Linguas iranias: Diferenzas entre revisións

LINGUAS IRANIAS
Falado en:	Taxiquistán, Afganistán, Pakistán, Irán, Iraq, Turquía, Rusia, Acerbaixán e China
Rexións:	Asia central, Asia Occidental
Total de falantes:	Máis de 150.000.000
Familia:	Indoeuropea; Indoiranias; LINGUAS IRANIAS
Escrita:	Alfabeto cirílico, latino e escrita perso-arábiga
Estatuto oficial
Lingua oficial de:	Só 5 linguas son oficiais
Regulado por:	Academia das Ciencias do Taxiquistán, Academia das Ciencias do Afganistán, Academia da Lingua e Literatura Persa, Instituto das Ciencias de Iristán, Academia Curda da Lingua
Códigos de lingua
ISO 639-1:	--
ISO 639-2:	---
Mapa
	Ficheiro:Iranische Sprachen.jpg Mapa das principais linguas iranias.
Status

Explorar o historial de forma interactiva

← Edición máis vella Edición máis nova →

Contido eliminado Contido engadido

VisualTexto wiki

En liña

Revisión como estaba o 13 de xaneiro de 2012 ás 01:09

As linguas iranias son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas linguas indoarias e as linguas nuristanias, forman o grupo de linguas indoiranias, o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O avéstico e o persa antigo son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o grego e ao hitita).

Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O SIL no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artigos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: persa, taxico e darí), o curdo e o paxtún (25 millóns cada un) o baluchí (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o iriano (coñecido como oseto).

Só cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o darí, o taxico, o pastún e o iriano (coñecido coma oseto). No Taxiquistán con carácter de "cooficial" (o estado comprométese a garantir a ensinanza e a difusión) está o iagnobiano, sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En Iristán do Norte (chamado Osetia polos rusos) o digoriano goza de privilexios nos medios de comunicación e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No Afganistán, segundo garante a nova Constitución Afgana, as linguas maioritarias de cada rexión ou distrito poderán ter carácter de oficial nesas rexións ou distritos.

As grandes linguas iranias e a súa extensión xeográfica

As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un millón de persoas:

Grupo persa (nun senso máis amplo) 55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Taxiquistán, Paquistán, Usbequistán).
- Persa occidental (Farsí ou simplemente persa) 35-40 millóns, coma segunda lingua por máis de 50 millóns (Irán)
  - Xudeopersa; 50.000 persoas (Israel e Irán).
- Persa oriental 20-30 millóns
  - Darí 15 millóns (Afganistán)
    - Hazaraguí 2,5 millóns (Afganistán 2,2 millóns, Irán 300.000)
    - Aimaq 650.000 (Afganistán)
  - Taxico 4.5 millóns (Taxiquistán)
    - Bughorés 100.000 (Uzbequistán: Bughará, Irán, Israel)
Paxtún 35 millóns (22,5 millóns en Paquistán, 12 millóns en Afganistán)
Baluche 9 millóns (7,5 millóns en Paquistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
Curdo ou curmanxí 10 millóns (Turquía, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Irán e Ghorasán (oeste de Irán) e en partes de Armenia, Acerbaixán e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
Lurés 4,3 millóns (Irán, Grupo dialectal)
Soranés (Chamado tamén curdo central) 7 millóns (Irak, Iran)
lingua curda meridional 5 millóns (Irán)
Mazanderano 3 millóns (Irán, Costa do Caspio)
Guilaquiano 2,6 millóns (Irán, Costa do Caspio)
Zazakí (ou zazá) 3 millóns (Turquía)
Talexiano 1 millóns (Irán, Acerbaixán, Grupo dialectal)

Distribución xeográfica das linguas iranianas.

Linguas iranias importantes polo seu número de falantes:

Oseto (chamado tamén alano ou ironau) 600.000 (Iristán do Sur (Xeorxia) e outras zonas de Xeorxia, República do Norte de Iristán-Alania (Rusia). Iristán=Osetia. Trátase máis ben dun diasistema: lingua iriana e lingua digoriana, sendo a primeria a usada en todo o territorio.
Goranés 500.000 (Iraq, Irán)
Azarí iraniano ou Tatí meridional 220.000 (Acerbaixán, Irán)
Tatí 130.000 (Acerbaixán, Rusia)
Wanetsi 100.000 (Paquistán, Afganistán)

Nome

O grupo de linguas `iranias´ recibe ese nome porque as súas principais linguas, incluíndo o persa, foron ou son faladas na zona da meseta iraniana dende fai tempo. Sen embargo, coma unha clasificación lingüística, o nome 'iranias' non implica ningunha relación co país de Irán, (para referirmos a algo ou alguén pertencente a Irán úsase a palabra 'iraniano/-a/os/-as).

Agrupación da familia de linguas iranias

Grupo oriental

Subgrupo de linguas iranias orientaias setentrionais
- - - Avéstico ou Avesta
  - Bactrio
  - Cuaresmiano
    - Escita
      - oriental (escita-khotanés)
        Khotanés
        
        Tumxuqués
      - occidental (escita-sármata)
        Oseto antigo
        Digoriano
        
        Iriano ou (irón ou oseta moderno)
        
        Xásico
    - Sogdiano
      - Iagnobiano
Subgrupo de linguas iranias orientais meridionais
- Linguas do Pamir
  - Rama xugniana
    - grupo meridonal
      - Xugnonés (ou xugnoniano)
      - Ruxonés (ou ruxoniano)
    - grupo setentrional ou bartanguí-roxorví-sariculí
  - Rama munxí-idgá
    - Munxí
    - Idgá
  - Rama ixcaximí-sanglechí
    - Sanglechí
    - Ixcaximí
      - Vakhí
- Pastún
- Wanetsí
- Wazirí

Grupo occidental

Rama linguas iranias occidentais septentrionais
- - - Balochí
    - grupo caspio
    - grupo central iraní
      - Axtianí
      - fars nordoccidental
      - dari-zoroastra
      - gazí
      - khunsarí
      - natanzí
      - naiiní
      - parsi-darí
      - parsí
      - sivandí
      - soí
      - vafsí
    - khalaxe
    - grupo curdo
      - curdo septentrional, Curmanxí
      - curdo central, Soraní
      - curdo meridional
      - laquí
    - ormurí-parachí
      - Ormurí
      - Parachí
    - grupo semnaní
    - grupo talixe
      - alvirí-vidarí
      - extehardí
      - gozarkhaní
      - harzaní
      - korex-e rostaní
      - [[razaxerdí]
      - rudbarí
      - xahrudí
      - taquestaní
      - Talixí
      - taromí alto
      - maragueí
      - kho'iní
      - kaxalí
      - cabateí
    - grupo zaza-goraní
      - Dimilí
      - Guraní
      - kirmanxekí/Zazakí
      - bajelaní
      - shabakí
      - sarlí
    - inclasificado
      - Dezfulí
Rama de linguas iranianas occidentais meridionais
- - grupo fars
    - fars surdoccidental
    - larí
  - grupo lurí
  - grupo pérsido
    - persa occidental (persa)
      - Xidí
    - persa oriental (Darí)
      - Hazaraguí
      - Aimaq
    - Taxico
      - Bukhorí
    - Dehvarí
    - Darvasí
    - pahlavaní
  - grupo tatí
  - xudeotatí
  - tatí (tatí musulmán)
Rama inclasificada
- - Tangxeví

Ligazóns externas

[1].PROEL, sobre as linguas indoeuropeas (en español).
[2].Enciclopedia Iránica (en inglés).
[3]. Educational Resources Information Centre. Pódese consultar sobre moitas publicacións de tipo variado. (En ingles).

Bibliografía

[4].Enciclopedia Iránica.
John Payne. "Pamir languages" in Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.Pamir Languages.pdf
Compendium Linguarum Iranicarum. Schmitt, 1989.
Грамматический очерк осетинского языка. Числительные. С. 457, 458. (En ruso).
Abaev, V.I.: Gramática osética (en inglés)[5]
Основы иранского языкознания. Т. 3. Новоиранские языки. М. 1982. (en ruso)
Tegey, Habibullah; Robson, Barbara: A Reference Grammar of Pashto, 1996 Center fo Applied Linguistics, Washington D.C., Department of Education, Washington D.C. [6]

@@ Liña 20: / Liña 20: @@
-As '''linguas iranias''' son parte dunha rama da familia indoeuropea de linguas. Xunto coas [[linguas indoarias]] e as [[linguas nuristanias]], forman o grupo de [[linguas indoiranias]], o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O [[lingua avéstica|avéstico]] e o [[persa antigo]] son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o [[idioma grego|grego]] e ao [[lingua hitita|hitita]]).
+As '''linguas iranias''' son parte dunha rama da familia [[λινγυασ ινδοευροπεασ|indoeuropea]] de linguas. Xunto coas [[linguas indoarias]] e as [[linguas nuristanias]], forman o grupo de [[linguas indoiranias]], o cal é unha rama do grupo indoeuropeo. O [[lingua avéstica|avéstico]] e o [[persa antigo]] son as dúas linguas iranianas máis antigas entre as linguas indoeuropeas rexistradas (incluíndo o [[lingua grega|grego]] e ao [[lingua hitita|hitita]]).
-Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O [[SIL]] no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artículos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: [[lingua persa|persa]], [[lingua taxica|taxico]] e [[lingua darí|darí]]), o [[lingua curda|curdo]] e o [[lingua paxtúa|paxtún]] (25 millóns cada un) o [[lingua baluchí|baluchí]] (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o [[Lingua iriana|iriano]] (coñecido como ''oseto'').
+Hoxe, estímase que hai de 150 a 200 millóns de falantes nativos das linguas iranias. O [[SIL]] no 2005 enumera 87 variedades das linguas iranias. Por número de artigos, as linguas máis faladas son o persa (70 millóns, xuntando as tres formas coñecidas: [[lingua persa|persa]], [[lingua taxica|taxico]] e [[lingua darí|darí]]), o [[lingua curda|curdo]] e o [[lingua paxtúa|paxtún]] (25 millóns cada un) o [[lingua baluchí|baluchí]] (7 millóns), e as linguas mazandaraní, guilaquí, talixí e o [[Lingua iriana|iriano]] (coñecido como ''oseto'').
 Só cinco linguas das preto das 87 variedades de linguas iranias son oficias: o persa, o darí, o taxico, o pastún e o [[Lingua iriana|iriano]] (coñecido coma ''oseto''). No Taxiquistán con carácter de "cooficial" (o estado comprométese a garantir a ensinanza e a difusión) está o [[Lingua iagnobiana|iagnobiano]], sen que o resto das linguas do Pamir gocen deste privilexio. En [[Iristán]] do Norte (chamado ''Osetia'' polos rusos) o [[Lingua digoriana|digoriano]] goza de privilexios nos medios de comunicación e na ensinanza, pero non conta cun estatuto de oficialidade. No [[Afganistán]], segundo garante a nova Constitución Afgana, as linguas maioritarias de cada rexión ou distrito poderán ter carácter de oficial nesas rexións ou distritos.
@@ Liña 32: / Liña 32: @@
 As seguintes linguas iranias son faladas polo menos por un millón de persoas:
-* '''Grupo [[lingua persa|persa]]''' (nun senso máis amplo) &nbsp; 55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Taxiquistán, Pakistán, Usbequistán).
+* '''Grupo [[lingua persa|persa]]''' (nun senso máis amplo) &nbsp; 55-70 millóns,(coma segunda lingua, preto de 110 millóns, Irán, Afganistán, Taxiquistán, Paquistán, Usbequistán).
 ** [[Persa occidental]] ([[Farsí]] ou simplemente [[lingua persa|persa]]) &nbsp; 35-40 millóns, coma segunda lingua por máis de 50 millóns (Irán)
 *** [[Xudeopersa]]; 50.000 persoas (Israel e Irán).
 ** [[Persa oriental]] &nbsp; 20-30 millóns
 *** [[Lingua darí|Darí]] &nbsp; 15 millóns (Afganistán)
-**** [[lingua hazaraguiana|Hazaraguí]] &nbsp; 2,5 millóns (Afganistan 2,2 millóns, Irán 300.000)
+**** [[lingua hazaraguiana|Hazaraguí]] &nbsp; 2,5 millóns (Afganistán 2,2 millóns, Irán 300.000)
 **** [[lingua aimaq|Aimaq]] &nbsp; 650.000 (Afganistán)
 *** [[Lingua taxica|Taxico]] &nbsp; 4.5 millóns (Taxiquistán)
 **** [[Lingua bughoresa|Bughorés]] &nbsp; 100.000 (Uzbequistán: Bughará, Irán, Israel)
-* '''[[lingua paxtúa|Paxtún]]''' &nbsp; 35 millóns (22,5 millóns en Pakistán, 12 millóns en Afganistán)
+* '''[[lingua paxtúa|Paxtún]]''' &nbsp; 35 millóns (22,5 millóns en Paquistán, 12 millóns en Afganistán)
-* '''[[lingua baluche|Baluche]]''' &nbsp; 9 millóns (7,5 millóns en Pakistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
+* '''[[lingua baluche|Baluche]]''' &nbsp; 9 millóns (7,5 millóns en Paquistán, 1,4 millóns en Irán, 200.000 en Afganistán)
 * '''[[lingua curda|Curdo]] ou [[lingua curmanxí|curmanxí]]''' &nbsp; 10 millóns (Turquía, Norte de Iraq, Norte de Siria, Norte de Irán e Ghorasán (oeste de Irán) e en partes de Armenia, Acerbaixán e Xeorxia. Uns milleiros en Rusia.)
 * '''[[lingua luresa|Lurés]]''' &nbsp; 4,3 millóns (Irán, ''[[Grupo dialectal]]'')
@@ Liña 59: / Liña 59: @@
 * '''[[Azarí iraniano]]''' ou '''[[Tatí meridional]]''' &nbsp; 220.000 (Acerbaixán, Irán)
 * '''[[lingua tatí|Tatí]]''' &nbsp; 130.000 (Acerbaixán, Rusia)
-* '''[[Wanetsi]]''' &nbsp; 100.000 (Pakistán, Afganistán)
+* '''[[Wanetsi]]''' &nbsp; 100.000 (Paquistán, Afganistán)
 == Nome ==