Saltar ao contido

Reiki

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Reiki[1], do xaponés reiki (霊気 ou レイキ?, poder espiritual, atmosfera misteriosa) é unha práctica pseudocientífica considerada como medicina complementaria e alternativa (CAM),[2][3][4][5], é dicir, non científica, que afirma tratar de lograr a curación ou equilibrio do paciente a través da imposición das mans do practicante, canalizando certa suposta "enerxía vital universal". As probas clínicas realizadas non atoparon ningún efecto positivo máis aló do placebo.[6] No entanto, na actualidade úsase o reiki como terapia nalgúns hospitais e clínicas, aínda que non se teñan probas da súa efectividade.[7][8][9][10][11] O reiki non é considerado unha relixión polos seus seguidores, pero, ao carecer de base científica,[6] pode ser considerado como unha crenza.

En textos académicos é frecuente a aparición do reiki como exemplo ilustrativo de pseudociencia [12] [13].


Fundamentos

[editar | editar a fonte]

Etimoloxía

[editar | editar a fonte]
Reiki en Shinjitai

O termo xaponés reiki é, nesa lingua, un préstamo do chinés lingqi 靈氣. As fontes lexicográficas traducen: (de belas montañas) atmosfera ou influencia espiritual,[14] 1. intelixencia, poder de entendemento. 2. forza ou poder sobrenatural nos contos de fadas, poder ou forza milagrosa,[15] 1. influencia espiritual (das montañas etc.) 2. enxeño, habilidade.[16] Esta palabra composta xaponesa reúne rei 霊 espírito, alma, sobrenatural, milagroso, divino, corpo etéreo e ki 気 , gas, aire, respiración, enerxía, forza, atmosfera, estado de ánimo, intención, emoción, atención, aquí co significado do termo chinés qi (Wade-Giles "chi") enerxía espiritual, enerxía vital, forza vital, enerxía da vida. As fontes lexicográficas do xaponés traducen reiki como: sensación de misterio,[17] unha atmosfera (sensación) de misterio,[18] e unha atmosfera etérea (que prevalece nos sacros recintos dun templo), (sensación, percepción de) unha presenza espiritual (divina).[19]

Algúns autores occidentais[20] traducen o termo como enerxía vital universal. Aínda que ki é correctamente traducido como enerxía vital, rei non ten en ningunha acepción o significado de universal.

Segundo tradución de Rika Saruhashi, reiki é a forza natural que nos dá vida ou que fai funcionar a alma.[21]

Segundo os seus seguidores o reiki é un sistema de harmonización natural que utiliza a aínda non demostrada "enerxía vital universal", para tratar enfermidades e desequilibrios físicos, mentais e emocionais. Mikao Usui (monxe zen xaponés), foi quen afirmou ter redescuberto esta técnica de curación milenaria,[22] tras alcanzar satori (estado máximo de iluminación e plenitude) durante un retiro espiritual no monte Kurama de Kyoto polo 1922, aínda que non existe constancia algunha da existencia do reiki anterior a esta data.

Pero máis aló do seu aspecto supostamente terapéutico, que o propio Usui asegurou descubrir por casualidade,[23] o reiki é unha disciplina ou camiño espiritual (  en xaponés, Tao en chinés), onde se afirma: o principal obxectivo deste Rei Ho (método misterioso), non é curar as enfermidades físicas. O seu propósito último está en cultivar o corazón para manter o corpo san a través do poder misterioso do Universo, Rei Non, que se nos outorga para gozar dos bos actos da vida. É por iso que Mikao Usui legou aos seus alumnos este cinco principios e estableceunos como norma de vida:

Principios do reiki en xaponés.

Segredos da felicidade.
Medicamento espiritual para todas as enfermidades.

Só por hoxe (Kyo Dakewa)...
Non te preocupes (Ikaruna).
Non te irrites (Shinpai shuna).
Agradece (Kansha Shite).
Traballa duro (Kyo wo hageme).
Sé amable cos demais (Ito nin shinsetsu-nin).

Recítao mentalmente ou en voz alta coas mans en Gassho.
Pola mañá e pola noite.
Mellora de corpo e mente Usui Reiki Ryoho.

Fundador, Mikao Usui.[21]

Mikao Usui empezou a ensinar os cinco principios ao constituír Usui Reiki Ryoho Gakkai, en 1922. Parece ser que foron obtidos dun libro chamado Kenzen non Genri (Principios de Saúde), escrito en 1914 polo Dr. Bizan Suzuki,[24][25][26] amigo de Usui, e forman parte da filosofía Reiki. Os seus practicantes recítanos unha vez ao día coma se fosen unha oración ou mantra, antes ou despois de meditar, e fundamentan a súa vida neles.

Só por hoxe. Realmente só existe un eterno presente. O pasado é só un soño e o futuro depende do teu presente. O que somos agora é o resultado do que fomos antes. O que seremos no futuro, será o resultado do que somos agora. Por tanto, debemos tratar de manter a mente no presente, aquí e agora, porque é o verdadeiramente real. Imaxina que vas pola rúa, absorto en pensamentos sobre o pasado ou sobre o futuro, e ao teu paso aparece unha gran bolsa chea de billetes de 500 euros. É a solución aos teus problemas pero pasarás de longo porque non a verás. Nin estas alí, nin estas aquí.

Non me preocupo. Preocuparse implica sufrir por algo que aínda non chegou ou que xa pasou. O cal é absurdo e fainos perder moito tempo. Todos actuamos mal no pasado, equivocámonos e fixemos dano a seres queridos. Pero está ben, iso formaba parte da aprendizaxe e naquel momento fixémolo o mellor que puidemos, sempre teremos novas oportunidades para facelo mellor. Non deberiamos ser tan duros connosco mesmos. Preocuparse polo futuro é absurdo, porque o futuro está a suceder agora mesmo, cada instante pode ser o último e por tanto, debemos apartar o medo das nosas vidas e seguir loitando, confiando e xogando coas cartas da vida, aprendendo a fluír co ritmo do universo.

Non me irrito. Os enfados e a irritación adoitan ter orixe nas nosas ganas de telo todo e a todos baixo control. Cando algo escapa ao noso control, enfadámonos. E as ganas de telo todo controlado, teñen a súa orixe no medo. Como temos medo, necesitamos controlalo todo. Hai que aprender a relaxarse e a confiar nos demais.

Con agradecemento. Ser agradecido é unha virtude. Se nos afacemos a sorrir e agradecer o que recibimos, o universo comprácese e entréganos aínda máis cousas, pero se recibimos e non o agradecemos, pronto deixaremos de recibir. Nós mesmos experimentámolo, cando nos entregamos a alguén ofrecéndolle o mellor, pero esa persoa non nos dá nin as máis míseras grazas, ao final acabamos por non entregarnos co mesmo entusiasmo e simplemente, cumpriremos co regulamentariamente establecido e pouco máis. Non só agradecer ás persoas todo o que nos dan, senón tamén agradecer secretamente ao Universo todo canto nos foi entregado, cada experiencia, cada novo día, cada batalla que nos enriquece debemos agradecela, mesmo agradecer os malos momentos, pois grazas a iso crecemos e chegamos a este momento.

Trabállome intensamente. O traballo persoal de cada un de nós é importante. Todos ocupamos un posto crucial na sociedade e o traballo forma parte da porción de enerxía que entregamos ao mundo, para que funcione mellor. Debemos traballar con alegría e tratar de facelo co corazón, entregando o mellor de nós mesmos nese traballo para beneficio de todos. Pero este Principio vai moito máis alá do traballo laboral. Realmente aquí o Mestre Usui indícanos a necesidade de traballarse intensamente por dentro, dedicar tempo ao estudo das propias emocións e á mente, traballarse un mesmo intensamente para mellorar e elevarse nas altas frecuencias da Luz e o Amor, para así ser máis feliz e irradiar esa felicidade en todas as direccións.

Son amable e respectuoso. Ser amable é unha das máis importantes cousas que podemos facer para axudar a mellorar o mundo. Un rostro amable e feliz vai irradiando Luz pola rúa, mentres que un rostro enfadado e irascible crea mal ambiente ao seu ao redor. Os budistas din que hai que cultivar o hábito do contento, eles sempre sorrín a pesar das adversidades. Unha palabra amable pode alegrarlle o día a alguén, xerando así moita Luz, pero unha palabra cruel pode facer sentirse fatal a alguén e facer que xere moita enerxía negativa.

A práctica dos Principios de Reiki forma parte dos seus exercicios habituais de purificación e crecemento. Os seus practicantes afirman que é totalmente recomendable pola súa facilidade e que produce profundos e beneficiosos cambios a quen as observan e estudan.

Ademais do cinco principios, os practicantes de reiki utilizan 125 wakas escritos polo emperador Meiji e seleccionados por Usui Sensei, como complemento durante a meditación.

Práctica

[editar | editar a fonte]
Tratamento Reiki.

A práctica do reiki fundaméntase nun emisor ou canle que, a través das súas mans ou doutros métodos -segundo o nivel- , transmitiría o reiki (forza natural que nos dá vida) a un receptor que pode ser el mesmo ou outra persoa, co fin de paliar ou eliminar molestias e enfermidades. No entanto, dado que sería unha enerxía universal, os tratamentos poderían tamén dirixirse a outros seres vivos como animais, plantas ou a determinadas situacións.

Algúns mestres de reiki afirman que esta práctica ten certas contraindicacións:[Cómpre referencia]

  • Non debe aplicarse durante operacións debido á propia natureza do reiki, que consiste en reparar os danos existentes no receptor: isto podería provocar que se freasen as hemorraxias, interferindo nos cortes de sangrado e limpeza que realiza o cirurxián. De igual forma, se o paciente estivese sedado, o reiki podería axudarlle a expulsar as toxinas da sedación, espertándoo antes de tempo. Con todo, si consideran recomendable unha sesión de reiki antes e/ou despois da operación.[Cómpre referencia]
  • No caso das fracturas óseas, o reiki permitiría acelerar o proceso de cicatrización e polo tanto o soldado das fracturas. Daquela só sería recomendable aplicar reiki a un fracturado despois de que os ósos fosen debidamente acomodados e inmobilizados por un traumatólogo. En todo caso o reiki pode aplicarse a través do xeso ou aparello inmobilizador e é igualmente eficaz.[Cómpre referencia]

Con todo, outros mestres defenden que o reiki sabe en todo momento que debe facer, como debe actuar, onde debe dirixirse e en ningún caso actuará negativamente.[27][28]

Actualmente existen dous principais sistemas de Reiki, aínda que cada un conta á súa vez con diversas correntes:

Xaponés tradicional

[editar | editar a fonte]
Mikao Usui.

Usui Reiki Ryoho Gakkai foi fundado por Mikao Usui en 1922 co obxectivo de transmitir Anshin Ritsumei (estado de paz interior absoluto), aínda que se utiliza como porta de entrada para a imposición de mans. Xamais desapareceu e actualmente segue activo co mesmo nome e sede en Toquio, sendo a súa práctica denominada Dento Reiki (Reiki Tradicional). Caracterízase porque mantén como fin último alcanzar satori.

Presidentes:

  1. Mikao Usui (1865-1926)
  2. Juzaburo Ushida (1865-1935)
  3. Kanichi Taketomi (1878-1960)
  4. Yoshiharu Watanabe (?-1960)
  5. Hoichi Wanami (1883-1975)
  6. Kimiko Koyama (1906-1999)
  7. Masaki Kondo (?- )
  8. Ichita Takahashi (actual presidente, desde principio de 2010)

Occidental

[editar | editar a fonte]
Chujiro Hayashi.

Iníciase con Chujiro Hayashi, médico e oficial da mariña imperial xaponesa ademais de último mestre certificado por Usui. Tras a morte deste en 1926, independízase de Usui Reiki Ryoho Gakkai e funda a súa propia asociación, Hayashi Reiki Kenkyu-kai, sistematizando o método e enfocándoo cara a unha vertente máis terapéutica. Na súa clínica coñeceu e tratou a Hawayo Takata en 1935, sendo finalmente certificada por Hayashi como mestra de reiki en Hawai, en 1938. Con todo, Takata nunca tivo contacto con Usui Reiki Ryoho Gakkai nin tampouco foi nomeada presidenta de Hayashi Reiki Kenkyu-kai, senón que tras a morte de Hayashi sucedeulle como segunda presidenta a súa muller Chie e cando esta se retira, Hayashi Reiki Kenkyu-kai desaparece. Hawayo Takata comezou a divulgar reiki en EUA e denominou os seus ensinos Usui Shiki Ryoho.

Liña sucesoria de reiki occidental:

  1. Mikao Usui (1865-1926)
  2. Chujiro Hayashi (1879-1941)
  3. Hawayo Takata (1900-1980)
  4. 22 Mestres formados por Takata

Como consecuencia da división entre os sucesores de Takata tras a súa morte, xorden as dúas primeiras asociacións de reiki en occidente:

  1. The Reiki Alliance, presidida por Phyllis Lei Furumoto (neta de Takata e unha/ou dos 22 mestres formados por esta).
  2. The American International Reiki Association (AIRA, ou The Radiance Technique International Association), inicialmente presidida por Barbara Weber Ray (igualmente, unha dos 22 mestres formados por Takata).

En 1999 os ensinos tradicionais xaponeses ábrense a occidente da man de Hiroshi Doi (Usui Reiki Ryoho Gakkai) e Fuminori Aoki[21] (Reido Reiki Gakkai). Doi é creador de Gendai Reiki Ho, método que trata de unificar os dous principais sistemas de reiki, tomando como base os ensinos orixinais de Mikao Usui e engadindo técnicas de reiki occidental. Actualmente, Hiroshi Doi é presidente de Gendai Reiki Healing Gakkai e Fuminori Aoki preside Reido Reiki Gakkai e Human & Trust Institute, no Xapón.

Actualmente en Europa creouse a Federación Europea de Reiki ProfesionalArquivado 03 de xuño de 2013 en Wayback Machine., presidida de forma honorífica por Hyakuten Inamoto e de forma operativa por Víctor Fernández Casanova, xunto á Asociación Komyo Reiki Kai e a Reiki Combat Kenkyukai, estilos de Reiki de recente creación que están marcando un referente no Reiki occidental, sen perder a súa esencia tradicional xaponesa.

A liñaxe[29] do reiki fai referencia á cadea de iniciacións ou sintonizacións que relaciona un mestre de reiki con Mikao Usui, fundador do sistema. Considérase que só os mestres de reiki ostentan unha liñaxe concreta ao ter a capacidade para iniciar a outros; pola súa banda, os alumnos dos distintos niveis de reiki pertencen ou están asociados a unha ou varias liñaxes segundo os mestres que tivesen. Un mestre de reiki pode ter varias liñaxes, por recibir a iniciación en mestría de diferentes mestres.

Exemplo de liñaxe do reiki (reiki occidental):

  1. Mikao Usui (fundador)
  2. Chūjirō Hayashi (1ª liñaxe)
  3. Hawayo Takata (2ª liñaxe)
  4. 22 Mestres formados por Takata (3ª liñaxe)

Aprender reiki

[editar | editar a fonte]

Segundo Frank Arjava Petter,[30] para aprender reiki só se necesitan dúas cousas:

  1. O desexo de facelo e unha mente aberta para aprendelo.
  2. Atopar un profesor cualificado, listo para ensinar.

Se se está pensando en aprender reiki é importante comprobar que o profesor ao que se vaia a acudir alcanzou o grao de Mestría (xa que, noutro caso, podería tratarse dun farsante).

Graos ou niveis

[editar | editar a fonte]

No Camiño de Reiki Tradicional Xaponés atopámonos con 4 fases ou niveis que o estudante ten que pasar para aprender mediante a propia experiencia. É imprescindible recibir todos os ensinos e instrucións que cada nivel require, xunto aos reijus ou sintonizacións correspondentes, máis a práctica continuada para asimilar o aprendido e elevar a vibración. Ademais, o compromiso do reikidoka de dedicar un tempo cada día ao seu adestramento.

Os dous primeiros niveis, Shoden e Chuden, son para curar o corpo físico e o nivel emocional/mental. Considérase, como norma xeral, que para alcanzar a Iluminación debemos ter un corpo san e unha mente/corazón en harmonía. Estes dous niveis ademais, permítennos ofrecer tratamentos como terapeutas ás persoas.

O seguinte nivel, Okuden, permítenos curar o Karma e as cuestións espirituais, é un nivel de traballo interno ou profundo. Prodúcese a elevación espiritual. Equivale ao Terceiro Nivel de Reiki.

A Mestría ou Shinpiden, é para ensinar aos demais e componse de varios niveis. Tradicionalmente obtense o grao de Mestre nas escolas de Reiki de sempre, tras un curso de apenas 8 horas.

Sendo fiel á máis afastada tradición do Reiki Ryoho orixinal de Usui Sensei e tendo en conta as características dos nosos tempos e o desenvolvemento de Reiki no mundo, a Federación Europea de Reiki Profesional actualizou os niveis de aprendizaxe e práctica para definir as diferentes etapas na aprendizaxe de Reiki:

Nivel básico (Shoden-Chuden-Okuden):

  • Practicante: Obtén esta consideración calquera persoa que realiza o Shoden ou Primeiro Nivel de Reiki, sexa cal for o seu estilo.
  • Terapeuta: Obtén esta consideración calquera persoa que realiza o Chuden ou Segundo Nivel de Reiki.
  • Reikidoka: Obtense este grao tras completar o Okuden ou Terceiro Nivel de Reiki.

Nivel de mestría (Shinpiden):

  • Monitor (Senpai): Obtense este grao tras completar o Shinpiden ou Mestría de Primeiro Nivel. Equivale a un 1 Dan.
  • Instrutor (Sensei, Mestría de Reiki Nivel 2): Só chegan a este grao os que acrediten un mínimo de tres anos de práctica como Senpai. Equivale a un 3 Dan.
  • Mestre (Shihan): Para chegar a Shihan, necesítanse 3 anos de experiencia como Sensei. Equivale a un 5 Dan.

Sôke: É o máximo expoñente da Escola, que asume o compromiso de expandir e manter a pureza dos ensinos recibidos. Calquera persoa que dirixe a súa propia escola de Reiki ten a consideración de Sôke.

Reiki e ciencia

[editar | editar a fonte]

O reiki postula a existencia dunha enerxía mística, non detectable nin mensurable de forma obxectiva, polo que a posición da comunidade científica é que o único efecto sobre a saúde é o atribuíble ao placebo, á evolución natural da enfermidade e á relaxación.[6][31][32] O consenso científico, por tanto, é que é unha pseudomedicina ou pseudociencia sen ningunha base real. Do mesmo xeito que a maioría de pseudomedicinas que non implican unha manipulación física (homeopatía, toque terapéutico etc.), aínda que non leva un dano directo para a saúde, tampouco ofrece beneficio ningún, pero existe o perigo de que o paciente abandone ou atrase a aplicación do tratamento médico, co consecuente prexuízo para a súa saúde e en ocasións, o requirido desembolso económico.[33] Os seguidores do reiki considérano terapia complementaria, pero a súa eficacia non está cientificamente demostrada nin existen mecanismos plausibles para o seu funcionamento.

Aínda que existen algúns estudos que suxiren que o reiki pode influír na saúde dos pacientes, adoitan adoecer de fallos metodolóxicos e non contan con evidencias contrastables acerca de ningún tipo de efecto real.[6][34] Debido á súa falta de base científica, existe aínda unha ampla oposición á súa incorporación aos sistemas públicos de saúde e non existe ningunha titulación oficial recoñecida polas autoridades sanitarias nin educativas de ningún país. A pesar diso, nalgúns hospitais españois intentouse usar como terapia complementaria[7][8], o que está prohibido pola lexislación española [35], algo que as autoridades sanitarias teñen reiterado[36]. Algúns servizos públicos de sanidade, como o National Health Service (NHS) do Reino Unido, ou o Centro Nacional de Medicamento Complementario e Alternativo (NCCAM) dos Estados Unidos informan os seus pacientes sobre o reiki e ofréceno como terapia complementaria.[9][10][11] O uso de fondos públicos para financiar tratamentos non probados, causa nestes países unha gran polémica.[37][38]

Os seguidores do reiki afirman que alteracións na enerxía ki inflúen decisivamente na saúde das persoas. Algúns, mesmo, considéranas como única causa da enfermidade, o cal entra en contradición con case todos coñecementos científicos sobre as enfermidades (teoría microbiana, traumatismos, trastornos xenéticos).[39][40][41]

Reiki e relixión

[editar | editar a fonte]

Algúns expertos en seitas e New Age manifestaron as súas dúbidas acerca de que a terapia reiki sexa compatible co cristianismo.[42][43] En 2009 o Comité Doctrinal da Conferencia Estadounidense de Bispos Católicos pronunciouse oficialmente respecto diso explicando dita incompatibilidade.[44] As conclusións do documento son:

  • Non é prudente utilizar unha técnica que carece de base científica.
  • Aceptar conceptos que non teñen xustificación científica nin cristiá suporía unha superstición.
  • Non sería apropiado para as institucións católicas ou para as persoas que representan a Igrexa promover ou prestar apoio á terapia reiki.

Así e todo, algúns autores de obras pseudocientíficas como Nicolás Notovitch, Suzanne Olsson, Holger Kersten, Diane Stein ou Antonio Piñero falan do que se coñece como Os anos perdidos de Xesús[45][46][47][48][49] -intervalo de tempo de 18 anos transcorridos entre a fuxida e o comezo do seu ministerio- e defenden que este fuxiu da ira de Herodes a Exipto e de alí á India,[49] onde foi instruído no budismo Mahayana e Vajrayana, ademais de aprender a arte de sandar coas mans. Algúns budistas sosteñen que tamén Buda (480-400 a. C.) curaba os enfermos).

  1. "reiki". TERGAL. Consultado o 26/12/2019. 
  2. "NHS, Complementary Therapies" (PDF). Arquivado dende o orixinal (PDF) o 02 de decembro de 2013. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  3. National Center for Complementary and Alternative Medicine (NIH). "Procedures and Therapies"
  4. Institute for Complementary and Natural Medicine. "BRCP Divisions & Practises" Arquivado 12 de agosto de 2007 en Wayback Machine.
  5. Health and Social Care in Northern Ireland (HSC). "Complementary Thearapy Services" Arquivado 15 de novembro de 2007 en Wayback Machine.
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 Le, M. S.; Pittler, M. H.; Ernst, E. (2008). "Effects of reiki in clinical practice: a systematic review of randomized clinical trials". International Journal of Clinical Practice 62 (6): 947.
  7. 7,0 7,1 "Imposición de mans no hospital". 
  8. 8,0 8,1 "Reiki no Hospital Ramón e Cajal". 
  9. 9,0 9,1 "HEATHERLANDS MEDICAL CENTRE (training practice)". Arquivado dende o orixinal o 09 de outubro de 2009. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  10. 10,0 10,1 "Nursing, treatments and procedures". Arquivado dende o orixinal o 26 de abril de 2013. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  11. 11,0 11,1 "Treating kidney disease - Your NHS Guides". 
  12. Lee, MS; Pittler, MH; Ernst, E (2008). "Effects of reiki in clinical practice: A systematic review of randomised clinical trials". International Journal of Clinical Practice 62 (6): 947–54. PMID 18410352. doi:10.1111/j.1742-1241.2008.01729.x. 
  13. Bellamy, Jann (12 de xuño de 2014). "Reiki: Fraudulent Misrepresentation". Science-Based Medicine. 
  14. Lin Yutang, 1972, Lin Yutang's Chinese-English Dictionary of Modern Usage, Chinese University of Hong Kong Press.
  15. Ling Yuan, 2002, The Contemporary Chinese Dictionary, Chinese-English Edition, Foreign Language Teaching and Research Press.
  16. DeFrancis, John, 2003, ABC Chinese-English Comprehensive Dictionary, University of Hawaii Press.
  17. Spahn M. e W. Hadamidtzy, 1989, Japanese Character Dictionary With Compound Lookup via Any Kanji, Nichigai.
  18. Haig, J. H., ed. 1997, The New Nelson Japanese-English Character Dictionary, Tuttle.
  19. Watanabe, T., Skrzypczak, E. R. e Snowden, P., 2003, Kenky?xa's New Japanese-English Dictionary, Kenkyüsha.
  20. Luebeck, Petter e Rand, 2001, Spirit of Reiki, Lotus Press; McKenzie, 1998, Healing Reiki, Hamlyn; Shuffrey, 1998, Reiki: A Beginners Guide, Hodder & Stoughton.
  21. 21,0 21,1 21,2 Primeiro encontro ibérico-xaponés de Reiki. Vigo, 2, 3 e 4 de Xuño de 2000.
  22. Vishnudevananda, Swami (1974). O libro de Ioga. Alianza Editorial. ISBN 8420615439.  Páxina 294, Concentración no plexo solar e curación pránica. Vishnudevananda, Swami (1960). The complete illustrated book of ioga. Bell (edición orixinal). 
  23. Usui, Mikao; Arjava Petter, Frank (2000). Manual Orixinal do Dr. Mikao Usui. Uriel Satori Editores. ISBN 9789879551356. 
  24. Klatt, Oliver; Alexander, Don; M. Grimm, Christine; Lei Furumoto, Phyllis (2006). [https://archive.org/details/isbn_9780914955795 Reiki Systems of the World. One Heart-Many Beats. Lotus Press. ISBN 0914955799. ]
  25. Beckett, Don (2009). Reiki The True Story: An Exploration of Usui Reiki. Frog Books. ISBN 158394267X. 
  26. Reiki principles (en inglés)
  27. «De'Carli, Johnny (1999). Reiki Universal. Edaf. ISBN 8441405476. »
  28. «Moraga Rodríguez, Antonio (2009). Reikido. Edaf. ISBN 9788441421042. »
  29. «Linaxe de reiki[Ligazón morta]»
  30. Arjava Petter, Frank. (2000). Lume Reiki. Uriel Satori Editores. ISBN 987955132X. 
  31. Gerald Weissmann. "Witchcraft and Reiki:Vodoo Economics and Vodoo Healing". FaseB Journal. pp. 1617–1621. 
  32. "Distant healing-an "update" of a systematic review". Wiener Klonische Wochenschrift 115 (7-8): 241–245. 
  33. "Quiropráctica e xuíces, homeopatía e morte". 
  34. Vandervaart S.; Gijsen V.M.G.J.; de WildtS.N.; Koren, G (2009). "A Systematic Review of the Therapeutic Effects of Reiki". Journal of Alternative and Complementary Medicine 15 (11): 1157–1169. 
  35. "En algunos hospitales públicos se ofrece imposición de manos para curar". El País. 9 de xuño de 2017. 
  36. "Guerra al reiki en los hospitales de Madrid: ni terapias ni anuncio de los cursos". El Confidencial. 7 de xuño de 2017. 
  37. "Senator Tom Harkin: NCCAM has fallen short" because it hasn't validated enough woo". Arquivado dende o orixinal o 06 de marzo de 2009. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  38. "Quackery and superstition - available soon on the NHS". 
  39. "Reiki - Que é". [Ligazón morta]
  40. "Como actúa Reiki". 
  41. "Reiki". Arquivado dende o orixinal o 31 de marzo de 2016. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  42. "Álvaro Farías Díaz. Terapias alternativas ou manipulación psicolóxica? As pseudoterapias New Age". Arquivado dende o orixinal o 28 de decembro de 2012. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  43. "Miguel Pastorino. Reiki, compatible coa fe cristiá?". Arquivado dende o orixinal o 27 de decembro de 2012. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  44. "Directrices para avaliar o Reiki como terapia alternativa". Arquivado dende o orixinal o 11 de xaneiro de 2012. Consultado o 06 de maio de 2013. 
  45. Notovitch, Nicolas. The Unknown Life of Jesus Christ
  46. Kersten, Holger (1994). Jesús viviu no India. EDAMEX. ISBN 9684097794. 
  47. Stein, Diane (1995). Reiki esencial. ROBINBOOK. ISBN 9788479271497. 
  48. Olsson, Suzanne (2006). Jesus in Kashmir, The Lost Tomb. Booksurge. ISBN 1419611755. 
  49. 49,0 49,1 "The Tomb of Jesus Website". Arquivado dende o orixinal o 04 de marzo de 2016. Consultado o 06 de maio de 2013. 

Véxase tamén

[editar | editar a fonte]

Bibliografía

[editar | editar a fonte]
  • Usui, Mikao; Arjava Petter, Frank (2000). Manual Orixinal do Dr. Mikao Usui. Uriel Satori Editores. ISBN 9789879551356. 
  • Hayashi, Chujiro; Arjava Petter, Frank; Yamaguchi, Tadao (2005). Manual de Reiki de Hayashi. Uriel Satori Editores. ISBN 9789871090129. 
  • Mochizuki, Toshitaka (2000). Iyashi non che, mans curativas. Uriel Satori Editores. ISBN 9871090099. 
  • Doi, Hiroshi (2000). Iyashi non Gendai Reikiho. Método moderno de Reiki para a curación. Uriel Satori Editores. ISBN 9789879827284. 
  • Fernández, Víctor (2008). Técnicas de Protección Enerxética. Indigo. ISBN 9788496381513. 
  • Fernández, Víctor (2010). Reiki sen Segredos (Libro+dvd). Editorial Hispano Europea. ISBN 9788425519253. 

Outros artigos

[editar | editar a fonte]

Ligazóns externas

[editar | editar a fonte]