Saltar ao contido

Movemento okupa

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.
(Redirección desde «Okupa»)
Símbolo okupa

O movemento okupa é un movemento social[1] que toma terreos desocupados e vivendas baleiras temporal ou permanentemente, coa fin de utilizalos como vivenda, gorida, terras de cultivo, lugar de reunión ou centros con fins sociais, políticos e culturais, entre outros. O principal motivo é denunciar e ao mesmo tempo responder as dificultades económicas que os activistas consideran que existen para facer efectivo, a costa do dereito á propiedade privada, o dereito á vivenda.

O movemento okupa agrupa gran variedade de ideoloxías, en ocasións asociadas a unha determinada tribo urbana, que adoitan xustificar as súas accións como un xesto de protesta política e social contra a especulación e para defender o dereito á vivenda fronte ás dificultades económicas ou sociais. O movemento okupa tamén adoita defender o aproveitamento de soares, inmobles e espazos abandonados e o seu uso público como centros sociais ou culturais. A lexislación relativa a okupación de espazos varía moito dun a outro país, na maioría de países os propietarios legais do ben inmoble, cuxos bens resultan usurpados, poden denunciala como un delito ordinario; mentres que existen países onde pode haber unha lexislación que tolere condicionadamente a okupación, ou onde existen concesións temporais por parte dos propietarios a cambio do mantemento ou alugueiro do inmoble. Nos Países Baixos, por exemplo, só recentemente se propuxo castigar esta práctica.[2]

O termo okupa

[editar | editar a fonte]
Grafitti de apoio á okupación no que se le: «okupassión». Sevilla, barrio da Macarena.

Okupa e os seus derivados proceden da palabra ocupación. A ocupación de vivendas abandonadas existiu sempre, e en España coñeceu un gran auxe durante os anos 1960 e 70, como forma de dar saída á gran demanda xerada pola afluencia de poboación do campo ás cidades. Tamén, diversas concepcións políticas insisten e inflúen na toma de terras, medios de produción e vivendas para a construción do seu ideario social.

A okupación xorde a mediados dos 80 a imaxe e semellanza dos squatters ingleses, tras varios titubeos coa denominación (pois non existía en castelán ningunha palabra para nomear a ocupación con motivos subculturais de vivendas, edificios deshabitados e locais). A diferenza entre ocupar e okupar reside no carácter político desta última acción, na que a toma dun edificio abandonado non é só un fin senón tamén un medio para denunciar as dificultades de acceso a unha vivenda.

A palabra okupa e os seus derivados foron popularizados pola prensa de modo que é de uso corrente, tanto na lingua coloquial como nos medios de comunicación. Utilízase tanto en castelán como en catalán, éuscaro, galego e outras linguas ibéricas. Con todo, na súa acepción popularizada pola prensa veu utilizándose para designar a calquera que se instale nunha vivenda abandonada, teña esta acción carácter político ou non. O termo okupa pode designar tamén o lugar okupado.

En canto á expresión "movemento okupa" para determinar ao movemento sociocultural que orbita ao redor das ocupacións é tamén un termo que tivo unha acollida desigual. Hai quen afirma rotundamente que non existe tal movemento senón unha multiplicidade de procesos de okupación non necesariamente relacionados.

Casa Okupada (Viladecans)

Motivacións

[editar | editar a fonte]

Existen diversos motivos polos que se adoita realizar unha okupación, aínda que xeralmente débese a algún dos seguintes:

Procura dunha vivenda

[editar | editar a fonte]

Nalgúns casos trátase de familias, grupos de persoas ou individuos que buscan un lugar onde poder vivir e non poden ou non queren pagar un alugueiro nin unha hipoteca. Trátase dun movemento social que entende o artigo 47 da constitución, que expresa o dereito a gozar da vivenda e non está recollido nos dereitos fundamentais, como a xustificación moral para entrar en propiedades alleas, tanto de particulares como de entidades, e facerse co seu uso, independentemente do dano e gastos económicos que ocasione aos propietarios legais de devanditas propiedades. Xeralmente os partidarios da okupación adoitan xustificar isto argumentando que os inmobles okupados están abandonados ou son usados unicamente para especular.[3] Por outra banda, a presión exercida polas autoridades fai que ao poboamento okupa lle sexa inherente certa precariedade, que á súa vez dinamiza o movemento e intensifica as súas accións de protesta.[4][5]

Realización de actividades e propagación de ideas

[editar | editar a fonte]

Existen numerosos casos de okupacións promovidas por xente que busca crear alternativas culturais e asociativas nos barrios nos que viven, a través dos chamados centros sociais okupados. Para iso utilizan os espazos okupados de forma autoxestionada realizando neles diversas actividades políticas, culturais ou de calquera outra índole. A okupación é utilizada deste xeito como un instrumento para conseguir un obxectivo: a transformación da sociedade. Algúns están vinculados ideoloxicamente a movementos como o comunismo ou o anarquismo. Non se pode falar de homoxeneidade do movemento pois hai diverxencia de medios e obxectivos en cada centro social. A propia natureza heteroxénea do movemento dificulta a súa identificación cun grupo social determinado, aínda que as súas ideas adoitan estar relacionadas con pensamentos anarquistas.  Polo xeral, un centro social responde ao contexto específico da contorna no que se atopa, o que determinará a índole das súas actividades.[6][7]

Nos centros sociais realízanse ou coordínanse diversas actividades sociais, que adoitan ser de acceso gratuíto: charlas sobre diferentes temáticas (agricultura tradicional, conceptos políticos ou concienciación cidadá), teatro, clases de baile, talleres diversos (desde xogos infantís a promoción do software libre), comedores vexetarianos, excursións ao campo, concertos, recitais poéticos, servizo de biblioteca, clases de idiomas para inmigrantes, reunións de grupos políticos, ecoloxistas, artísticos ou anticarcelarios. A súa función en moitos casos é similar á dos ateneos libertarios de principios do século XX.

En ocasións a okupación lévase a cabo unicamente con fins temporais e sen ter en mente a creación dun centro social permanente, como foi o caso da okupación da antiga sede do Banco Español de Crédito de Barcelona, desocupado dende 2007 e okupado por un centenar de activistas a finais de setembro de 2010 para apoiar a xornada de folga xeral do 29S.[8]

Aspectos estruturais

[editar | editar a fonte]

Impacto sobre o urbanismo

[editar | editar a fonte]

Aínda que un dos fundamentos do fenómeno é a recuperación de espazos abandonados, segundo algunhas análises o impacto da okupación non é necesariamente favorable ao desenvolvemento da área na que se leva a cabo. O fenómeno de ocupación foi comparado co modelo de crecemento dos asentamentos de favelas en países en vías de desenvolvemento.[9] Nos países do terceiro mundo, o proceso de crecemento urbano xera asentamentos espontáneos estancados, que co tempo van definindo a estrutura definitiva da cidade en que se desenvolven. Neste contexto, a proximidade con zonas urbanizadas, e as vantaxes facilitadas pola comunicación e unha contorna socioeconómica desenvolvida, acelera o proceso de poboamento, acentuando a concentración da poboación. Algúns autores estudaron o fenómeno da ocupación desde dous modelos de crecemento, o chamado modelo de «axente central» e o modelo de favela:

  • O modelo de axente central define o asentamento en función dun modelo heurístico de crecemento en función da infraestrutura presente na contorna, así como dos fluxos migratorios propios dunha área.
  • O modelo de favelas interpreta o desenvolvemento dun asentamento en función de puntos favorables e negativos ao redor dunha área okupada, que definen e limitan o seu desenvolvemento.

Algúns autores describiron o desenvolvemento urbano como o efecto do fluxo de persoas e o fluxo -ou cambio- de estruturas.[9] Neste sentido, os asentamentos espontáneos ofrecen un paradigma a pequena escala dun proceso de desenvolvemento paralelo ao da cidade en que se inscriben.

Independentemente da súa contorna socioeconómica, o carácter altamente móbil da poboación okupa está relacionado co chamado fluxo de movemento económico das cidades terceiromundistas: Segundo Hillier, é a propia estrutura da cidade a que determina o volume de movementos de poboación. Así, "considerando unha cidade desde a perspectiva dun mapa axial, as rúas máis integradas -desde o punto de vista urbanístico- deberían corresponder coas zonas máis desenvolvidas, mentres que as rúas menos integradas, e os barrios máis segregados serían as zonas máis pobres da cidade.[9] Nas grandes cidades de países en desenvolvemento, onde florecen os asentamentos espontáneos, a estrutura urbana caracterízase por unha marcada desarticulación. O asentamento espontáneo, por tanto, caracterízase nesa contorna pola súa proximidade a zonas moi desenvolvidas, unha característica significativa que non necesariamente é propio dos asentamentos okupados das cidades do mundo desenvolvido. Algúns autores sinalan que aínda que os factores definitorios da distribución de asentamentos urbanos responden a uns mesmos factores, a saber, dispoñibilidade de chan e proximidade a zonas desenvolvidas que ofrezan perspectivas laborais, a natureza contraposta do desenvolvemento urbanístico de cidades desenvolvidas ou terceiromundistas xustifica unha xeografía da okupación completamente diferente.[10]

Outra das características da dinámica da poboación da cidade terceiromundista é o crecemento centralizado. O crecemento, tamén definido por puntos de "atracción" favorables ao asentamento, presenta por tanto unha estrutura irregular, que pode crear zonas de alta concentración de poboación xunto a grandes espazos que carecen de factores favorables ao asentamento e permanecen desocupados aínda a longo prazo. De calquera modo, o desenvolvemento dun asentamento depende en última instancia non tanto da súa propia tendencia senón da política das autoridades locais respecto da alienación da propiedade.[9] É por iso que o factor legal reviste unha importancia específica para este tipo de asentamentos.

Aspectos legais da okupación en España

[editar | editar a fonte]

Até a promulgación dun novo código penal a finais de 1996 non existía en España unha figura legal que penalizase especificamente a ocupación de lugares abandonados. Esta, de feito, gozara de certa tolerancia nas décadas anteriores como modo de resolver parcialmente o problema xerado pola afluencia de xente do campo ás cidades. Nos primeiros anos da democracia foron legalizadas miles de ocupacións ilegais de vivendas de propiedade estatal.

Grafiti cun símbolo okupa en Málaga

Até 1996 a figura legal á que se recorría era á da falta de coaccións: o propietario da casa okupada denunciaba aos inquilinos ilegais aducindo que lle impedían utilizar a súa propiedade, o cal constituía unha coacción. Abríase entón un proceso xudicial civil (non penal), xeralmente longo, que adoitaba acabar cunha orde de desaloxo da casa okupada.Houbo con todo numerosas excepcións: en ocasións os xuíces daban a razón aos okupas. Os factores considerados eran os anos de abandono do edificio, o estado do mesmo e, en xeral, calquera indicio que permitise supor ausencia de "función social" da propiedade. En ocasións este tipo de sentenzas eran ditadas por tribunais superiores cando os edificios en litixio xa foran desaloxados por orde dos tribunais de primeira instancia.

La Casika, centro social okupado en Móstoles (Madrid)

Aínda que a maioría dos casos acababan en desaloxo, a lentitude do proceso civil daba expectativas de certa duración da okupación. Iso, unido ao rápido incremento do prezo da vivenda, fixo que as okupacións crecesen exponencialmente nos anos 90. O novo código penal aprobado en 1996 pretendía restrinxir as mesmas, tipificándoas como delito de usurpación. A consideración de delito aceleraba considerablemente o proceso de desaloxo, permitindo ademais que este se producise por sorpresa, é dicir, sen previa notificación aos ocupantes ilegais. Con todo, os xulgados adoitaban considerar resolta a cuestión co desaloxo da propiedade ocupada, arquivando a causa a continuación. É dicir, que case nunca se ditaron as condenas previstas legalmente polo delito de usurpación, o que xerou unha sensación de excesiva permisividade nalgúns propietarios e poderes públicos locais. Por iso, ás veces recorreuse a interpor denuncias non por usurpación senón por delitos máis graves como desordes públicas, violación de morada ou roubo. Ditas denuncias tampouco supuxeron condenas, por non se poderen demostrar, pero si teñen un efecto punitivo na medida en que obrigan aos acusados a facerse cargo dun proceso xudicial duro e a miúdo custoso.

La Eskalera Caracola. Kasa Okupa de Mulleres en Madrid.

As escasas condenas relacionadas coa okupación foron as derivadas de denuncias por casos de resistencia á autoridade durante os desaloxos.

Nalgúns casos, os chamados centros sociais tentaron legalizar a súa situación iniciando un diálogo coas institucións, a imaxe das negociacións que se deron noutros países europeos onde lugares inicialmente okupados acabaron por ser cedidos baixo fórmulas de alugueiro baixo ou mesmo declarados de interese social ou cultural. Este tipo de diálogos atoparon interlocutores interesados nas institucións, pero polo xeral non deron froito, salvo parcialmente en casos como o da Eskalera Karakola, Centro social Seco, e a escola de La Prospe. Tamén é certo que outros centros okupados opóñense a negociar coas institucións, pois consideran que isto crearía dependencia e/ou aceptación destas.

Na cidade de Barcelona, a okupación logrou gañar unha considerable simpatía, implicando activamente ás xentes dos barrios nas súas actividades e defensa dos espazos, mantendo ademais unha rede de centros sociais e casas okupadas coordinadas entre si que serviu de modelo para outros lugares.

No cinema e a TV

[editar | editar a fonte]

O filme La estrategia del caracol trata o asunto da okupación en Colombia. Tamén unha multipremiada miniserie arxentina titúlase Okupas, aínda que a súa trama non represente motivos culturais ou políticos para a usurpación na que se centra.

A película Fight Club dirixida por David Fincher e protagonizada por Edward Norton, Brad Pitt e Helena Bonham Carter, expón esta práctica cando o protagonista atopa o seu apartamento esnaquizado por unha explosión e se muda ao que finalmente é unha okupación. O mesmo se aplica ao lugar no que se reúne o club. A temática da película dá soporte político a devanditas accións

Realizáronse numerosos documentais para televisións de diferentes países como "Los okupas" elaborado pola Televisión chilena en 1999.

  1. "Nuevo estudio sobre el movimiento social de okupación" (en castelán). SINC. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  2. "Los okupas holandeses se resisten a abandonar" (en castelán). Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  3. "Casa okupada, casa encantada". www.lahaine.org (en castelán). Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  4. "Un centro cultural que resiste un desalojo" (en castelán). 14 de abril de 2009. Arquivado dende o orixinal o 17 de xullo de 2018. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  5. "INCIDENCIA SOCIOESPACIAL DEL MOVIMIENTO OKUPA EN LA CIUDAD DE ZARAGOZA DESDE FINALES DE LOS OCHENTA". www.ub.edu (en castelán). Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  6. "Extranjeras en la ciudad. Itinerarios de mujeres okupas e inmigrantes por el barrio de Lavapiés". www.habitat.aq.upm.es (en castelán). Archived from the original on 21 de febreiro de 2009. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  7. "El edificio más emblemático del Berlín 'okupa' se tambalea". El País (en castelán). 17 de xaneiro de 2009. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  8. "Ocupan el Banco Español de Crédito, en la plaza Catalunya de Barcelona" (en castelán). 26 de setembro de 2010. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  9. 9,0 9,1 9,2 9,3 "Squatter Settlements Consolidation:Spatial Analysis in an Agent-based Environment". www.web.archive.org (en inglés). Archived from the original on 12 de xaneiro de 2012. Consultado o 17 de xullo de 2018. 
  10. DWYER, D. J. (1975). People and Housing in Third World Cities: Perspectives on the problem of spontaneous settlement (en inglés). Longman.