitência, in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 327-335.
  16. ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 SILVEIRA, João, "Esplendor e Luz: A Piedade Mafrense na Noite da Ceia do Senhor", in Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 (…), pp. 409-420.
  17. ↑ 17,0 17,1 "Trono eucarístico do século XVIII exposto na Basílica de Mafra". 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • (en portugués) BECKFORD, William - Diário de William Beckford em Portugal e Espanha. 3.ª ed. (reimp.,). Lisboa: Biblioteca Nacional de Portugal, 2009. - ISBN 978-972-565-429-3.
  • (en portugués) CARVALHO, A. Ayres - Obra Mafrense. Mafra: Câmara Municipal de Mafra, 1992. - ISBN 972-9181-17-9.
  • (en portugués) GALRÃO, Carlos, - “A pia baptismal da igreja de Santo André”. O Concelho de Mafra, n.º 372. Mafra: Tipografia Liberty.
  • (en portugués) Mafra Sacra : memória & património, 1717-2017 / coord. Tiago Henriques. - 1ª ed. - Sintra : Zéfiro ; Mafra : Real e Venerável Irmandade do Santíssimo Sacramento da Paróquia de Santo André de Mafra, 2017. - 461, [3] p. : il. ; 30 cm. - (Mafra Sacra). - ISBN 978-989-677-153-9.
  • (en portugués) PEREIRA, Fernando António Baptista - Do Gótico ao Maneirismo: A Arte na Região de Mafra na Época dos Descobrimentos. Mafra: Câmara Municipal de Mafra, 2000.
  • (en portugués) PIMENTEL, António Filipe - Aquitectura e Poder — O Real Edifício de Mafra. Lisboa: Livros Horizonte, 2002. - ISBN 972-24-1172-1.
  • (en portugués) PRADO, Frei João de S. José do - MONUMENTO SACRO DA FABRICA, E SOLEMNISSIMA SAGRAÇÃO DA SANTA BASÍLICA DO REAL CONVENTO, QUE JUNTO À VILLA DE MAFRA DEDICOU A N. SENHORA, E SANTO ANTÓNIO A MAGESTADE AUGUSTA DO MAXIMO REY D. JOÃO V. Lisboa: na Officina de Miguel Rodrigues, impressor do Eminent. Senhor Card. Patriarca, 1751.
  • (en portugués) (en francés) SALDANHA LOPES, Luiz, [et al.] - A camisa da sagração de Luís XV e a Irmandade do Santíssimo Sacramento de Mafra/La Chemise du Sacre de Louis XV et la Confrérie du Très Saint Sacrement de Mafra. 1.ª ed. Mafra: Irmandade do Santíssimo Sacramento de Mafra, 2016. - ISBN 978-989-20-6280-8.
  • (en portugués) SALDANHA, Sandra Costa - Um crucifixo de Anton Maria Maragliano em Mafra: oferta do genovês Domenico Massa à Ordem Terceira da Penitência, Invenire: Revista de Bens Culturais da Igreja, n.º 7, 2013.
  • (en portugués) VALE, Teresa Leonor M. - “Os Garvo - Uma família de artistas italianos em Lisboa e o seu papel no contexto da arte portuguesa de seiscentos e setecentos” . In Le nove son tanto e tante buone, che dir non se ne pò Lisboa dos Italianos: História e Arte (sécs. XIV-XVIII), Nunziatella Alessandrini et al. (eds.,). Lisboa: Cátedra de Estudos Sefarditas "Alberto Benveniste", 2013b. - ISBN 978-989-96236-3-7.
  • (en portugués) VENTURA, Margarida Garcez - A Colegiada de Santo André de Mafra (Séculos XV-XVIII) . Mafra: Câmara Municipal de Mafra, 2002. - ISBN 972-8204-30-2.

Ligazóns externas[editar | editar a fonte]

Traído desde «https://gl.wikipedia.org/w/index.php?title=Real_e_Venerable_Irmandade_do_Santísimo_Sacramento_de_Mafra&oldid=6607694»