Sicofanta

Sicofanta (do latín sycophanta, á súa vez do grego συκοφάντης, sukophantēs = 'informador', de σῦκον, sykon, figo e de φαίνω, phainô, phainein 'mostrar'), foi un termo usado no ordenamento xurídico da Atenas clásica, que hoxe designa unha persoa que denuncia a outra falsamente. Nun contexto literario en orixe, e despois noutros contextos, era un «delator» ou «calumniador» que a xente trataba de evitar para non verse envolta en denuncias falsas.

Orixe do termo

Nun principio o termo (lit. mostra-figos) remitía a quen denunciaba os contrabandistas de figos sagrados e despois os contrabandistas en xeral. O termo pasou a referirse a calquera que fixese unha acusación coa esperanza de obter un beneficio. Eran coñecidos e temidos por persoas honestas que podían estar implicadas nunha chantaxe.

Segundo Andócides de Atenas, na súa obra Sobre os misterios, o sicofanta exercía unha profesión vergoñenta, percorrendo a cidade buscando información sobre as persoas para difamalas. Coa axuda de "testemuñas", presentaba denuncias no xulgado esperando recibir algún suborno do acusado para retirar a denuncia.

O significado literal da palabra é confuso. Unha hipótese é que estes informantes sacaron os exportadores de figos do Ática (a exportación era entón ilegal porque o terreo pedregoso era estéril, un dos motivos polos que Atenas buscaba abastecemento a través da navegación e do establecemento de colonias). A pesar das fortes multas imputadas aos falsos informantes, os sicofantas a miúdo levaban carreiras moi lucrativas.

Por extensión, o termo designa un individuo desprezable, que busca obter unha posición ou status persoal mediante adulación cara a outras persoas que habitualmente xa teñen certas influencias e status social ou tribal. O teatro de Aristófanes mostra un bo número destas figuras.

Historia

Dado que na antiga Atenas non existía ningunha institución análoga á Fiscalía nos tempos modernos, era o deber de todos e cada un dos cidadáns denunciar os delitos ou faltas que lles chamasen a atención. O papel de acusador non tiña nada de odio, e os cidadáns máis conspicuos de Atenas nunca tiveron reparos en xogar ese rol co fin de favorecer o ben público e a seguridade, que se basean no cumprimento da lei, a moral e os bos costumes. Porén, este procedemento deu lugar a diversos abusos: homes malvados, indiscretos ou pendencieros, incitados polo desexo de facer dano ou polo espírito de intriga, formulaban acusacións, arbitrarias en xeral, contra cidadáns destacados, cuxa tranquilidade se perturbaba sen ningunha vantaxe para a sociedade. Outros aproveitáronse do dereito que a lei outorgaba a todo home libre, para sacar cartos a quen podían ameazar cunha denuncia. A tales xentes designábanse, xa desde o século V a. C., co odioso nome de sicofantas, entendendo neste concepto todos aqueles que fixesen denuncias á lixeira, sen motivo ou por motivos infundados ou tamén con vistas á ganancia ilegal. As vítimas forzadas dos sicofantas eran os ricos, que, como di Isócrates (Adv. Euthym., 5) vivían en Atenas baixo un réxime de sospeita. En balde a maioría deles se abstiveron sistematicamente de calquera participación en política, nin lles serviu de nada ter un comportamento irreprochable nin ter o peto aberto constantemente aos mendigos. Por pouco que un deles fose coñecido como un home tímido, inimigo do escándalo ou incapaz de defenderse coa súa propia elocuencia, ese mesmo feito facíao presa dos sicofantas.

Os tribunais non sempre gobernan como se tiña dereito a esperar; a casualidade máis que a xustiza é o que regula as súas decisións. É mellor, cuns poucos dracmas, desfacerse dunha acusación grave que exporse aos danos que dela poidan derivar.

Isócrates (Adv. Callimacum, 9)

Polo que respecta a Charmidas, os sicofantas fixéronlle tan insoportable a vida mentres era rico, que, despois reducido á pobreza, felicitouse por esta reversión da fortuna. Finalmente, Critón, ao ser obxecto de continuas acusacións, seguiu o consello de Sócrates e contratou un individuo dese tipo.

Sicofantas na cultura ateniense

Medidas para suprimir os sicofantas

Fixéronse esforzos para desalentar ou suprimir os sicofantas, incluíndo multas para os litigantes que non obtiveron polo menos a quinta parte dos votos do xurado, ou para aqueles que abandonasen o caso despois de que este comezase, unha práctica común entre os sicofantas cando eran subornados. Ademais, os homes eran xulgados por ser sicofantas. Os períodos de prescrición foron especificamente adoptados para tratar de deter a práctica dos sicofantas.

Sátiras

Na sátira de Aristófanes Os acarnienses, un cidadán de Mégara, que tenta vender as súas fillas, enfróntase a un sicofanta que o acusa de tentar vender ilegalmente mercadorías estranxeiras. Noutra sátira, un cidadán de Beocia compra un adulador como produto típico ateniense que non pode conseguir na casa. Un sicofanta aparece como personaxe en Os paxaros. Unha das súas obras tivo, como tema principal, un ataque a un adulador. En Plutón, o personaxe, hipócrita, defende o seu papel de necesidade para apoiar as leis e previr irregularidades.

Véxase tamén

Bibliografía

• Clark, L. P. (1934). "A Psychological Study of Sycophancy". Psychoanalytic Review 21: 15–39. 
• Lofberg, John Oscar (2008) [1917]. Sycophancy in Athens (Reprint ed.). Whitefish: Kessinger. ISBN 978-1-4304-9346-4. 

Ligazóns externas

• Sicofanta en filosofia.org(en castelán)