Gramática do interlingue

Na Galipedia, a Wikipedia en galego.

Este artigo tan só é un bosquexo
 Este artigo é, polo de agora, só un bosquexo. Traballa nel para axudar a contribuír a que a Galipedia mellore e medre.

O interlingue, é un idioma auxiliar internacional creado en 1922 por Edgar de Wahl, quen buscou lograr a máxima regularidade gramatical e manter un carácter natural. O vocabulario baséase en palabras prexistentes de varios idiomas e un sistema de derivación que utiliza prefixos e sufijos recoñecibles.

Alfabeto[editar | editar a fonte]

A (a), B (be), C (ce), D (de), E (e), F (ef), G (ge), H (ha), I (i), J (jot), K (ka), L (el), M (em), N (en), O (o), P (pe), Q (qu), R (er), S (es), T (te), U (u), V (ve), W (duplic ve), X (ix), Y (ypsilon), Z (zet)[1]

As letras pronúncianse como en galego, excepto:

  • c antes de e, i, e pronúnciase como ts, no resto de casos, como k;
  • g ande de e, i, e pronúnciase como j en francés, no resto dos casos, como a g de gato;
  • h pronúnciase como en inglés;
  • j como en francés;
  • q pronúnciase como en alemán e inglés;
  • t pronúnciase ts antes de ia, ie, io, iu, no resto de casos, como en español;
  • v como en inglés;
  • x = ks;
  • z = ds;
  • zz = ts (como en pizza en italiano);
  • ch como a ch andaluza ou como k antes de consoantes

Acentuación[editar | editar a fonte]

Artigo[editar | editar a fonte]

Como o inglés, o occidental ten un artigo determinado e outro indeterminado. O artigo determinado é li, e o indeterminado, un.

O final do artigo determinado pódese cambiar a lo (masculino), la (feminino), lu (neutro), lis (plural), los (masculino plural), e las (feminino plural). Destas formas, as máis comúns son lu e lis: lu é igual que o lo do español, como en Ne li aprension de un lingue es lu essential, ma su usation (O esencial dun idioma non é a súa aprendizaxe senón o seu uso) e lis úsase con palabras que son difíciles de escribir en plural como lis s (as eses).

Substantivos[editar | editar a fonte]

O plural faise engadindo -s despois dunha vocal, ou -es despois da maioría de consoantes. Para evitar cambios de pronuncia e de acentuación, ás palabras que terminan en -c, -g e -m só se lles engade unha -s: un libre, du libres, un angul, tri angules, li tric, li trics, li plug, li plugs, li album, pluri albums, li tram, du trams.

Adxectivos[editar | editar a fonte]

Pronomes persoais[editar | editar a fonte]

Galego Suxeito Obxecto Posesivo Determinante posesivo
eu yo me mei mi
ti tu te tui tu
el il le sui su
ela ella la
iso it
nós noi nos nostri nor
vós vu vos vestri vor
eles illos los lor lor
elas ellas
eles (xeral) ili

Verbos[editar | editar a fonte]

Tempos simples
Forma Interlingue Inglés Notas
Infinitivo ar / er / ir amar / decider / scrir to love / to decide / to write
Presente a / e / i yo ama / decide / scri I love / decide / write
Pasado -t yo amat / decidet / scrit I loved / decided / wrote stress thus falls on the last syllable: yo amat
Futuro va + inf. yo va amar / decider / scrir I will (shall) love / decide / write va on its own is not a verb (to go = ear or vader)
Condicional vell + inf. yo vell amar / decider / scrir I would love / decide / write Also used for hearsay: Un acusation secun quel il vell har esset... - An accusation alleging him to have been...

(lit. an accusation according to which he would have been...)

Imperativo a! / e! / i! ama! / decide! / scri! love! / decide! / write! Imperative of esser is esse.

Correlativos[editar | editar a fonte]

Para interrogar Para mostrar Indeterminado Negación Ningunha indicación Total
Cantidade quant tant alquant nequant quantcunc totmen
Tempo quande tande alquande nequande quandecunc sempre
Lugar u? ta, ci alcú necú úcunc partú
Persoas qui ti alqui nequi quicunc omni
Cousas quo to alquo nequo quocunc omno
Persoas e cousas quel tel alquel nequel quelcunc chascun
Calidade qual tal alqual nequal qualcunc
Modo quam tam alquam nequam quamcunc

Adverbios[editar | editar a fonte]

O interlingue ten adverbios primarios e adverbios derivados. Os adverbios primarios non se xeran a partir doutras partes do discurso e, por tanto, non se forman usando terminacións especiais: tre (moi), semper (sempre), etc.

Os adverbios derivados fórmanse agregando o sufixo -men a un adxectivo (rapid = rápido, rapidmen = rapidamente), relacionado co francés - ment, a español -mente e outros. A terminación - men inspirouse no francés provenzal e falado (que non pronuncia a t en -ment) e elixiuse sobre -mente para evitar conflitos coa terminación do substantivo - ment e outros substantivos no idioma derivados do tempo pasado en -t[2][3].​ Os adxectivos poden usarse como adverbios cando o sentido é claro:​

Il ha bon laborat = Traballou ben

Noi serchat long = Buscamos moito tempo

Preposicións[editar | editar a fonte]

Conxuncións[editar | editar a fonte]

Interxeccións[editar | editar a fonte]

Formación de palabras[editar | editar a fonte]

Derivación[editar | editar a fonte]

Artigo principal: Regula de De Wahl.
Un exemplo de derivación tomado da revista Cosmoglotta.
Diagrama de fluxo mostrando a derivación de nomes a partir de verbos usando a Regra de Wahl.

A aplicación da regra de De Wahl aos verbos, e o uso de numerosos sufixos e prefixos, creouse para resolver as irregularidades coas que os creadores doutros proxectos lingüísticos anteriores ao occidental infestaran as súas obras. Estes víronse obrigados a elixir entre regularidade e formas antinaturais, ou irregularidade e formas naturais. A opinión predominante antes da súa aplicación era que as formas naturais debían sacrificarse co fin da regularidade, mentres que aqueles que optaban polo naturalismo víanse obrigados a admitir numerosas irregularidades ao facelo ( Idiom Neutral, por exemplo, tiña unha lista de 81 verbos con radicais especiais​ usados ao formar derivados), un paradoxo resumido por Louis Couturat en 1903 da seguinte maneira:

En resumo, un atópase fronte á antinomia de que as palabras que son internacionais non son regulares e as palabras que son regulares non son internacionais; a opinión predominante [de naturalistas como Julius Lott e de Wahl] era que a regularidade debía sacrificarse pola internacionalidade na formación das palabras.

As regras creadas por de Wahl para resolver isto describíronse por primeira vez en 1909​ nas Discusións da Academia pro Interlingua de Peano e son as seguintes:

  1. Se despois da eliminación de -r ou -er do infinitivo, a raíz termina en vogal, agrégase a -t final. Crear (crear), crea/t-, crea/t/or, crea/t/ion, crea/t/iv, crea/t/ura.
  2. Se a raíz termina nas consoantes d ou r, transfórmanse en s: decid/er (decidir), deci/s-, deci/s/ion deci/s/iv. Adherer (adherirse), adhe/s-, adhe/s/ion.
  3. En todos os demais casos, con seis excepcións, a eliminación da terminación dá a raíz exacta: duct/er, duct-, duct/ion.

Unha vez aplicadas estas regras, o occidental quedou con seis opoñas excepción. Son:

  1. ced/er, cess- (concesión)
  2. sed/er, sess- (sesión)
  3. mov/er, mot- (moción)
  4. ten/er, tent- (tentación)
  5. vert/er, vers- (versión)
  6. veni/r, vent- (advento)

Os sufixos agréganse á raíz verbal ou ao tema presente do verbo (o infinitivo menos - r). Un exemplo disto último é o sufijo - ment: move/r, move/ment (non movetment), experi/r, experi/ment (non experimentment) e -ntie (inglés -nce): tolera/r (tolerar), tolera/ntie, existe/r (existir), existe/ntie.

Afixos[editar | editar a fonte]

affix meaning affixed to before affix after affix notes
-abil/-ibil able verbal root posser (to be able) possibil (possible) -abil for -ar verbs, -ibil for -er and -ir verbs
-ada/-ida -ade verbal root promenar (to stroll) promenada (a walk, a promenade) -ada for -ar verbs, -ida for -er and -ir verbs
-ach- pejorative verbal root criticar (criticize) criticachar (complain, whine)
-ar general verb noun, adjective sicc (dry) siccar (to dry) General verb final in most cases for all modern verbs
-ard pejorative noun suffix verbal root furter (steal) furtard (thief)
bel- kinship by marriage noun fratre (brother) belfratre (brother-in-law)
des- cessation various infectar (infect)

avantage (advantage)

desinfectar (disinfect)

desavantage (disadvantage)

dis- separation, dispersion various membre (member)

semar (sow, seminate)

dismembrar (dismember)

dissemar (disseminate)

-er- doer of verb verbal root lavar (wash) lavere / lavera / lavero (washer) -a or -o to specify female or male gender
-ette diminutive noun dom (house) domette (cottage)
ex- ex- noun presidente (president) expresidente (ex-president)
ho- this noun semane (week) ho-semane (this week)
-illio caressive noun fratre (brother) fratrillio (bro) affixed to male nouns
ín- in-, un-, etc. adjective credibil (believable) íncredibil (unbelievable)
-innia caressive noun matre (mother) matrinnia (mom/mommy) affixed to female nouns
-ion -ion perfect theme crear (create) creation (creation)
-iv -ive perfect theme exploder (explode) explosiv (explosive) perfect theme: explod-er → explod → explos
-ment -ment present theme experir (to experience) experiment (experiment)
mi- half noun fratre (brother) mifratre (half-brother)
mis- false (mis-) various comprender (understand) miscomprender (misunderstand)
non- non- noun fumator (smoker) nonfumator (non-smoker)
-ntie -nce present theme tolerar (tolerate)

experir (to experience)

tolerantie (tolerance)

experientie (experience)

-ir verbs add an e: ir → ientie
-or -er, -or perfect theme distribuer (distribute) distributor (distributor)
-ori -ory perfect theme currer (run) cursori (cursory) perfect theme: curr-er → curr → curs
per- through, all the way verb forar (pierce) perforar (perforate)
pre- before various historie (history) prehistorie (prehistory)
pro- to the front verb ducter (lead) producter (produce)
re- re- verb venir (come) revenir (return)
step- step- noun matre (mother) stepmatre (stepmother)
-ura -ure perfect theme scrir (write) scritura (scripture)

Sintaxe[editar | editar a fonte]

Puntuación[editar | editar a fonte]

Ortografía[editar | editar a fonte]

Notas[editar | editar a fonte]

  1. Grammatica de Interlingue in English Arquivado 2013-11-02 en Wayback Machine., F. Haas 1956
  2. "Cosmoglotta A, 1950, p. 2". Arquivado dende o orixinal o 2020-07-24. Consultado o 2020-12-19. 
  3. "Cosmoglotta A, 1948, p. 116". Arquivado dende o orixinal o 2021-04-13. Consultado o 2020-12-19. 

Véxase tamén[editar | editar a fonte]

Bibliografía[editar | editar a fonte]

  • Haas, Fritz. 1956. Grammatica de Interlingue in Interlingue. Interlingue-Servicie Winterthur (Svissia). [1] (en interlingua)
  • Rodriguez, José María. 1999. Breve gramática de Interlinguie/Occidental en Gazeto Andaluzia (órgano oficial da Asociación Andaluza de Esperanto) N° 57 marzo 1999. [2] (en esperanto)