O incerto señor Don Hamlet

O incerto señor Don Hamlet, Príncipe de Dinamarca Peza dramática en tres xornadas, na que se presentan as súas dúbidas e morte, e se da varia noticia doutras xentes.
Autor/a	Álvaro Cunqueiro
Orixe	Galicia
Lingua	Galega
Xénero(s)	Teatro
Editorial	Editorial Galaxia
Data de pub.	1958
[ editar datos en Wikidata ]

O incerto señor Don Hamlet, Príncipe de Dinamarca. Peza dramática en tres xornadas, na que se presentan as súas dúbidas e morte, e se da varia noticia de outras xentes é unha obra dramática de Álvaro Cunqueiro publicada en 1958 pola Editorial Galaxia.

Foi estreada polo Centro Dramático Galego en 1991. Sarabela Teatro representouna en 2010.

Edicións

Foi reeditada por Galaxia en Don Hamlet e tres pezas máis (1974), engadindo unha escena ao texto orixinal. A 5ª ed. é de 1986 e a 9ª, titulada Don Hamlet, de 2003, ISBN 978-84-7154-489-6. Tamén aparece en Obra en galego Completa I (1980) e en Don Hamlet e outras pezas. Teatro galego completo. 1932-1968 (2013), todas en Galaxia.

Foi traducida ao castelán como El incierto señor don Hamlet y otras piezas dramáticas (1992, Destino), tradución de Basilio Losada. E ao asturiano como Don Hamlet y otres pieces de teatru (2003, Ámbitu), tradución de Pablo Antón Marín Estrada.

Características

É a peza dramática máis coñe­cida de Cunqueiro, a máis longa e a primeira en aparecer. Partindo da traxedia de por William Shakespeare nos arredores do ano 1600, Cunqueiro procede a unha nova lectura do personaxe e dos seus problemas. Na obra explícase o mito de Hamlet ligado ao de Edipo.

Segundo a interpretación do noso autor, Hamlet non mata ao seu tío, senón ao seu pai verdadeiro, o Usurpador. Hamlet revélase como froito dun adulterio, educado por aquel a quen cre seu pai para a vinganza e o parricidio e abocado a unha relación incestuosa coa súa nai. Hamlet decátase de que a súa vida é tan só unha vinganza artellada por outro. Todo este fra­caso vital lévao ao suicidio.

Ao presupor o previo coñecemento do referente de Shakespeare, esixe do público unha actitude activa (como sucede tamén no lector da súa narrativa). Sen mingua da profundidade simbólica, o humor e a ironía están presentes mesmo nas es­cenas máis graves.

O autor explica na introdución:

"Benvidos a Elsinor! Para min a pergunta que fai o príncipe, recollendo coa man esquerda a longa cola do seu manto mouro, namentres coa destra aloumiña a propia pálida fronte, é esta: -Pode un home, ao mesmo tempo, ser e non ser? Cantos homes son percisos, no escuro, pra faguer na luz un soio home verdadeiro? Esta é a custión, a caguña, o nó. Aguí fago eu falar a Hamlet, príncipe real de Dinamarca. Aquí fago falar ao home. Hai moito tempo que andan polos teatros as dúbidas, tamén os medos, e a crudel morte de Hamlet. Hai, pra o espeitador, por decilo di algunha maneira, uns supostos hamletianos. Esto, e todo o que teño gostado del, ouvindo en Shakespeare como falaba nas estancias de Elsinor, faime preferir para a mina pergunta e a miña resposta, o vello nome, a antiga escea, a un nome e unha escea tirados do meu maxín. Axeito agora en Hamlet, nesa ponla, de abidueira si querés, que o vento abanea, e no irado castelo de Dinamarca, as miñas teimas, comodamentes coma noutrora axeitei no vello Merlín, pelengrín polos camiños do pais noso, o meu amor ás maxias e ao miragre. I esto vai ben así, ben me decato, porque eu creo mos mitos. Non refago, non modernizo, nin dilucido o mito Hamlet. Conto, por dedentro, unha historia que quizaves aconteceu. Todo o máis, digo, eu son agora mesmo un daqués soldados que chegan a Elsinor con Fortimbrás, anunciados por solenes pólvoras militares, cando aínda están na sala do castelo os cadavres. El Rei, a Raíña, Hamlet, en fin. Un alabardeiro eu son, quizais, ou un arqueiro montado, que pousa nun rincón as súas armas pra axudar a levar os cadavres dos coroados e do herdeiro ao camposanto. E pergunto a uns e a outros, a parentes e amigos, o gallo daquela mortandade, i escoito a diversos a historia e os seus lances, e moito tempo despois, que xa vou vello e canso, e non sirvo mais que pra irlles a mercar un neto de viño ou un xerro de cerveza aos cadetes da garda da Torre da Boutre, unha noitiña de inverno, quentándome ao lume no adro cuberto, póñome a contar a traxedia que alí, onde son as outas paredes que afalaga a hedra vizosa, aconteceu. E pódeseme estorbar que a haxa ido eu adubiando ano a ano, madurecéndoa no meu pensamento, tendendo fíos deste alfinete ao outro, rememorándoa a resoñándoa a traxedia aquela, rememorándoa a resoños, a pálpitos, a sospeitas, e pondo naquel dubidante e delorido que alí pasa, Hamlet amigo, amor e confidencia, e no todo aspra xenreira e noxo? Digo eu."

Contido

Escultura do autor coa catedral de Mondoñedo ao fondo

Dramatis personae

• El Rei Halmar de Dinamarca
• A Raíña Gerda
• O Príncipe Hamlet
• Ofelia
• Laertes, seu irmán
• Poloño, pai de ámbolos dous
• Pantalone
• Escaramuza
• Arlequín
• Doña Guglielma
• Colombiña
• Malar, estudante
• Outros estudantes
• O coro: xentes, sombras e voces de Dinamarca

Explicación da acción

"Esta peza ten por escenario o castelo que chaman de Elsinor, no reino de Dinamarca, que é unha floresta salvaxe... Elsinonor máis ca un castelo é unha cidade. Ten un peirao defendido por catro torres... Son donos de Elsinor, e reinan dende fai moitos séculos en Dinamarca, nos días desta peza, uns que se chaman os Hardrada... El Rei era xusto, baixaba ao peirao a ollar as naves, levando da manciña a Hamlet, o meniño real... Pro estaba en damasía mesto con ouro, con treicións, con medo, o sangue dos Hardrada, e cando coidaron as xentes do país que viña un tempo novo, vue, dun golpe, en menos de dous anos, a caída da estirpe no crime. Un, o derradeiro Hardrada, tivo noxo de vivir. E a semente agora vai perdida..."

Halmar é o rei de Dinamarca, é o "Usurpador", porque seu irmán o Rei vello morreu envelenado. Gerda é a raíña, muller agora do Usurpador. Hamlet é o príncipe de Dinamarca.

Poloño é o gardaselos da coroa, os seus fillos son Ofelia e Laertes. Ofelia é a namorada de Hamlet.

Pantalone, Escaramuza, Arlequín, Doña Guglielma e Colombiña son uns cómicos italianos.

O coro ten un papel moi importante na peza.

Primeira xornada (4 escenas)

No castelo de Elsinor fala o coro e bótalle a culpa de todos os males ao vento que castiga o castelo. Tamén dialoga o coro con Halmet, acláralle que seu pai, O Rei vello, que morreu na guerra de Bohemia envelanado por seu irmán O Usurpador, en realidade non é seu pai, o seu pai é o Usurpador que xa antes tivera amores coa raíña. Laertes tamén lle conta a Hamlet que o Rei vello sabía a verdade do fillo que non era fillo, aínda así, criouno e agarimouno porque era a súa arma de vinganza no futuro. Entra tamén Ofelia, dialogan sobre o amor e Hamlet non pode apartar da súa mente a imaxe da súa nai Gerda que traicionou o rei, o seu suposto pai.

Segunda xornada (cinco escenas)

Poloño aconsella os estudantes que marchan e despídese de Laertes, que tamén parte. Despois dialoga coa raíña Gerda. Ela conta como chegou á corte de nena e os comportamentos que viu na Raíña vella. Como tivo que decidir, ela mesma comprou o veleno, dubidou a cal dos dous envelenar e preferiu que fose o máis nobre. E ramata: "a ese único testigo que chaman Hamlet hieno meter no meu colo". Chegan cantando os cómicos de Italia. Hamlet cóntalles a Ofelia, Gerda e Poloño que escribiu unha peza teatral e vai ser representada polos cómicos, eles preguntan de que vai tratar. Hamlet di:

"Algún dirá tamén: o que paga descansa! I entón, señora, eu bicándovos a man, direivos: descansemos, ña nai, que xa é hora de durmir en Dinamarca."

Terceira xornada (9 escenas)

Os cómicos comezan a represenación, aínda que gustarían máis de representar a traxedia de don Gaiferos. Entra Hamlet e comeza a dirixir a representación, intervén Ofelia. Cando se representan os amores de Halmar e Gerda entran en escena eles que van comentando a acción e dando outra versións dos feitos. Insisten en que o Rei vello o sabía todo e Hamlet sería a súa vinganza. Ela confesa a decisión do veleno real. Nun momento Hamet colle a espada dun actor e atravesa a Halmar que cae morto. Gerda fala co fillo e proponlle seguir de raíña, acollerse a vellos costumes en que nai e fillo poden casar. Mais Hamlet ten que seguir coa súa vinganza e crava un puñal no seo que o criou: "Non mandache matar por se fidel? Non me mandache matar por ser fidel?".

Hamlet dispón con Poloño os funerais, pon ao pescozo un lazo e guíndase desde o alto dunha torre dicindo:

"Nunca deixaron entrar en Elsinor o vento. Unha medida real, Poloño. Un decreto supremo. Pono por escrito. Dende hoxe o vento pode entrar nas estancias de Elsinor. El Rei Hamlet non lle ten medo ao vento que ouvea fóra. Dille a Ofelia que digo Ofelia ao morrer. Fan agora tan ásperos espartos!"

E remata o coro: "... dunha cama de pecado, saen estas desgracias... Deus te salve, Hamlet!"

Notas (do autor)

"Esta peza foi escrita no outono de 1958... Eu tíñalle dado moitas voltas no maxín á traxedia de Shakespeare, e din na teima de que había algo máis fondo do conto que non tiña sido usado polo dramaturgo inglés... E un día veume, coma un lóstrego, a revelación: o Usurpador era o verdadeiro pai de Hamlet. Entón, todo cadraba millor. Entón tamén cadraba que a raíña de Dinamarca, a nai de Hamlet, se procurara unha salvación da vinganza do fillo, unha salvación dada, dunha vinganza que a Hamlet se lle tiña pedido, ou que el mesmo maxinara... Cadraba todo: a morte do pai e as vodas coa nai. Estabamos con Edipo, pois, e cunha forma da máis famosa das lendas que predican do home, que contan do home que pra selo matou a seu pai e casou con súa nai... Entón, esta peza nace coma unha explicación máis -pro como a explicación que en certo modo podemos decir "eterna"- dun suceso chamado Hamlet..."

Véxase tamén

Bibliografía

• Castelao, Manuel (2011). Alvaro Cunqueiro: O incerto señor Don Hamlet. Laiovento. ISBN 9788484872092. 
• Pena, Xosé Ramón (2019). Historia da literatura galega. IV. De 1936 a 1975. A «longa noite». Xerais. pp. 180–183; 224–254; 494–498. ISBN 978-84-9121-481-6. 
• Villalta, Luísa (1992). O don Hamlet de Cunqueiro: unha ecuación teatral. Laiovento. ISBN 84-87847-08-0.