Lingua hän
| Hän Häł gołan | ||
|---|---|---|
| Falado en: | Canadá e os Estados Unidos de América | |
| Rexións: | Yukón e Alasca | |
| Total de falantes: | 5 en Alasca, 1 en Yukón (2020)[1][2] | |
| Familia: | Na-dené Atapascana Atapascana setentrional Hän | |
| Escrita: | alfabeto latino (alfabeto dené) | |
| Estatuto oficial | ||
| Lingua oficial de: | Alasca[3] | |
| Códigos de lingua | ||
| ISO 639-1: | --
| |
| ISO 639-2: | --- | |
| ISO 639-3: | haa
| |
| Mapa | ||
 Mapa das linguas atapascanas. O hän atópase no norte, na fronteira entre Alasca e Yukón. | ||
| Status | ||
 | ||
A lingua hän (tamén soletreada como haen, e coñecida cos nomes alternativos dawson, han-kutchin e moosehide) é unha lingua atapascana falada polo pobo hän (hän hwëch'in; traducible como o pobo que vive ao longo do río, ás veces anglicizado como hankutchin). Fálase na aldea de Eagle, Alasca nos Estados Unidos e na cidade de Dawson City no Canadá, aínda que tamén hai falantes de Hän na cidade próxima de Fairbanks, Alasca.[5][6] Ademais, houbo un descenso dos falantes en Dawson City como resultado da afluencia de mineiros de ouro a mediados do século XIX.[6]
O hän clasifícase no subgrupo das linguas atapascanas setentrionais da familia de linguas na-dené. Está estreitamente relacionado coas linguas gwichʼin e tanana superior.[6]
Revitalización[editar | editar a fonte]
Hai preto dunha ducia de persoas, todas de idade avanzada, que falan o hän como lingua materna,[7] aínda que hai unha crecente comunidade de falantes como segunda lingua.
Os Tr'ondëk Hwëch'in (anteriormente coñecidos como Primeira Nación de Dawson) no territorio de Yukón apoian a revitalización do hän, e hai esforzos actuais para revivir a lingua localmente. Faise un esforzo para promover as habilidades tradicionais e atopar un equilibrio entre o camiño dos acabados de chegar que promova aínda máis o desenvolvemento e a revitalización da lingua.[5] En setembro de 2022, só había un falante fluído de hän en Yukón, un ancián de 95 anos.[2]
Dende 1991, o Robert Service School en Dawson City acolle o programa "Hän Language", e o Tr'ondëk Hwëch'in apoia clases da lingua para adultos e fai encontros culturais bianuais.[6]
Hai moitos outros recursos utilizados para aprender hän, especialmente en liña, como FirstVoices e Yukon Native Learning Center. Estas ferramentas de aprendizaxe de idiomas en liña ensinan a tradición, a cultura, a historia e a lingua dos hän.
Notas[editar | editar a fonte]
- ↑ Governor and Legislature
- ↑ 2,0 2,1 Galloway, Matt. "At 95, Tr'ondëk Hwëch'in First Nation’s last fluent Hän speaker hopes to pass on as much as he can". www.cbc.ca. Canadian Broadcasting Corporation. Consultado o 14 de outubro de 2022.
- ↑ Chappell, Bill (21 de abril de 2014). "Alaska OKs Bill Making Native Languages Official". NPR.
- ↑ Moseley, Christopher e Nicolas, Alexandre. "Atlas of the world's languages in danger". unesdoc.unesco.org. Consultado o 11 de xullo de 2022.
- ↑ 5,0 5,1 "Hän language, alphabet and pronunciation". www.omniglot.com. Consultado o 2017-08-22.
- ↑ 6,0 6,1 6,2 6,3 "Yukon Native Language Centre". ynlc.ca. Arquivado dende o orixinal o 2020-10-16. Consultado o 2018-01-13.
- ↑ "Hän". Ethnologue: Languages of the World.
Véxase tamén[editar | editar a fonte]
Bibliografía[editar | editar a fonte]
- Alaska Native Language Center. Alaska Native Language Center (consultado o 24 de xullo de 2005).
- Manker, Jonathan e Tsuu T’ina Nation (2013). The Syntax of Sluicing in Hän. Dene Languages Conference, Calgary, Alberta.
- Manker, Jonathan (2014). Tone Specification and the Tone-Bearing Unit (TBU) in Hän Athabascan. WSLCA 19 St. John's, Newfoundland.
- Mithun, Marianne. (1999). The Languages of Native North America. Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 0-521-23228-7 (hbk); ISBN 0-521-29875-X.
- O’Leary, M. (2017) The Interaction of Wh-movement and Topicalization in Hän. 2016 Dene Language Conference Proceedings, 81–88.
- Lehman, S. B. & O’Leary, M. (2019). Unexpected Athabaskan Pronouns. In Margit Bowler, Philip T. Duncan, Travis Major, Harold Torrence (eds.), UCLA Working Papers: Schuhschrift: Papers in Honor of Russell Schuh, 122–137.
