A Sexta Angustia

A Sexta Angustia A Piedade Cristo xacente
Artista	Gregorio Fernández
Data	1616
Técnica	tallado policromado
Movemento	barroco
Dimensións	Piedade: 175 cm Bo Ladrón: 180 cm Mal Ladrón: 175 cm San Xoán: 186 cm María Madalena: 186 cm ×  cm
Localización	Museo Nacional de Escultura (Valladolid)

A Sexta Angustia, tamén coñecida como A Piedade e como o Cristo xacente, é un conxunto escultórico realizado en 1616 polo artista Gregorio Fernández, conservado no Museo Nacional de Escultura de Valladolid desde mediados do século XIX. Esta obra constitúe unha das piedades máis coñecidas de Fernández, quen dedicou cinco dos seus traballos a este tema.

Historia

O conxunto formaba parte dun paso procesional que o escultor entregou o 22 de marzo de 1617 á Ilustre Irmandade Penitencial de Nosa Señora das Angustias de Valladolid. Este conxunto estaba formado orixinalmente pola imaxe da Virxe xunto ao Cristo morto; os dous ladróns (Dimas, o bo ladrón e Gestas, o mal ladrón); e outras dúas figuras: San Xoán e María Madalena, que se conservan na confraría e, polo tanto, xa non se exhiben xunto co resto do grupo. Malia a falta de documentos relacionados coa comisión, consérvanse nos libros de conta da confraría, que foron publicados polo historiador Esteban García Chico en 1941, unha carta de pagamento na que hai 28 reais destinados aos homes que realizaron, en 1617, o traslado do grupo escultórico dende o fogar de Fernández até a igrexa á que estaba destinada, ademais dun pago polo ouro adquirido para pelar o pelo de Cristo, San Xoán e A Magdalena, e o gasto asumido polos nervios para poder pegar as xuntas da madeira. Nesta carta tamén se menciona o pagamento de 60 reais a Marcelo Martínez por policromía, así como a cantidade destinada a Hervás García para a fabricación dos ollos de vidro das imaxes.

No novo libro de cabidos da confraría iniciado en 1618, entre outros, están documentadas as procesións relacionadas cos anos 1620, 1623 e 1625, nas que aparece A Piedade, que se menciona como o paso do Descenso. Antonio Ponz tivo a oportunidade de contemplar o complexo na entón Capela da Piedade, situada xunto á cabeceira da igrexa, aínda que as figuras de María Madalena e San Xoán xa estaban situadas en dous nichos laterais da Capela da Virxe das Angustias, inaugurada en 1710.

O conxunto saíu en procesión ata 1924, cando se decidiu non sacalo de novo debido á deteriorización que presentaba. Despois de restaurar a obra en 1991, as figuras de San Xoán e María Madalena volveron á procesión, o resto das imaxes non aparecían por orde do Arcebispado xa que a Confraría da Misericordia xa tiña unha talla na que se representaba a dita escena. Non obstante, desde 2007 as figuras dos dous ladróns saen en procesión xunto coa cruz espida de Cristo. Segundo a hipótese formulada en 1986 polo conservador do museo Luis Luna Moreno, orixinalmente a imaxe da Virxe e Cristo situaríase no paso procesional entre as figuras dos dous ladróns, que se situaría á mesma altura, estando as tallas de San Xoán e María Madalena á dereita e á esquerda respectivamente, con San Xoán mirando á cruz onde Cristo acababa de ser crucificado e a Madalena contemplando a Virxe agarrando o corpo do seu fillo.

Descrición

A primeira descrición da obra achegouna o historiador Manuel Canesi Acevedo que, ao mencionar a procesión das Angustias do Xoves Santo de 1750, refírese a este conxunto como un Cristo no colo de María despois de descender da cruz cos dous ladróns enriba nas súas cruces. A Virxe aparece mirando cara ao ceo, mostrando unha leve expresión de desaprobación ou reproche acentuada pola man dereita que se levanta inquisitivamente. Pola súa banda, a imaxe de Cristo, no canto de ser apoiada pola súa nai, crea a tradicional estrutura piramidal imposta pola Pietá de Miguel Anxo, aparece deslizándose polo colo da súa nai a pesar de que o suxeita firmemente coa man esquerda, o que provoca a rotura do estrutura piramidal propia destas representacións e permite que a metade inferior do corpo de Cristo descanse sobre a rocha sobre a que se ergue o conxunto. As principais características da técnica de Fernández están presentes na obra, como a existencia de ángulos profundos nos tecidos de roupa e un marcado naturalismo presente nos corpos, especialmente no de Cristo, no que se perfilan os ósos e os músculos; a figura de María, os pregamentos da súa roupa teñen unha profunda modelaxe que crea un notable efecto clarescuro. Estes pregamentos ríxidos e lixeiramente ríxidos mostran unha clara influencia flamenga. Segundo o historiador da arte Ricardo de Orueta:

Non hai dúbida de que quería darlle máis flexibilidade e máis finura ao tocado da Virxe e á mortalla de Cristo que ao manto e á túnica ..., sen outra diferenza que unha maior delgadez nos pregamentos do primeiro e unha maior abundancia de fendas. O único tecido que sabe [facer], e non moi ben, é a la e moi grosa ... e cando intenta facela máis delgada ... resulta papel ou estaño.

Xunto á figura da Virxe e Cristo están as imaxes dos dous ladróns. Estas esculturas, atribuídas tradicionalmente a Pompeo Leoni, foron asignadas a Fernández en 1804 polo historiador Isidoro Bosarte. Co fin de proporcionar claridade á narrativa amosada polo grupo, o escultor impúxolles diferentes posturas e manifestacións corporais: así, o Bo ladrón, co pelo curto e ordenado, ten a cabeza e o corpo, parcialmente cubertos por un pano branco de pureza con raias vermellas, lixeiramente inclinadas na dirección da figura xacente de Cristo, mentres que o mal ladrón, co corpo nun marcada tensión, o pelo revolto, a testa surcada, a boca aberta e a lingua sobresaíndo, aparta a cara da escena, mostrando dous cortes na perna esquerda. Respecto ás figuras de San Xoán e María Madalena, atribuídas a Fernández polo arquitecto Juan Agapito y Revilla, o primeiro, cunha túnica vermella e capa verde escura, sostén a coroa de espiñas na man dereita mentres que a segunda, cunha túnica marrón está suxeito cunha cinta, un manto verde e unha banda sobre o peito, leva un cáliz na man dereita e na esquerda un pano co que seca as bágoas.

En canto aos materiais, as imaxes están feitas en madeira policromada, deixando os defectos das tallas cubertos polo embolado, consistentes nunha mestura de xeso e tecido. Pola súa banda, os ollos das figuras son de vidro, as uñas de corno e os dentes de óso, todo co fin de proporcionar o maior grao de naturalidade posible. En canto á policromía, encargouse a Marcelo Martínez e data de 1617. A figura da Virxe leva unha túnica vermella, un manto azul e un pano branco cubrindo a cabeza, mentres que na imaxe de Cristo predominan os tons que destacan a cor vermella do sangue que emana das súas feridas, presente, ademais da testa, nas mans, pés, xeonllos e pernas.

Copia

En 2015, a Confraría das Angustias, pediu ao Ministerio de Cultura facer unha copia da Piedade conservado no Museo Nacional de Escultura de Valladolid, para poder procesionalo. As imaxes de María Madalena e san Xoán están na igrexa da Confraría e sobre as imaxes dos dous ladróns xa existe unha copia na confraría das Sete Palabras de Valladolid. Deste xeito, podíase recupera-lo paso tal como fora deseñado orixinalmente.

Outros exemplos

Aparecen outros exemplos da Piedade realizadas tamén por Gregorio Fernández, e que se conservan en diferentes lugares:

• 
  Piedade no convento do Carmen (Burgos).
• 
  Piedade (1625).. Escultura do retablo da igrexa do Mosteiro de Santa Clara en Carrión de los Condes (Palencia).
• 
  Piedade da igrexa de Santa Maria (La Bañeza).
• 
  «A Quinta Angustia», imaxe da Piedade en madeira policromada, por Gregorio Fernández; igrexa de San Martín (Valladolid).

Véxase tamén

Bibliografía

• Fernández-Ladreda Aguade, Clara; Ibiricu, María Jesús; Arraiza, Jesús (1989). Guía para visitar los santuarios marianos de Navarra (en castelán). Madrid: Encuentro Ediciones. ISBN 9788474902129. 
• Valdivieso, Enrique; Otero, Ramón; Urrea, Jesús (1978). Historia del arte hispánico. 4, El barroco y el rococó (en castelán). Madrid: Alhambra edición. ISBN 9788420507002. 

Ligazóns externas

• A Sexta angustia ou A Pietà, en Google Arts & Culture