Herba luísa
| Herba luísa | |||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||||||||||||
| Clasificación científica | |||||||||||||||||||
| |||||||||||||||||||
| Nome binomial | |||||||||||||||||||
| Aloysia citriodora Palau | |||||||||||||||||||
A herba luísa[1] (Aloysia citriodora) é unha especie da familia Verbenaceae, que se caracteriza por un aroma que recorda o do limón. É orixinaria de Suramérica, onde crece de forma silvestre.
Cultívase con profusión en xardíns de todo o mundo, mais o desenvolvemento da mesma require un clima soleado e húmido. Utilízase en gastronomía como especia e para preparar unha infusión dixestiva e refrescante.
Características
[editar | editar a fonte]Arbusto caducifolio, de entre 3 a 7 m de altura, con talos subleñosos ou leñosos na parte superior. Presenta follas verticiladas de até 7 cm, de forma lanceolada, apicada, coa marxe lisa ou dentada e o pecíolo moi curto, son de cor verde clara polo feixe, co envés marcado por glándulas oleosas ben visibles. Flores pequenas brancas ou branco-violáceas, agrupadas en espigas.
Florece no verán, formando inflorescencias en espigas laxas, de até 10 cm de longo, de cor pálida ou lila. O cáliz posúe dous labios laterais; a corola é acampanada, simpétala, cos lóbulos imbricados. O xineceo está formado por dous carpelos unidos. O froito é unha drupa que se divide en dúas núculas monoseminadas.
Hábitat e distribución
[editar | editar a fonte]Nativa de Suramérica, crece de forma silvestre nos países andinos desde Colombia até Chile e a Arxentina; Paraguai, o Uruguai, Bolivia, o Perú, o Brasil (Río Grande do Sur) e México, desde onde os conquistadores a introduciron en Europa no século XVII. En Europa pode cultivarse en rexións temperadas.
Usos
[editar | editar a fonte]Como ornamental
[editar | editar a fonte]Utilízase habitualmente en xardíns como planta ornamental.
Prefire un clima cálido constante e exposición soleada, non resiste ben as xeadas, a temperaturas por debaixo de 0 °C perde as follas, aínda que a madeira é suficientemente dura como para soportar até -10 °C. Esixe un solo ben drenado, preferiblemente margoso, bastante fértil e húmido no verán.
Multiplícase por semente con facilidade; en climas máis frescos é posible reproducila mediante esgallos. É unha planta fitófila (agosta as plantas que crecen ao seu redor).
Como medicinal
[editar | editar a fonte]En herboristería as follas e talos da herba luísa son ricos nun aceite esencial, cuxo compoñente principal é o citral, responsable do seu cheiro, e que contén ademais limoneno, linalol, cineol, terpineol, e cariofileno, un aldehido sesquiterpénico ao que se lle atribúe acción eupéptica e espasmolítica.
Os extractos de Lippia citriodora son ricos en fenilpropanoides, especialmente verbascósido, que presentan actividade biolóxica como antioxidantes.[2]
A súa infusión —realizada con entre 5 e 20 g por litro— utilízase como dixestivo, carminativo e antiespasmódico, para casos de dispepsia ou dores de estómago. Consómese tamén como sedante lixeiro. Posúe unha importante cantidade de melatonina, substancia que se usa como relaxante natural e que favorece o sono nocturno.
Os elementos usados en infusión recóllense dúas veces ao ano, a finais da primavera e comezos do outono. Empréganse as follas tenras e as sumidades floridas.
En gastronomía
[editar | editar a fonte]As follas secas e picadas emprégase en prebes para darlle un arrecendo cítrico ás comidas. Elabórase con ela tamén un sorbete aromático.
Etnografía
[editar | editar a fonte]A herba luísa é unha das sete herbas máxicas de San Xoán[3]. Era considerada unha herba especial para os amoríos. Tamén se asocia coas troulas e festas nocturnas.
Taxonomía
[editar | editar a fonte]Aloysia triphylla foi descrita por Antonio Palau y Verdera e publicado en Parte práctica de Botánica 1: 768. 1784.[4]
- Verbena triphylla L'Hér.
- Verbena citriodora Cav.
- Lippia triphylla Kunth
- Lippia citriodora (L'Hér.) Kuntze
- Aloysia citriodora (Cav.) Palau[5]
- Zappania citriodora Lam. (1791).
- Verbena fragrans Salisb. (1796).
- Cordia microcephala Willd. ex Roem. & Schult. (1819).
- Aloysia triphylla (L'Hér.) Britton (1925).
- Aloysia sleumeri Moldenke (1964).
- Aloysia triphylla f. serrulata Moldenke (1982).[6]
Notas
[editar | editar a fonte]- ↑ Definicións no Dicionario da Real Academia Galega e no Portal das Palabras para herba.
- ↑ Funes L; S. Fernández-Arroyo, O. Laporta, A. Pons, E. Roche, A. Segura-Carretero (2009). "Correlation between plasma antioxidant capacity and verbascoside levels". Food Chemistry 117: 589–598.
- ↑ Ríos galegos - http://www.rios-galegos.com/sanxoan.htm#HERBA LUISA
- ↑ "Herba luísa". Tropicos.org. Missouri Botanical Garden. Consultado o 19 de abril de 2013.
- ↑ "Copia arquivada" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 25 de outubro de 2012. Consultado o 19 de abril de 2013.
- ↑ Sinónimos en Kew
Véxase tamén
[editar | editar a fonte] |
Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría: Herba luísa  |
 |
Wikispecies posúe unha páxina sobre: Herba luísa |
 |
Vexa a entrada do Galizionario acerca de Herba luísa |
Bibliografía
[editar | editar a fonte]- Armada, J. & A. Barra. 1992. On Aloysia Palau (Verbenaceae). Taxon 41:88–90.
- Zuloaga, F. O. 1997. Catálogo de las plantas vasculares de la Argentina. Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 74(1–2): 1–1331.
- Zuloaga, F. O., O. Morrone, M. J. Belgrano, C. Marticorena & E. Marchesi. (eds.) 2008. Catálogo de las Plantas Vasculares del Cono Sur (Argentina, Sur do Brasil, Chile, Paraguay y Uruguay). Monogr. Syst. Bot. Missouri Bot. Gard. 107(1): i–xcvi, 1–983; 107(2): i–xx, 985–2286; 107(3): i–xxi, 2287–3348.
Ligazóns externas
[editar | editar a fonte]- Propiedades da herba luísa Arquivado 28 de xaneiro de 2012 en Wayback Machine. (en castelán)
- Características da herba luísa (en castelán)
